Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 28, 12 Iulai 1912 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

Nona KA INaNI, r.\1.l KK Kua Mauina kr auo "imi 1 KANA ll'O MA NA Al V KI'AIOIOA (1 R.\ Moanw-Loaa o Luu„ KKV S KA OHUNOUO lH\ Mal.V OKA PUA IIAULANA I ka wai kv Hi'a?aiolko ka Ikaika—Lu"; kuia na Kuri'\ o nki- Hin?n na mk\ Pohi-' unu o kona|Hanau\a

Na keia mau leo kukaU a Helumoa īmua o ke anaina, ua lohe aku U ua pv«: kc\k\ alii nn i keia nuu olelo a Halitnov\ ( ua pthoihot loau lakou nu ka kahi 0 ka hee ana J ka nalu a ku iluria o k.i papa, oiai, aolo kikou 1 īke ta ano heenalu O ka pu puu ame ke kaba ola ka lakou heenalu i ike, a ua hlo u mau olelo i puupuu ikaika na lakou e noonoo ai, o ka manao nui wale no o keia ano heenalu \ makemake ia, o u no ko Luukia manao ana e ike ī na kanaka ui ī kuhke aku me kana ipo ana e hefe huh nei.

Aluwela m.»i nei loko, 1 ki h.ma a ke aloha, E t,vl,\we nei i kuu kino, Konikoni lua ana t k.\ puuwai. I ka wa i kaa hou ai ka eo o na lealea o ui la la Mailelauln, ua pahota va mai Ia kekahi mau meaai 1 hele a ohuohu a luuluu ī na meaai like ole o kela a me keia Ua haule hke iho la na inea apau maluna o kahi paina auu w,u kukala mai at o Helumoa me k,i o'.elo ana mai "Ua eo na kamaaina 1 ka ui o Kanai, a u.i hanle na keiki o ka aeone o Kahaloa nei iaia, no laih, ua eo kakou i na mahhim aohe > kakou hana hou e hana akn ai me na k.nkaniahml matlhini la wa i ioheia aku ai ka leo

I ka hiki ana ae o ka la i ka 1010, ua piha ae la ka aeone o 1 I Kawehewehe i na'ln a me n.< makaaina.na, & ia wa i hoomaka aku ai na poe au heenalu e a-u ma na kulana heenalu, a oMaile . lauliī ma ko Luukia aoao. O [ka heenalu mua o la ke kaha I aohe papa. I ka hoomaka ana o k«ta ano heenalu, ua lilo i na ke\ki o Waikiki ka heenalu mua ( o kaihona iho o ka nalu, aia no 0 Mailelaulii ma kekahi kihi o ka nalu kahi 1 hee mal at I Ia Mailelanlu e pae nei aohe papa, ua pio ae la na anuenue elua ma kela a me keia aoao ona, ana keia mau nam ana kanaka o uka e īke aku aei, m haawi ae la lakou he mau leo hookamkam a pihe no ka ui o j Kauai, oiav ou e holo ae aea maluna oka mau o ka nalu a ! hoi ae la 1 ka muku, e hahale 1 iho ana ka nalu e po'i, la wa \ hoonee ae la oia\ kona kulana i ka Ula. a hoi hou mai la t ka muku a hui me na ui o Waikiki a kaa ae la kana kaha ana ma luna o lakou, oiai oia e hee ae me knna mama holo a akamai ī 'ka li^nalu.

mn ana mai o Moanalua, oial a kahi ao ota a hiki tnai, ua ku ae i,i oia īiuna ? kahea aku Helumoa, owau ka mea manao a o la keia ma hoi e ae mai ana oe e ka wahaolelo o na malihini o Kamawaelualam' "Inahe konane ka lealea i koe, pehea la la, no k» mea, he mau moho ka'u a he mau kma hei hoi noia hana he konane, o īa o Waipubia, a o ka o Waolani, a o laua kekahi o nauio keia aina e hilat.Ua ole ai kakou, ua lohe mai la o Helumoa 1 keia mau olelo pahapaha a Moanalua, ua m'Uau mal la o Helumoa "Auhea ua mau ui nel o ka | lima hei ma ia hana o ke konane?" "Eia ae no mawaho," 1 pane hou aku ai o Moanaluna, | "Ina pek e kii aku oe la llaua e lawe mai," wahi a Helumoa 1 pane mai al.

Ua ae aku la o Moanalua. Aole 1 huhu īho, hoea ana o Walpuhia ameWaolanl. Ika nana ana a ke anaina he mau ui io no ke hele 'la a uli ka wai haakalehua ! fea noe

Na keia mau hana a Mailelauhi ī hooi ae 1 ka walaau o na kanaka a me ko lakou uwauwa aaa a hiki 1 koaa pae ana īuka 0 ka aina, a kau mai la ka hoai lona pulaulau ua lilo īaia ka hei hei oia manawa. Pau ia lealea me la uwauwa, ua hoomaka ka heenaluu me ka papa, ua hlo hou no īaia ka eo o ia heihei, a oia wale no ka mea hiM ke ku iluna o ka papa, a o na keikl o Waikiki aote lakou t ike la ano heenalu. i» Ikawa e heenalu nei na poe ui o Waikiki, aia nimakaio Luu kia ke hakilo pono loa ala maluna t° Kapaokea a me na poe keiki kane e ae, a ke hoomaopopo ala oia l ko lakou māu helehelena a ke hoohalikelike 'la 1 ! loko īho ona, a olelo wale iho la no oia īloko iho ona 1 Aohe no e loaa aku ka ui ame ka nani o kuu mea aloha a'u hoi ' e au hookahi nei ī keia kat loa no ke ake e īke aku I na maka 1 o kana ipo, no ka mea, he ui ko lakou malalo ae o na keehina Iwawae o kuu ipo. laia e kaukau nei īloko ona ke kulu palua a pakolu 'la kona mau waimaka Ika ua mea he aloha, a no ka mea, ua hele mai la o loko ona a paila, a nona keia hooheno | ana*

Ua laweia mai la ka papa ko nane lmua o Luukia a me kona pokii a m® ko laua mau hoa lea ha a ua nana pono aku la o Luukia ia. laua mai tuna a lalo a ke anaina e uni mai la e lilo i ko lakou mau keiki ka eo o īa hana, olai o Luukia e nāna nei ma ke ano kllo, ua lawe maluia inai la eia elua pohaku eleele me ka ike ole mai o Waipuhla ma, eia na lima hei o ka uka o Piha! nakalani ke aihue malu nei i keia pohaku lluna o ka papa ko nane j I ka wa a ke anaina e hoo-i keke nei, ua mnau mai la o Wal puhla la Luukia ma, j "Ia wal la ke eo o na lealea o keia la?" ' Ua pane aku la o Luukia: "Ia olua no ī na kamaama, ua holo īmua o lakou O ka lua oia ka ninau. "Heaha la ka kakou pili?" Ua pane aku lao Mailelaulii: "O na ktno no o kakou, ina e eo ia maua, alaila, lilo olua i maua hoewaa no maua» » ma no Jioi e lilo la olua, alaila, he mau iwi make keia mahope o olua, , a ua holo īho la ka lakou pih.

Nolaila, koho īho la na opio a Moanalua i keha ai 1 ka lima hei 1 ke konane o ka pohaku eleele ka laua, alaila, hoohēle mai !a oia ī ka nee_ ana 1 • kana īh'ih Imua me ka hoomaopopo ole ac 1 ko laua niake aihut v moa !a olua poliaku ,< i.m.i e Liuikui. TNT>i Lmikia no i hoonee mu,\ k.i l.uu poh,ik\i, hoouoe mai la 'o W r ,uu\\h\A i k,\ elu,\ o k,\ il\\U mm,v «m k.ihi o ka Luukia ihili o w;u ho -.uia, o i.i mau kowa a c!\i,\ he kowa la e hiki ke holo i Una kawa, a la hoonro a>ia no a Luukia i kana iliilii, o i; kahi' ī hakahak,* u na ihili a Lmikia \ .wliue ravn a\, no ko Lv\wku\ iko ana i kona alanui e puka ai I tt\a ket.i hana koiwno, u s lioop\i • ka ae U oia i keta mau olelo |

"O ke km o kihoio k\la, mi ole ko luaa, k«p.<la ka ele m ke ke a ka ai," laluu jho K oia ī kana īluh a hoonee ae la imua e a'e ana man pohnkn maluna o na pohaku īhili a Waiou puhia ma a koe uuku iho la na iluli eleele maluna o ka p,tpp ko nane, ia wa i olelo mai ai o He-' lumoa | "Ua Mo hou ka eo i na kaika! jmahtne mahhmi, a na keia mau jole!o a Helumoa i hookomq aku |i ka hildhila iloko o Moanalua , a me kana mau keiki lima hei ī 1 |ka hnahila nui, ua hole uam,juj j keiki la apu ka lena a hiki ole la laua ke ea pono ae na poo no I luna e rana mai ai t ke anama' e uwauwa nei a e noke nei 1 ka hookanikani a pihe, a no ko Luu 1 kia ike ana aku i ke ku nana o na keiki kamaaina, ua olelo aku la ota īa laua J "He nani īa ua eo olua la o ka'u olelo wale no ia jolua, "eia miua me kuu pokn | ke hele nei ma ka huakai holo makaikai a hoi hou mat maua, e lawe ana maua ia olua i a-i--puupuu na kekaikuaana omaua no ko maua kuhih hoi ua lawa olua ma keia kulana he ike konane, eia ka ko olua wahi īke e hke me na kamalii liiln o ko maua ama." Na keia maua oielo a JLuukta 1 hoel akti i ka hilahila ia Wai puhia ma, oiai na kanaka e lelele net i ke akamal o na kalkamahme malihini ma keia hana he konane a me k? heenalu, nolailal ua oih īho la o Waipuhi a a hoi no kona wahi, a pela no hot Wao-' lam «a no kona wahi, a no ka' nui loa o ko laua hilahila no nei mau olelo a Luukia, ua hoio' Waipuhia a pili i ka pah a o kona wahi no īa i pili ai a hiki i keia wa, a nona keia wahi meleAloha wale kahi wai o Waipuhia, 0 īa wai om mai i ke kumu o ka pah, Pab "ke alahele o Nuuanu anu au, A nui na lauhau o Kahuai-

a o la no ke kumu o ko Luukia olelo ia Waipuhia ma i a-ipuu-puu olua, aua ike no hot keia mnu keikī ike kaona o m.iu olelo apela laua ! hilah;!,) .o a hoi at a moe i ka pali ehko mo u a oukou i ike ae nei i k,a wai o * aipuhii m.i oae o K,.vhaukomo I k-i maluln.\ im v ILIO o Ue au,\ l ma, u,\ nin.wiu ko Lmiki.i m t \-' nao v\o n,\ k\\lov hu!.\, in,\ juh.i hv makemake ko \ n^u nie n.i k.uk,muhme akamai l}tila o O.ihu noi | • U i ,<e aku la uo o Luukia ma'' me k,i manao e pih ole .»k\i t ko lau.i nuu kmo a me ko laua mau iwaiwm, ua ike no o Luukia aole no na kaikamahino ko laua nni e hele nei, aka, no ke ake wal» ' no e ike . īu keiki ui o kola.i,' me keu wahi a laua e hele net( 0 ia wale no kona nni a ua ike t ota i ke.a poe keiki ui e pahapa ■ haia nei, o lakou ka ui ana i ' olelo aku at me na olelo hoona-' lonalo a keia poe keiki m i ma-t ( ke loa at ika hilahila, ano j*aj hilahila ua hoi o Kapaakeaal 1 kona wahi o kona ma'i no la kona ma'i no ia o ka hilahila a' jwaiho na twi lUila, a kapaia no' jia wahi o Kapaakea a hiki no i , keia wa, kahi a na Kepam e no ( ho nui nei malalo mai oka hale pule o ka Moilnli. | O Pahoa hoi, ua hoi no īa no lia ma'i hookahi no he hilahila a I hiki no I kona wahi a ku a pali pohaku, he wahj kiowai ia a he , auau no na ahi o kawa ka hiko, aia ia wahi malalo pono ima» o ka luakim o Mo;luli, a malaila kona mau īwi i waiho ai a kapaia no la wahi o Pahoa a hiki no i keia la, a o na kupa ame na kamaaina kai maoDODO

0 na keiki ui hoi o Kalia ī ko | lakou lohe ana no ī na olelo hoo I nalonalo a Luukia no ko lakou ui ole, ua hilahila iho la lakou a hoi nui aku la, no a kapueone o iKaha, e'n no i ko lakou mau lua a malaila no t lakou i waiho ai no i-ka manawa pau oīe, a o la no ka mea i kapaia ai la wahi o Kaha, o Kahaekahi, Kahaelua, a me Kaha ekolu.

£ nana kakou rio ka hula o ia po a na kaikamahiae ui o īa jmau la. O Palolo kekahi wahine ui a akamai i ka hula, aohe 'puu aohe kee makanani o kona 'paukukmo, o kona he Io loa a hiki i kona mau wawae, o |kona mau maka he ouaona, o i kona mau papalma he loloa mai kai he ula ohelohelo ke nana ' aku, o kona īhu he miomio maikai, o kona 010010 wawae he nepunepu nunui maikai a he kulana ui maoli no ko Palolo, a ua I komo no ka makemake īa Luu[kia e hoaikane me īa no kona

lana, | Lana ka manao e ike ia Lanj hull, { Huli ae nei aole oe | i Pela no o Waolani, o la hoi, no kona a kona wahi, a īa kau ana 110 o kona poo i ka uluna o ( ike oki aku Ia no m pau kona I mooWlo akamai konane, koe no nae kona moolelo hookaau e

olelo la nei, "na eepa o Waolani" he olelo hoopih i na poe hana olalau a he hoepaia ka poe pii i ka nahele o Waolam i ka wa kahiko , Hookahi no kumu o ko laua poino mamuli o keia mau olelo a Luukia, ehoi i a-ipuupuu na ke kaikunane o laua, hōokiahi no 1 kaikunane ana i olelo ai ma ke ' ano nalonalo, o ka ipo no ana o Kuaiahi, a olelo lho la ota iaia īho: 1 "Aohe o olua ui, hele ae no ' ko olua wahi ui a fnki 1 na kue|kue wawae o kuu īpo, hoi iho,

kulana ui a wahme maikai maoh no, koe wale no keia o kona hanu ana he nui ka makanie s ! puka mai ana mai kona puka ( ibu mai, pela no 1 īkaika ai ka j makani ma kela awaawa. o PaI 1010 a hikl i keia wa. Oka lua ] o na ui ma ka aoao o oa kaika-i mahine akamai i ka hula, o īa 1 o Waikahalulu, he aiai kona īh kohu th hala pia, o kona mau ' lauoho he lupalupa aeae mal kai, aohe puu aohe kee o keia 'ui ma kona paukukino, o kaht puu wale no he īhupi, aka nae, he ui no e kaih a.i 1 ka o na opio kane o ia mau la, a o ke kolu onauj i ku e hula ma ia po, o la o Kunawai,. he 'ehu keia wahme,~a o ka oi la o 'kawahmeui i waena o lakou ma-ka Luukia hakilo ana, &■ ina. oia he kana īaa no ua hlo ou ī wahme nana, hoi e hihi he mau wa'nine hke no laua a jelua, a o kona pa-u e kakua ana la wa he oiao a he f a-u pih paa loa keia īaia, a na. la pa-u ī hooi loa ae ī kona uai.