Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 22, 31 May 1912 — MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona ka. Nani, Pm.i kk Kua Mahina kr alo—lmi t Kana IPO MV NA Al 1 Kl'\lOLCn 0 KA MOANA—LOAA 0 LUUki\"ka Ohia Koho t ka Malu o ka PUA Haulana I k\ \v\i Wailua KA HApaioi.k oka Ikaika—Lukui\ n\ Kupua o Huvail nki- Hukia na mka PohiI 111(11 0 KON\ HANUJN\

"O ko'u makuahine keu nr-l na mai au, a e ike mai oukon j īaia a o ko kakou makua-' hine keia, a e noho kakou me ka Lokahi a hiki ī ka manaw.i kupono ma keia hope aku. O ko'u makuakane a me ko'u hanau mua, aole au i ike ī ko lakou mau helehelena, aka, e īke pu aku ana kakou īa Lakou " 0 Kealohilohi oia ka mea noke i ka uwe, o ka upe a me ka waimaka ku ana imua o Kau malumalu, oiai o Kaumalumalu ma e kau ana no īluna o ka eheu o na manu, ua lalau aku la o Kealohilohi ī na luna o ka ' makuahme a l«kou ī lehe īho la' oko lakou makuahine aku ana' ia, a pane aku Ia ena i

aia a ae mai kuu mau kuIpuna, a ia wa i huli ae ai oia a |ninau aku la i ke kupunawahine "Pehea la kou manao no ke |koi a kuu makuahine e holo pu ! au me ia?" }' T T 1 j Ua pane mai la o Apua ika

moopuna a me Kaumalumalu i a me Kealohilohi, oiai 01 eku ) . ana no malaila, ua ninau au i ( ko makuahine nei Ika nui ona ji»u-a, na halau, na hale o ko jkahu a me na hale o na ohua, |Ua olelo mai ko makuahine nei īa'u, hookahi no ou hale a me na hale o na ohua, huina elua no kauna me na hale keu elua^ a ua olelo pu aku au j ko majkuahine, aole 1 lawa la mau |hale nou a me na ohua, no ka mea, he hele nou noka maua moopuna, hele ke kanaka nui a jme ke k2nska īki, aia ka pono' a nui na hale, o īa ka hemahema ma ka aoao o ko makuahine ana e koi puapuahulu nei la oe e hele kok e olua ''

"E ka mama o ke kaikunane hine o makou ka mea nana e malama nei īa makou 1 keia wa, nani īa ua ike ;ho la oe la makou a o makou hoi ia oe, o ka'u noi wale no ia oe, e aloha mai oe īa makou a me ka oleio a ke kaikunane haku o makou, e hoo lohe no makou, a ma kana wahi e hele ai, hele pu no makou, no ka mea, ua aloha no oia īa ma kou.

1 Aole no hoi o'u manao o olua wale no ke holo, a ma ia ano Ia e kanalua ai au j ka hoo kuu koke aku ia oe e holo pu olua, he ae ko'u ke makaukau lakou nei i na hale " Ua pane ae la o Kaumalumalu ma kona aoao imua o kona makuahine

Ke hoolohe 'la o Kaumalumalu ī keia mau olelo a keia kaikamahme a me he mea ala, ke huki la ala kona puuwai e na olelo a keia kaikamahine, no ka mea, ua kamaihoia keia mau olelo eia me ke akahele loa ame ka malie, a ke kuju pu ala hoi kona mau waimaka no kona aloha la lakou apau, a ke hakilo pu ikujla kona mau maka nou īka helehelena ui o keia poe kaikamahine, ana e nalu ana liloko īho ona

"Ua ae au i na mea apau, a la a hoi aku kaua, alaila, olelo wau ia Kihiloa ka elele e hoi aku e hoohle ia Holualoa ī hookahi lau hale hou, no ka mea he mea ole loa la ke kukuluia

"Kai no owau wale no la hoi ka wahine ui iloko o ko'u mau !a opio, eia no ka hoi he poe ui okoa ae no hoi ma ko'u ama 1 noho mai nei, aohe ui e hke ai me keia poe kaika-nahi-ne, aua kupono lakou 1 mau |wahinenakuu mau keiki, aia wale no nae keia mau olelo iloko o Kaumalumalu kahi i noonoo ai me ka hoopuka ole nvaho Nolaila, ua pane mai Kaumalumalu Ika ui o Nuumealani me keia mau olelo

mai, a ua manao au, paa no keia mau hale īloko o na la ekolu " Ua hooholoia keia mea, nolaila, ua haule iho la lakou paina ma luna o kekahi papa aina 1 hoomakaukauia me na meaai ola wa 0 na ui o Nuumealani ame lakou no hoi ekolu, haule iho la haupa i na ono o kela a me keia ano i hoomakaukauia e Ke akakilohi, apau ka ai ana, ua hoomakaikai'ia aku la o Kaumalumalu maloko o na hale o Kuaialn a me na hale noho o na kaikamahine hookama ana, na hale o na-mea kaua i waiho, hookahi wale no hana a Kauma lumalu o ka mahalo

"E ka ui o na ui a'u ī ike ole ai ma ka ama a'u e noho ma' nei, nani ia ua lilo oukou apau he poe kaikamahine na'u mao kuu keiki nei, aohe au e hoole ī ka oukou nonoi, a no ka mea, ia oukou a me kuu keiki haku ko oukou kaiku | nane o keia mau la, ua ae no au ji ka oukou nonoi, alia nae hoi au e hoopuka koke ī ka'u olelo j keia wa, aia hoi a ae mai ke ; kaikunane o oukou, alaila, ha'i hou au īa oe j Ia wa i huh ae ai o Kaumalumalu a kamaiho ae la ia Ku--1 aialn: "E ka luhi a o'u makua a o kuu keiki hoi, ī kn mai nei au ia oe e holo kaua i Kona e īke i ko mskuakane a me ou mau kaikuaana, ke kau mai la ko lakou maka o ko kaua hoea aku imua o lakou, a pehea kou manao e kuu keiki." °He ae no wau j kau kni

Hele no hoi a kahikole ka la '] akahi no oia a hoomanao ae no kahi elele ia Kihiloa, no ka hoi ana no Kona e makaukau na| hale i hoi aku oia imua o ka ma ka o kana kane e kau mai. Ia wa haalele īho la laua 1 ka hale o ke keiki, o ka wa īa i pau ae ai na ulupuni o ka īno ma na paia lewa o ka moku o Puna a hoi mai la ka lai papuhea o ka mahe a kau mai la na ao "opua maluna o Kumukahi a me Makanoni. No keia rr»au hit>na a na ouh lani i hoike mai, uahe'ae ke ala hele o ka makua a me ke keiki a ua hauoli hoi ka manao o Kau malumalu no keia mau hiona ana e īke ne:. Ua hui kamailio hou oia me na kaikamahme o Nuumealanime ka piha hauoli. I

kana nana aku i kela poe ui, he pali ke kua mahina ke alo ana no i olqlo hou iho ai, via ku|wno loa Ukou nei i niau hunona na'u ,o ka ui no hoi o ka'u nuu koiki a o ko )akvHi nei ui no hoi hui i I kahi hookahi oku Ioa» no la o ka'u moopuna ui ioi ae ī ko na makua. j Ua olelo m,u la o K.uim ilu malu ina kaikunahn' ai: "E noho oukou pela n apoj o a ia la aku hoike mai au i ka nanno 'a oukou no ko oukou h >8lelo īho i,i Puna npi a hoio kakou no ko makou wah\ i ike . ku hoi i ka nani o Ehu ka ami i ōleloia "aia 1 ka opua kaua o na Kona" I Na keia mau olelo a Kaunnlumalu ī hoolana aku ī ka manao o ua poe ui nei no ko lakou holo ī ka aina a lakou ī īke mua ole ai, a hookahi no moa kukule o lakou o la noo Kealoi hilohi, a no ka mea, aia no*kona {manao nui maluna o kahi eueu ( a kakou kahi ī kau ai, me ka'

manao no nana ponoi no e hoike aku īaia, no ka mea, he kinalua nui no kona no kahi poku muli o lakou, oiai ke pn ma la ka ui a me ka wahine mm-

kai o kahi pokii., a o ia ke kumu ano nunuha o Kealohilohi, aka nae, na ke au o ka manawa e hoike mai Uaoih akn la o Kaumalu-j malu mai loko aku o ka hale o -Kuataht"a-komo aku la iloko o

ka halau o Apua ma, a malaila 1 īke pono mai ai o Kihiloa ke | elele i na belehe!ena ui a kanaka maikai o kahi eueu 'a Apua, a ua kulai īa aku oia hina ana ilalo me he hma kanaka ala nana oia 1 kulai aKu a waiho ma-| ule aku la oia ilalo ! Ua loihi ka waiho ana o kah. j elele Kihiloa ilalo a hiki 1 kona pohala ana ae mamuli o na kokua 1 loaa īaia, a i kona pohala hou ana ae, a ī kona nana hou aku i ke keiki ui ana i ike ole ai mamua, aia hoi o Apua a me Kaumalumalu wale no kana e ike nei e kukakuka ana, a ninau aku la oia īa laua. "Auhea īho nei ka hoi ko olua kokookolu?" O ka pane i loaa mai ia Apua ma mai "O maua iho la no la la aohe o maua kolu, malia paha ua ike hewa oe ī ke a-ka o ka ohia kumakua o Panau " Pane maila o Kihiloa "E ha'i aku au īa olua roe ka pololei, aole au ī kuhihewa, he kei | ki kanaka ui 10 no keia a'u i īke aku nei e kau pu ana me olua iluna o ka eheu o .a manu, a pehea la hoi au ī poino ai, aole au i ike i kona i alo ana aku nei, a o la hoi ki'u e ninau aku nei īa olua, a ke mai nei hot olua, a na'u no la hoi e hoi aku a kukala hfle aku mai Kau aku nei a hiki ī na Kona, a'u e manao nei o ka moopuna no la a keiki hui a kuu haku ah

pau no hor, u wa , kauohaii aku ai na makaauuna e ako hale, .1 iu m,*ken-Mkeia e pa a { ka l<i hookahi.

hoouiu |houia ka eleie e ho'i .uia i ke koahaua a ke aln,

I.i auina la no, ku ana ke k,\ la.wi, ktv p iH nie ke uki, ka heuhou a me ka ieie. I kahi h jp tn pia na hnl<? i makemii, i ' t .'m .|)i n ) h"niitm hou i.i n..i ia ka Hi'io Kihuoa no ka ii' ian i akn 11 f< lumalumahi, ua p.u na h »ie, a e hoi mn mai i ka wi e hiki aku ai oia me ke keiki

Ua holo hou ka elele no Puna i aole no hoi ī huliu, īho kapalulu hou ana ka elele Kihiloa imua o ke alo o Kaumalumalu, a ha'i hou aha ī ka huaolelo Ua paa na hale, ua makaukau, nolaila, o ka wa hea ka wa kupono no oukou e hiki ae ai, i hoi ae au a ha'i aku ia Holualoa ke aln. 1 Pane mai la o Apua ī kahi elele ia Kihiloa* "ILaakukolu e hiki aku ai makou no na Kona j a e ha'i aku oe e hoomakaukau | oukou no īa mau la " 1 Ua huh hoi mai la o Kihiloa no na Kona, a hoike aku Ia oia īmua o na alu a me na makaaīnana, a ua nui ko lakou hauoli īloko o la mau la. KA MAKAUKAU ANA 0 KA MAKUAHINE A ME KE KEIKI E HOLO NO NA KONA

I Laaukukolu, makaukau na waa, he hookahi lau ka nui a makaukau pu ke-o a me na mea apau no ka huakai moana, I Laaukukolu ua hao na pe'a o na waa o na makaainana a oiai ka makani Moae epa ko i lonahe ana maluna o ka «hkai, ua pahee na waa ma ia kakahia ka pomponi O na waa mua loa ua hiki aku la ī ka lae o Lae ka lae e moe loa ala iwaho o Kau, a aia no na waa hope loa i a o ko Kaumalumalu waa no nae [ke ahai ala m»mua o ke alahele 0 na waa e ae, a o la no ka waa 1 pae mua ma ke awa pae waa o Kauo ma Holualoa, a o na waa eae e pae aku ana mahoe, hele no ka Ia a kohli 1 ka ilikai akahi no a pae aku o Keau hou, Kahaluu, a me Holualoa, he paa hoi kau a kae aku i na waa o Puna

Ike kohh ana o ka la i ka llikai, makdukau ka waa o Kuaiahi me na kaikuahine wahine ona, aia ka ua koko, me ka punohu a me ke anuenue ke halu paa ala i ka moana, a ke pohai ala na manu maluna a na waa ua uhi īho Ia ka eheu o na manu a like ka eheu o na manu me he hale ala e pale ana i ka uaame ka ehukai e pa ole aku maluna o kahi eueu akakou me na kaikuahine opio ana.

wahine Kaumalumalu J No ka noke loa o Kihiloa 1 ke, kukahalake ia'Apua ma. | Ua olelo ntai la o Kaumalu-j malu ia Kihiloa \ |

"E ka elele a na'ln o na Kona ( a no ka manawa ou e makau-, kaq ai e huli hoi, e hoike aku oe 1 ke alu kane a kaua ia Holualoa e hoomakaukau hou mai i mau halau hou no ke keiki a maua me kona mau ohua, a 1 hookahi lau hale no na makaainana, a paa ia mau ha!e iloko o na la ekolu, aia a īke oe ua paa na hale, alaila, hoi hou mai oe e ha'i la makou la kuu ana iho o na olelo a Kaumalumalu, ua nalo aku la o Kihiloa ehke me kekahi pua i lele aku mai ke ka-kaka a ka mea pana pua. Aole ī aui ae ka la, noho ana ' keia imua o na'lu o na ,Kona, a ha'i aku ]a i kana mau olelo, a

Aole 1 pau na waa o na aln o Pana a me na makaainana i ka pae luka o ka aina, a]a ana na makaamana a me na alii i keia mea ula e nee aku nei a kokoke i ke pae o Kauo, ua hooho ae la lakou me ka leo nui a me na na hookanikani a pvbe ana;

1 "He mea uia, eia lā ke nee mai nei ika moana, a he mea kamahao wa'e no ke, a ia lakou no ka mea, ua lilo i ia' he mea hoopihoihoi i ka manao o na kanaka Aka, ua hoopau la la manao ana o lakeu ,'mamuh o ka uhi ana īho o ka noe, a pouli a īke hou oleia aku'keia mea kupanaha a lakou e īke nei. Ma Loleliua ma kakilnaka Po nnno n<?i ua hanee in e ka |ppo a lnkiiu e kli aili a iniikt' lua hook koa, o ka 1»h o ke Ua, w.i ikihaai na īwi a ua lawe ia mai uo ka H i|pnifu iioiwnluiH' no ka 10p.au... ai