Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 48, 28 November 1912 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii a lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

a lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

Nona ka Nani, Pali kk Kua Mahina kf alo—lmi i Kana IPO MA NA ALE KUALOLOA 0 KA MOANA—LOAA 0 LUUkia ka Ohia Noho tKA MalU ka r \ Hmilana ia ka wai o WailUa—ka Hi'apaiolk 0 I<A Ikaika—Lu KIIIA NA KUPA 0 HAWAII NKI—HEI \NA MEA POH.'HIHI 0 KONA HANAUNA.

Ua hele no hoi ka La a kolili i kai o Lanai, ua īkeia hoi kei po'i ana a ka nalu īa uka o na' a'eone o Kahoolawe, akahi no a akuu mai ka pa ana a ka makam, akahi no o Mokuhinia a hoo manao ae 1 ke aloha no kona kaikuaane, na makaamana ame ka aina, aka, aole hoi e hiki ke paleia ae 1 kela olelo hoohaahaa a kona kaikoeke (Kapouln) ana i lohe pono aku ai 1 na olelo uahoa o ke ano hookano, hoomanao pu aela oia 1 kela ui o Wailua ana e hele huli a haiawūi īho la me keia poino nui ma ko lakou alahele moana Hoomanao pu ae la no hoi oia, 0 ko-lakou hopena paha īa, Ua ano holulu iho la ka pa ana a ka makam mamua pono o ko lakou alahele e nee aku nei,' ua kena ae la oia ī na hoewaa e pama lakou, a kena pu ae la no j hoi oia emama mai ī mau mana awa, a no ka mea, ua haupu ae ia oia ma ke a'o a kona mau ku puna' o īa o Kauaula me Poha-ku-nui kana wahme He mau aumakua no kona aia i ka moana mawēna o Maui-o-Kama a me Molokai-a Hina, apela hoi ma ke kowa o Lanai-o-Kaulu-laau, pela no mawaena o Kahoo lawe ame Maui, a pela ī ulu ae ai kela manao īloko o Mokuhinia e kena aku ī na hoewaa a me na hookele waa e mama ī awa, oiai aia no ka puaa kalua kaapohaku iluna o na waa, pela na i'a lawaln, na kipe luau ua makaukau īluaa o na waa. I loa no a piha ke kanoa awa 1 na mana awa a na hoewaa i j mama ai, o ka hoka īho la no I īa, kanana a maikai, kahee īloko o na apu awa, ua kalokalo ae j la o Mokuhima 1 kona mau kupuna elike meia i a'oia ai ekona mau kupuna, ina e holo ī ka mo ana a loaa ka pomō, e kalokalo ehke meia i hoikeia maluna, nolaila, ku iho la oia ī ka pule "Pa lo," penei - E ka i'a o lalo, Walaau ka manu, Niuhi moelawakea, Hihinianu eheu palua. Ae Hahalua omonio o ka īli, ! He hiapaiole no ke kai hohonu. He manao ai humuhumu; He lalakea īh kalakala, He kawakawa na niho, hiapaiole a he lohe ole mai, Eia mai ka awa a ka pula» pula, 0 Mokuhmia o ka lai o Lele, E ka mano Niuhi, Maka-a i ka moana, E Pohokueaea ko'u kupunakane, E a]a e īnu awa ka awa ona o Puna, 1 ola no Mokuhima I 1 loa no apau keia leo Palo a a Mokuhinia, he uina ana he po ha ana o ka īli kai, olapa ae la ka uwila a naholo ae la ma na paia lewa o ka lanl, k'ui amaa- ' mau iho la ka hekih, aia hoi, īke aku Ia na hoewaa ī ka opi- ' opi o ke kai, oili ae la ka lala o

. jka mano m.iwaena o na waa īkaulua, a kiekie īluna, pouh iho I la ka moana aohe īke aina aku. i He oni ana, he k'ilana ana no Jna hoewai, an hoi īke iho lakou i ka holo o na waa imua Me he pua ala i oili mai ke a' u k-i ua mea o ka holo launa ole o n i waa Lib lakou i ka nanea o kaho lo o na paina ka ai, aka, no M(,ku)iinia nae, ua nmini aku h no oia i ka awa apau iloko.o ke kai, pela ka pua"a, ka i'a ka luui a .1 e na mea apau. Aole 1 ī p u ka Mokuhinia hana i mamo ai e hena, aia hoi kulana , ana lakou apau ī hope, nehe ana na waa ī ke one o Makena, aka hi no Lkou a īke eia lakou ī ka , ama, o ka aina nae a lakou ī pae ai aole I ikou ī maopppo, a na ke kauluwela o la wahi a me na kula o uka o Ulupilakha ma a me na kahakai mai Maalaea a hiki ī Honuaula ī na aulama ku kui, akaln no o Mokuhinia a haupu ae eia na ui o Kauai ī keia wahi kahi ī hiamoe ai, a ua wehe ae la ka pouh aaki ī po'i pu ai maluna o ka moana, oiai oiai lakou mawaena o Kahoolawe ame Lanai. Ia lakou ī nana aku ai 1 ka moana, aia hoi, īke aku la lakou he elua mau mea a e a mai ana ! iloko o ke kai, o kona waha aia ' īluna kahi ī hamama ai, y ua hoo manao ae la o Mokuhinia, o ,kona kupukakane mano noia, ua kena hou aku la oia e mama' hou ka awa, aole no ī huhu iho ' pau ka av/a i ka hokaia i[oko o ke kanoa, o ko Mokuhinia hele aku la noia a kokoke ma kahi ka waha o ka mano e hamamajj ana a kalokalo īho la' |; Eia ka ai e kuu kupunakane, J He ai lani, he i'a lani na kau moopuna, " Ka awa kau laau o Puna, I punahele au ua oukou, A lele la a lele hoi uJ awa e kau laau o Puna, ' Amana ua noa. Ia wa ī īke īho la oia 1 ka pii ana ae okeao lalo a hiki īluna a nmini iho la oia ī ke kanoa awa, ka mai'a, ka luau ka 010 pnaui, apau īa mau mea iloko o ka mano, upoi mahe iho la kona ( papa auwae oluna a kam ae la ka muka, olapa hou ae la ka | uwila, alaila, emi mahe aku la ua mano nei a nalowale ī ke kai hohonu a huh hoi aku la ka ui ' kahuna o Lahaina no !:ahi o na 1 waa. laia no a ku imua o na hoe- J waa, oiai e īke īa ana no ka īh o ke kanaka īa wa, maalo ana keia kaikamahine ui mamua o! na waa o lakou nei, aninau ana ( "Mai hea mai nei keia mau ( waa a ka poeleele o ka hoona j hoa ana mai o keia ino?" No ( i koiala nmau, ua pane aku la no ) hoi o Mokuhinia i *'Mai Lele mai nei ko makou ( i mau waa, aole no hoi e kala ■ le ko makou kaukoo ana ma , nei, o ka ikaika hoi a ka moae ī - keia la pela makou ī kaupe iaj i aku nei a hala loa *po waena o^

na moku eIW > "Alaila, he poe ma)ihirt» loa oukow po keia wahi?" i ninau' mai ai, ouii na kanaka o kekahi w<ia. j Ua ae aku la no hoi o Moku hinia, ,h\ ' Itu pela o hoi kakou i kauhale e paiiu ai ai a hdc mai i' ka po nui o na'lii o makou." ! "Aia ihc,i kou wahiP'* i ni-' nau al<u ai o Mokuhinia. J "Aianomaola i kela mau' halau no e a mai la kuikm au' llama," wahi a kolakou kamaai na. I "Ina hoi ha pola ua hiki, olu-' olu maoli i)o oe ia makou"' wahi a ke kaikamahine malihini i, pane aku ai, aoko lakou koele! wawae aku la lakou a hoea kau hale, aku ana ke kaikamahme

0 Oku no ka hele aiiā e ike alii oia po me ka huli ana ae imua o ka )&ua hapuu a kauoha aku la ia OW. «Ke noho ala olua me \ i aikane a kupu ac . hoi ka makemake e hele ae e ik« j i na lealea o keia po, uhele ae ( no hoi, a i makemake ole no hoi , e hele ae, ho olua no ia kj.ileatia, | eia maua ke uhaele nei." j Ua oili altu la laua liele ana, )I na nwkua i hele mai ai, ua |huli mai la o Mokuhinia a nmau ;ae la i kana «ukane oia mana- . wa; I "He leo ikuwa aha keia a'u e lohe nei o ko oukou wahi o neia po?" Ua pane rtiai la o Olai. "He walaau kela no ka hauoh o na makaainana, na'lu o keia mau kalana no na kaikamahine ,mahhini ī pae mat nei i keia kaka-

kamaaina īmua o kona mau ma kua, o ia no o Cho a me Kuanunu a pane ana me ka lao pihoihoi īmua o laua "E papa ma, he malihimka'u a ua koi aku nei au e hoi mai nei, pehea la ko. olua manao?'' I ka lohe ana o na makua ī na olelo a ka l.iua hapi\yua' pane mai la o Oio, "Heaha auanei hoi ka hewa oia, aku e komo mai iloko nei, ehia lakou?" "Ekolu kauna k-me, a hookahi kaikamahine ui, a ua makemake au īaia ī aikane na'u," wa hi a ka laua i pane aku ai. "Heaha auanei hoi ka hewa, oia ka halekipa, o na kane e hoihoi aku īmua, a o ko aikane no hoi me olua īa, īa wa huli ae la o Olai a kahea mai la ī kana aikane, j "E aikane e komo maloko eia ko makou mau wahi pupupu kauhale la, o ka moe >ho ka paha la a ao ae keia po, īkeia aku ke au nui ame ke au īki, oiai na' īhoiho kuki e a-a ana a e hoolei 1 ana hoi ko lakou malamalama 1 la loko o ka halau maikai ī hoo hiluhiluia e Oio no kana hapuu.' Ia komo ana aku o ka ui o> Lele īloko o ka halau, ua pa mai laka malamalama kukui ma' kona mau papahna ame kofia mau aahu e komo ana, a e holo aku ana hoi ke ala o kona pa-u hu c e ī hoaalaia me nameal aala oia oia wa, ua hele o loko J o ko halau la wa a puia x ke alal onaona, ' j Ika ike ana mai o na makua_ ( o Olai ī ke ku aku o keia wa-] jhine ui imua o laua a me keia ' aahu ano e e puia nei iloko o I ko lakou halau, ua haule a mau le aku la laua ilalo apela hoi na' ai-puupuu 1 haule pu aku ai a haule pu aku la na īhoiho ku- j kui mai ko lakou mau lima aku, a pouli pu hou iho la ka hale, a oia ka mea i oleloia ai, "haha poeleele kauhale o Honuaula," ( I ka īkeia ana o keia pihkia nui, j ua kena ae la o Mokuhmia) kona poe hoewaa e ho a i na īhoiho kukui a aa hou ae la na kukui, alaila, lele aku la laua Io milomi 1 na makua, a i ka poha |la ana ae o laua, ua ninau la laua 1. "Aia īhea ka wahme ui a maua i īke ole ai mamua?" I "Eu maua a elua ke lomilomi nei īa olua e papa ma " 1 Ia wa%onoi aku la na makua ī ka laua kaikamahme e olelo ī ' na aipuupuu, na kahu e hoo makaukau i mau'mea at*e paina 'ai na malioini. i ! Pmoole moa ka puaa koala pohaku wela pela ka moa kaa 'pohaku, ka ī'a lawalu, na u-la | kakamaka, na inamona, na*- kunmia no apau e onoono aku ai ka paina ana I ka makaukau ana q na mea ai, ua haule iho la o Mokuhima 'kamau, a o na hoeawaa aia aku la īmua ko lakou wahi i haupa ai. j I loa no a pau ka lakou ka - mau ana, ua liuhu ae la na ma

_ hiaka nui wale, a no lakou kela j hauwalaau a kaua e lohe nei, i wkahi no a maopopo ia Mokuhi [ nia, eia kana mau aikane ana e > huli nei i keia wa malatla, a ua t hauoh loa īa oia no ia mea-iloko >no nae ona īa e nalu rtei " No i laila, ninau hou aku la o Moku ; hinia īa Olai. ' | "Heaha ka hana o keia po i • manaoia ai?" Hai mai la kpna hoa ka "Hehula, no ka fn4a, 1 ( ua kalaku īa aku nei na keiki ( na keiki ona Wai ame ko Maui h'ikina nei e hele mai e hookuki : hula me keia poe kaikamahine» | "Aia īhea lakou i keia; w» i nmau aku ai o , 01 ai. 1 "Aia no lakou i na halau a'u ' i kuhikuhi aku nei ia oe, aia no lakou īlaila kahi ,i noho ai, o ka pae ana mai ka'u īke ana o , ko lakou nalo noia a hit ī wale ī ;ko oukou pae ana mai n ī, aole , lakou ī hoea hou mai īwaho. a malia paha ua hele nui aku. nei , aku nei ī ka hale hula oia paha I kela mau leo hookanikani a pihe a kaua e lohe nei." ! Ia laua no e kamaiho ana, ua hoea mai la ke kui īmua Olai a ku ana. oka ninau a Olai i ka elele j "Heaha ka huaolelo īka uma , uma?" | "0 ka pane a lee kiai. "Ua jmakemakeia oe a me ko malihini e hiki aku imuao Honuaula ' a me kana kaikamahine Keawa • kapu " "Ina pela ua pono, e hoi ,aku oe a hoike aku eia maui a hoea ( aku," wahi a Olai ī olelo_mai i kahi kiai I Nalo aku la ke kiai a hoea hou ana imua onamakua oOlai a me na'lii a hai aku la no ka hiki aku o Olai me kana mahhi l m. I ka elele i h*la mai ai, ua ku ka iho la na kaikamahine ī ka laua mea e hana ai, a ninau mai la o Olai i kona hoa "Pehea, he wahi īke hula no kaua?" Pane aku Ia ke kaikamuhine malihmi i kona kamaaina. "He "wahi ike no ka'u aole nae ika onioni loa aku." 'lna hoi ha pela e makaukau ( kaua." Ua huliu ae la laua a ma kaukau, ua oih mai la o Olai a me kana mahhmi īwaho .o ka hale me ka ukaliia e na jajalo; aia ke kehau ke pa mai la ma mua o lakou a no ia kehaueko ala ike ab o ka pa-u o Moku hinu a ke puni ala kahi a lakou e hele 'la i ke ala o ka pa-u o Mokuhmn, a ke kam la ke-u a na poe aialo o OLn e hele pu 'īa a ke iniki ala a miki mai lakou no keu mea aala a lakou e honi nei. Oia keele hele hoi ko lakou a komo ai>a ika hal«u hula, ua kauluweU o loko ī na aulama ihoiho kukuioia wa aha mala malama hoi kau a koe mai, , (Aole ī pau.)