Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 14, 5 ʻApelila 1912 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu. [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o Kanaka Ui o ka Papalohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu.

[ONA ka Nanj, Pau ke Kua Mahina kf \1 o- IMI I KANA IPO MA NA ALK Ki'ALOLOA 0 KA MOANA—I.OAA O I.UUKIA KAiOHIA NOHO I KA MaLU 0 KA PUA HAUI ANA I KA WAI 0 WaILUA—KA HI'APAIOI.K 0K V IKAIKA- -LUKUIA NA KIIPUA 0 HAWAII NEI—HUKIA N\ MEA PoMlhihi o|kona Hanauna.

I»i pa pimo ana aku o.neia eo tne he mea «IX he 20 no ka hanehane i na pepeiao i ke kanaka kau nunu, hene iho a kana a-kaaka m* ke an'o hoo nahie o luna a ua olu o lalo, a loomau aku Ia no o Luukia ī te kamaiho ana imua o ko laua īoa kamakamailio oia manawa Aia no he wahi pupupu hale k> makou ī ka uka iuiu w&o ka naka o!e. hookahi no kanaka o na ma iu, na ko lakou mau leo' hanehw e hoolaukanaka i ka noho jiu. o u wahi ī hoopunna i ke Ui k,ip«<oa o ka maile a me mokihnu, t uhi mauia e ka ohu he ohu e hoopuni' atu i k i h Uc leo ole a ke aloha IUIU Hi i manao ai o ka hale la e mahhia ,u ka noho ana 1 olee holapuu iim e n& eepa hookahuli mi hioo, omi, ke hahalia e nui pei no la'u, eia aku no he poe okoa a hoea iho e paio mai ana la'u a nie kuu poku KoLah, e ho: kakou no Piha nakalam ka hale au e apa iho ai a luhi ko kino a oopa ou rrau ami, a e maluhiluhi ai kino, a ilaila oe e ike ai i ke kikaA ou mau onohi maka t»ia hope o ko kua, e pu pu mai ana he ma'i kau nou, o īa hoi ka nae nap, a Luukia no i nmau hou aku ai i ke kanaka kamahao "Ina ua makaukau oe o ka wa keta?" "Heaha na hoailona o kon hale aln a'u e hookele aku ai la kakou maluna o ka eheu o manu," wahi a ua kanaka nei i nmau aku a< la wa i pane mai ai o lauhi, kahi poku o Luukia/i ke kanaka kau mnnu, n la keia "He umikumamalua anuenue ma k?kahi kala o ka hale apela ma kekahi a mahina pono o kanpoku he ua kok-\ a o na maiu e poai mau mahia o ka halealu i k* pn a me ke ao a o ka leo kani o ka pahu e kani nakulukulu ana ia, a o ka leo o ka ohe hano, e kani kapalih ana ia i ka welau o ka makani 0 ka nka unu o a oia na ha!e nohokuahiwi o na eueu a Waihn la, i lohe oe." Ina pela e paa olūa a p»a ia olua iho, ī ole olua e haule ilalo 1 ka lele a na manu ka mea nana 1 a-u mai Ia keia mau kai ewalu Ia wa i pahapaha iho ai ua kanaka malihmi nei i na manu me kona olelo ana iho' (< E o'u mau kupuna manu ) uka no Pihanakalani, 1 ike aku i ke anu a me na noe o ia kuahiwi " He kui ana rj« ka hekili, he olapa ana na ka uwila, aia ho 1 ", wehe ae la ka , malamalama a kaawale ae la ka pou!i,j uhi poi ia a> mamua iho, a īkei* aku la keia punohu nui c ua koko e lele ana i ka, lewa,,no ka ike hou ana o na kanaka a me na wahine i ke a mau me& ano-e e lele nei J ki lewa U?i hlo hou ia ī mea na lakou e hana kuli ai me ka uwauwa ara me ka leo nui hookanikani, a pihe e olelo ana me ka leo

i^nm- | "A nalo aku Li uj punohu ua ( 'koko nei no ke ao uli, a maila--5U aku no ka uka miu o Pihana kalani." j I na manu'i īke mai ai ī kem j mea ula e lele aku nei me ka e na anuenue he umi.kumamalua, ia wa i kam oleha-' jla ae ai ka leo o na manu mc Ike kani kupinai ana, ke kani ha lulu mai la ho> ka leo o ka pahu o Nounou (ka vnoa o ka pahu) a e kani mai ana ka leo o ka ohe hano o Koukou (kamoa o ka ohe), ua hoopihaia no ke kamahele kau manu a kaih ksikamahme hoi i ka eehia no keia} mau mea ana e ike nfci a e lohe nei hoi me ka ilihia, aka nae, he manawa pokole waie no o ka pau no ia o kona pihoihoi, mamuli o ko lakou komo ana aku 1 ma ka lanai o mua o ka hale,' he lanai ho! i hoopunna me kal lehua, kahi hoi a na uwi makapolena e kani hone mai ana, a malaila na kamahele l lele īho! ai nni luna mai o ka eheu o na manu, alaila, nee aku Ia lakou iloko o ka hale i akoia me na hulu nnanu o kela a me keia ano a o ka pou, ke aho a me ke kau la, o ia no na iwi o na manu, a ua nolunolu hoi i ka nu'a moena pawehe o Nuhau a me na kuioa kapa Mahuna Ilaila lakou ī haule iho ai ahoonanea iho la ma na kuka oia mau manawa maw>ena o na «pua o Wailua a me ka eueu l«Ie manu o na kai ewalu. E waiho ae kakou ia lakou e lupea ana, a e huh ae kakou a nana no kai o Wailua I ka manawa ī uliLai ka pouh maluna o ka mokupuni o Kamawaelualani, ua lilo ia he mea nune nui ia e na'ln a me na ma kaainana, no keia pouh ano-e loa ī oi loa aku nae kepahaonao a me ka piheihoi o na noonoo i ko Wailua poe ponoi iho no a me na kaikama Maile o Luukia, a ma ka manawa ī wehe ae ai ka pouh a ike īa ai ka punohu ua koko a nie ka waa e kau ana i ka loko wai auau o Luukia, ua hlo īa ī mea no keia poe Maile e ai me ka pii pu o ko lakou maina no ko lakou kaikuaana a me kahi pokn, nolaila, ua hnlo okoa aku la lakou no ka hale o Luukia e na na ai ia laua, a i ko lakou nele[ ana malaila, ua kua pupulema-' oh lakou ia manawa me ka mao 1 popo ole la lakou ka lakou mea e hana ai, oiai, aole lakou i ike he wahi okoa kekahi i hoomakaukauia no Luukia e kona kahu hanai oia o Kalalea, oia kela ' wahi i ikeia Pihanakalani, a no ka mea, ua lilo « Luukia īlaila e ! hanai ia ai mai kona hanau ani , mai a hiki i kona wa ī nui ai, a , hiki i keia wa i ahai la ai maluna o ka eheu o na manu, apela īho la i hoaa ai na o , Luukia 1 ka wa a kela punohu ula e lele ana i ka leawe a nalowale, a o ka lakou ninau ia manawa | "Aia la īhea o Luukia ma ī i laweia aku nei e kela kanaka

oeahaukae o ka akolea, a $ ke kane iho la ka ia e kohu ai ka upu ana e ola ai na iwi o ka ma kua, ano k& maka'u no paha kekaht ia niakou ke kumu i hoi aku nei Ika lewa Uni me ka ipo a laua E ah,u wale no pa hn oia ike kane ana, a n* nukou aku hoi ka hana, pilipu ou, makou, a ulu pu ae la ka maj iwio iloko o Ukou, e kn t ka waa 1 e nei iloko o ke kiowai auau o Luuku e wawahi a puhi i ke ahi I hiki aku ko Ukou hana ilaiU, uh paa ke kiowai i na kiai, a kipaku nui īa mai la lakou e na kiai, hele loa ua poe Maile nei i jka hoaa, aua oki no nae oe e nui ana ka waha i ka alala m e jka leo kuo lakou i hoopuka ana lae i kekahi mau olelo e hoino ana ī ko lakou kaikuaana a me k»hi pokn hoopihmeaai o lakou oia mau hoino a me i* mau Lolelo, ua hlo i mea ple, no k* mea, ua hao aku la ka hanai a

Kalalea a laua o Kaipuhaa ~noho ī ka hale kaupoku ole o Piha nakalam. Eka makamaka heluhelu. malia paha o oleloia mat he hoo pihmeaai keia no kela kauhale o Pinanakalani, ua lilo mu* ia Ka īhlauokekoa a me Kauakahiahi, aka, ma ka moolelo o Kuaiahi no Luukia t* kauhale, a mahope mai o Kaililauokekoa, uapaa mua no kela kauhale ma ka moa Pihanakalam. Ua ulu hou aela ka noonoo ina Maile poku o Luukia e hele lakou no kahi o na kahu hanai o Luukia ma uka o Kapahi. I na Maile i hiki aku at ilaila e mahiai mai ana no Jo Kalalea a me kana wahine, na'ln nialalo' a laua a me na makaainana, a i ka ike ana mai o Kalalea ī Ha ' Maile, mahamaha mai la oia la lakou e kipa kauhale mai e paina wahi al ai. Aohe he ma liu aku o keia poe moopuna, o ka lakou nmau wale no i na kupuna: | "Auhea na moopuna a olua?"' Pane mai la o Kalalea i na moopuna Maile: "Aole i hoea mai nei īuka nei. Ina paha i hoea mai, loaa mai la no hoi ia oukou e noho ana no ī kauhal# nei, ano ks> nele Ja ea, e hele aku no oukou e huli t kauhale, no keia hoole ana mai o Kalalea ua mnau hou mai la - o Mailelau aui i na kupuna: "Aole ka oukou i īke mai net i ka puaohu ua koko i ka lelel ana mai nei no uka nei?" I No keia nmau a keia 1 na, ua hoole hou no o Kalalea rae kona olelo ana mai: : "I waena ai iho net no makou a hiki ī ka pouh ana iho >ei, a kau mai nei Jia hoku, a mao ae nei ka pouii, aole mea a makou ī kt aku nei o ia ano, no keia hoolele.paakiki o 'Kalalea, ua ni nau hou aku la no na Maile īa Kaipuhaa: j "Pehea, aole, a oiua. īuahuna a wahi paha a olua i hele pu ai me ka tnoopjnna a olua ma keia mau kuahiwi?" Ua kokoke loa o Kaipuhaa e ae mai, aka, hlo e mai la ia Ka lalea ke kamaillo me ka olelo ana mau "He wahi no a mak<?u i hele pu ai, aia aku Ia no i Kapaa, no na keia mau olelo: 0 Kapaa i ka lau o ke Kala kalu, O Kapaa haa Kaipuhaa ī ka makam, O Kapaa haa ka mauunene, A Kapaa haa ka lehuamaka noe, A Kapaa haa na lehua oluluu pali, A Kapaa haa na lekua o Kupakoih, A Kapaa ha« u> hala ai a ke Kinau, A JLapaa kani uina ka wai o N^ōmlokama, A Kapaa paa ka leo aohe heahea mai.