Kuokoa Home Rula, Volume X, Number 6, 9 February 1912 — MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

MOOLELO HOONAUE PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona ka Nmj, Pali ke Kua Mahina ke ai.o-Im, r Kana IPO MA NA ALE KUALOLOA OKA MOANA—LOAA 0 LUUKIA KA OHIA NOHO I KA MaLU 0 KA PUA HAULANA I KA WAI 0 WAILUA—KA HI'APAIOLE OKA IKAIKA—LUKuia na Kupua o Hawaii nei—Hukia na mea POHIHIHI 0 KONA HANAUNA.

E hoolohe na makaamana hanau o ka aina i keia kauoha"O keia poe kaikamahine a pau e ai pu nei me kakou, "he kapu" a ke paa nej lakou i ka palama m, a o ka mea nana'pgno, awihi kona maka, kunou kona poo, peahi kona lima, kahea kona leo, akaaka wale mai ia lakou nei, he make wale no ka hoopai me ka nana oleia o kona aln ana, a makaamana pa ha, ma no ou he kanaka ui, he make wale no ka hopena. Noiaila, e hoolohe oukou e o'u makaainana a me na'ln, a o Apua nei ko oukou Moi." Oiai o lakou nei he poe moopijna wale no lakou nei na'u, a aia wale no a hookuuia ko lakou kapu, alaila noa. Ia wa 1 īkeia aku ai o Holei ko Panau kanaka ui t ke ku ana mai īluna, a nmau mai la īa Apua. "E ko makou Moiwahine, ua loheia kau kukala e hookapu aria ia lakou nei ma na ano a pau, a ina hoi e makemake ana au e hele mai a noi ia oe (i keka hi o lakou nei i wahine na'u, pehe īa, he kapu no?" Pane mai la o Apua ia Holei me ka olelo ana mar "Aia a pau na la Palama o lakou nei." Ua hooho mai L\ ka leo o na keiki e ae me ka hauoli "Ua pololei oe e ko makou Haku alu aohe hewa o ke kali apau na la kapu " Nmau hou aku la q Holei īmua o Apua "E mnau hou aku au ta oe e ko makou Haku, ma au e noi aku ana īa oe no ka'u kaikamahme i makemake ai mamua o ka pau ana o kc? lakou nei wa kapu, pehea la?" Ua pane mai la o Apua i ka hama o ka ninau a Holei "Ke makemake hoi paha kau mea ī noi aku ai, oia kau wahme " "Ina pela e ko nnkou Haku alu, e noi aku ana wau ia oe i ka'u kaikamahine i makemake ai, ke aē mai oe, no ka mea, 'aohe no he hewa o ka oioi mua ku no īmua o ke alu " I ka lohe ana o keia poe keiki ui e ae o Puna i keia noi a Holei, ua ku like ae la lakou a pau ihina a olelo mai la īa Apua "Mahaoi o Holei, mai ae mai oe i kana noi, no ka mea, o makou no kekahi poe makemake wahme, aole oianei wale no, nolaila, aole oe e ae mai 1 ka lanei noi." Ua ninau mai la o Apua "O ke kaikamahine hea kau i makemake ai iwaena o lakou nei?" Pane koke mai la no o Holei no keia ninan a Apua "0 ke kaikamahine ma ke kihi e noho mai la." 1 Ua pono ia O keia kaikamahine a Holei ī koho aku la, oia no ka mua loa o na kaikamahine o Nuumealani Ua lilo keia noi a Holei i mea e nonohua ai kekahi poe keiki kane ui eaeo Puna e nonoho nei e pama pu nei ma ia la ahaa ina nur I ka pau ana o ka lakou ai

jana, ua hoomaka na lealea hula ! o ia mau la, elike me ke kilu, ka ( hula puili, hula uhuli, hula kielei hula olapa, hula pamiuauma hula ka laau a me na ano hula no apau Iloko o nei mau lealea apau, aia no keia poe kaikamahine ui ke noho hoolai nei no me na mi noaka hoohie ma ko lakou mau papahna no na lealea e hanaia ana no ko lakou hanehano a ihi kapu o la mau la 0 ka ui e noho pu ana me keia poe kaikamahine, o ia no o Ohialele kahi hoa ai waiu o Ku aialn, a me he mea ala ma ka īke a hoomaopopo a ka lehulehu, oiaio no ka moopuna a Apua ma a Haku alu o Puna, eta ka he mau liana apuhi waleno neia i kumu e punihei at ka lehulehu a manao io oia no ka moopuna a Apua 1 ka wa a na makaainana e lealea nei, aohe no ia he kumu e koneia aku at o Kuaialn e oih mai iwaho o kona mau halau a t ole hoi hooloholo a maaloalo ae hot, he okiloa no. , I ka lua o ka La i lealea ai ua nui ka hauoh o na makaainai tia, a ua ike la aku la kekahi ahi e a mai ana īluna pono o ka Lae o Maniania, he lae keia ma kai pono ae o Naalehu, ma Kau a he puu kaua a hoike hoailona he kaua a hoea iho. Otat he ahuwale ta lae ke na- ! na ta aku e Apua ma, a haupu j koke ae la no o Apua he kaua a ī ka lua mat o ka La, tke hou īa ka a hou mai o ke ahi iluna pono o Pohina, akahi no a «ao popo la Apua ma he puali kaua nui keia e nee mai nei, a hooho ae la kekahi poe "Ihea la keia kaua e hooili ai, a heaha la na kumu nui o keia kaua ana?" He ninau nui īa iwaena o Apua ma, oiai na lealea e hoomau ana no, a ke noho nei no na makaamanao Punama Apua, aole i hoi, a īa no kahi eueu a kakou ke hoopue mai la no īloko o kona halau, a ke lohe ala no oia i keia mau leo nui, aole nae la ī mea e hlo ai i mea nona e lelele ai kona oih. 0 na kupnna nae, ke noho nei me na kahuna, na kuhikuhi puuone a me na kilokilo no ka noonoo ana no ke kumu o keia hooih kaua e nee mai nei, a hookahi no kilo nana ī wanana ae o īa no o Moakeawe ī ke ano o keia ahi kaua e a mai la. Ka HOOOAKUKAU kaua No keia wanana a kahi kilokilo, ua lilo īa i kumu nui pohi hihi no na'lu okana aina o Puna a ai-ahupuaa no hoi, a pela no hoi me na konohiki, eia nae ua unuia mai la na kane, na wahine, a me na keiki apau ma, Apua, ia manawa, a ua hoonohonohoia ka puali kaua a Apua ma a ua makaukau. E huli ae kaua e ka makama ka heluhelu a nana owai la ke alii o keia puah kaua e a mai la ke ahi iluna o Pohma, a he ninau īa e ninauia, aoka haina,

no na Haao, kekahi a]ii o na Ki olakaa, he wahi ia e kokoke ia a e P'!i ala me Waiohinu ma Kau, a o ka inoa o keia alii ka mea i kaulana ma ke male a Ku kahela i haku ai no Keoua Kua ahuula i' kona wa ī kauia ai tiu ka heiau o Puukohala e Kamehameha I, kona hoahanau: Kuu Haku i kana Haao, Ke ua ae la mauka o Auaulele, Lele pu no ku me ka ma« kani, E lele maopu ana ka wai o Koha, Kuu Haku i ka wai nauke o Kaha."

1 Oiai o Haao ke aht oka moku o Kau ia wa, aua tke oia ī 1 kekah» kaikamahine ui o Puna, o Kookoolau kona tnoa. O kona ui a me ka nani o kona ih, \ua like no īa me ka pua o ka |Hala e lei īa nei ena poe puni : lei Hala, ehke no me ka nani o 1 ,ka pua o ka Hala, pela no ka 1 nani oka īli o Kookoolau, a e I like no me ke ala o ka pua o ka Hala, pela no kona ala. Ua heleia e ke alii Haao apu ni o Puna, a ua ike oia o Kookoolau ka ui o Halekamahine, a ua hoopa aku oia i na makua o Kookoolau eMo oia i wahine hoao tjana Ua oleio raai la na makua hanai ia Haao. "Aia no a ae, mat o Kealakomo ma oia kaul wahine, alaila, ua pono ae la." I ko Haao hoao ana e hooko lo no keia nmau imua o Kealakomojma, ua hoole mai la o Ke alakomo a me Apua, no ka mea, o laua no na Mot nut o ka moku o Puna. I hoole nae laua mamuli no o na olelo a'o a kahi eueu a kakou o la o Kuaialii. Oia ke kumu lili a makawela wela loa o keia alu o Haao no Apua, a no ka hooleta ana o ko na makemake, apela iho la i ulu mat ai keia manao kaua mawaena ona ame Apua ma. * Ma ko Apua ma aoao hot, aole lakou i manao he }cumu nui la e ulu mai ai he kaua mawaena o lakou, aka, ua hiki ole ia lakou ke alo ae, oiai, aia ka ke aloha ke hana mao ole ala i ke aln Haao. Ke ike mai k oe e| ka mea heluhelu 1 ke kumu o keia kaua, a owal la ke lanakilai ana j Nokeia hoohoka īa ana o Haao, no keia ninau wahme e j Apua ma j Nolaila, ua hbala ae la ola he ] puah kaua nui hewahewa a ka nut launa ole. O na koa o ka Pali uka, malalo o ke alakai ana a Keaiwa, ko laila koa kaulana no ka maa pohaku, he umi mano koa o ka maa pohaku wale no ka lakou hana. Ona īlnh o Kaloa, oia na pohaku maa aia puali, o na olona o uka o Kaumaikaohu ota na aho o na maa i hiloia a puka lua ma waenakonu ,kaht a na a-Ia pohaku e kau, alaila, maa aku i na poka pohaku a la kou. 0 Kamaoa, o uke aiaKai o ka puah ooihe, a o ka ihe a neia mau koa oia no na kauwila o uka o Hoopuloa f a he umi mano o na koa malalo ona. O Kahihpali no ho» ke alakai o na koa pana pua, a he umi no hoi lau kanaka malalo ona, ame na kaa puulu malalo o ke alakai ana a Kanenelu. O keia mau koa , me na aht koa o la īho Ja na mamaka kaua o Haao e hoepee mai nei i ke kaua me ko Apua ma mau koa, a o ia kela ahi e a ia ma ka pali o Pohina ame ki ekiena maluna aku o Kukalauha, oiai na puali kaua o Kau e nee rttai ana me he a ana la na ke aL.