Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 49, 8 Kekemapa 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehu

Nona k\ N \NI, Pai ikr Kua Mahina kk alo—lmi i Kana hxi MA NA Ai.k Kuaioloa o ka Mo\n\- Loaa 0 L\>uKIA KA OHIA Nono 1 K \ MAI.IT O KA Pl'A H\UI ANA 1 KA WAI O W.\\l A' \ K\ Hl'\l>\lOl,K OKA IKAIKA 11' KUIA N \ KUPUA 0 "Hv\VAll nki--HUKI\ NA MKA Pohi HlHl 0 KONA 11anaun\

Ma i.i l.i hou mai no, ua hooni,ik.i hou no n.i kahuna kalai waaa c kalu hou i nan waa,.\! ua loaa hou a ' ma ia kul.u ana hooKahi kaau. I ka lua o ka la, oui ana no, nn ia po, ua ph hou no o Kuaialn a lawe ma lu hou no i na waa, elike me ka na hana ī hana at ī ka po mua, pela no ota i hana at ma keia po. I ke ao ana ae o kekahi la ae, ua hoaa hou no na kupuna ame na kahuna kalai waa, nolaila, ua nee hou no lakou ī ka huh t kahi i nalowale ai o keu mau waa, aka, aohe no he maopopo o ka hookalakupua, a eu hoi nana e aihue niau nei na waa A no keia nalowale nuu o na waa, ua hlo la i mea mna e hoo komo aku ī iu manao kaniuhu iloko o Kealakomo a me Apua pela pu ho' na kahuna kalat waa a me na a ua mnan aku a ninau ma*i. "O ke aha ]a ka hana pono ia kakou e hana ai 0 ka hoi paha i kai, a i ole ehoomau aku no e hana hou i mau waa hou A o ka piliku auanei no paha, o ke kit la mat no e aihue hou no, nolaila, e pono e kn la Moeawakea e hele mai e nana ī ka mea nana e aihue nei na waa, a ua hooholo ta īa manao o na ah' o la o Apua a me kana kane o Kealakomo, a ua ku īa aku la o Moeawakea. E ka mea heluhelu, o keia Moeawakea, oia no kahi kilokilo nana ī wanana mawaena o Kukalaula a me kona mau makua ma ka hoomaka ana o keia moolelo, a hoao ai no oia me Kapukapu, a oia no keta waht kilokilo i kn īa aku la I ko Moeawakea hoea ana mai īmua o Apua a me Kealakomo no ka hoike ana ī kana wahi ike no ka mea nana e aihue nei na waa o ke aln. A īa Moeawakea e noho nei imua o na aln, ua ninau aku la o Apua īa Moeawakea ,'E ke Kilo, ua kn īa aku nei oe no ka hele mai īmua o maua Owai la ke kolohe nui nana e aihue mau nei na waa o ka moo duna haku a kaua? Oiai, eha kaau waa ī k lai ia, me ka pau pu o loko i ka hoomaikai la a o ki h 1 v t le aku no koe, a o ka m<_a dpikt, ua nalowale ho,nua na waa a makou 1 kalai ai ] a hiki wale no ī kou kn la ana aku la e hele mai Owai la ka aihue nui nana i hana keia mau halia kolohe? a he aha la kau haina no keia niuau " Kulou īho la ko Moeawakea poo īlalo, aohe i liuliu iho, ea ae la kona poo iluna a nana pono mai la 1 na maka o Apua, a kani īho la kana-u ( a a-kaaka ae la me ka leo nui, a nane aku la ! imua o Apua ma me keia mau olelo o ka hoohoihoi. "E na aln hanai 1 ka puaa, a nawai e ai Hanai ī ka hanai, a nawai e hoounauna? a naii e ke'lu e pane mai ī ka haina o keia n?au mnau a'u imua o olua na alll a me na makaamana 0 ka'u k'auoha hope la olua, e kau oha hou aku olua 1 na kanaka e

k.il.u hou i niau waa hou, a na' u e hopu t ke kolohe nana e aihue mau nei i na waa, aole a'u ! hana i koe, aka, e noonoo olua t ma s ninau a'u iwaiho aku nei īa olua, a pau ka Moeawakea kamaiho ana, ua mnau mai la o Apua. I "O ka pau ae la no m o kau [wahi īke no ka mea nana e ai- | hue nei na waa o ka moopuna a ' kakou?" A na keia mnau a j Apua 1 ninau aku ai īa Moeawa kea, ua lele pono aku la keia | mau olelo t na pepeiao o Meeawakea, a na la mea i kono aku |uua e hoopili mal mahope o ka ninau a Apua ī ka ninau a Apua 1 ka pnne ana mar "Ka moopuna a kaua O ka lua ta, o ka moopuna a kaua Aole ka i lohe kou mau pepeiao puluaha ja'u i nmau aku nei ta oe "Hanai i ka puaa a momo na, nawai e ai? Hanai t ka iho a momona, nawai e ai 0 kau pane kupono, nau no e ai. A hanai ī ka hanai anawai e hoo unauna mua Aole anei nau no e Apua. 1 "Ae, he hanai ka maua e ha- ! nai nei o Kuaialu kona inoa," , wahl a Apua 1 pane mai ai. I A ua aloha la olua, a ua hana II ka hana e hookaulana ai i koina īnoa, ua hana no hoi i ka hana aloha no olua na ahi a me !na makaamana. A oia hana, o ! ia no ka hana a olua ī ike maka | īho la e na alu, ua aihue :a na Iwaa, aohe aihue e ae, aka, na ' ka moopuna no a kakou, a oia I ka'u i olelo mua aku nei la olua e hoouna i ka kanaka kalai waa e kalai hou i mau waa hou, a 1 keia po e īke ai olua ī ka moopuna ikaika a kakou, aohe lua o ka ikaika, aohe mamua aohe ma hope mai, a no ka mea, ī ka wa no aohe i paa ka hope i ka malo, ua hiki i kona ikatka ke hapai a ke huki 1 na waa no kai o Apua, elike me ka oukou e haohao nei iMo keia mau hoakaka a kahi kilokilo, akahi no o Apua ma a honmanao ae no kahi i kauo la ai na waa a hiki 1 kahi 1 nalowale ai o ka meheu Ua manao iho la o Apua naa ua hapai 10 ia no na waa akahi waht okoa loa aku, hookuu hc>u ia īlalo, a hoomaka hou e huki, a ua apono mai la o Apua ma i keia mau hoakaka Moeawakea, a kahi no apau ka poihihi, a o ka hooko wale aku no koe i ike ī ka oiaio Nolaila, ua hoouna hou ia na kahuna kalai waa ame na kanaka e kalai hou i mau waa, nolaila, ua hele hou aku la lakou e kah hou 1 mau waa, oi hele no hoi a po la la, ua loaa hou he mau kaau waa elua I ka noe ana mai o ka po, a uhi iho la ka pouli i ka aina, ua hoaia na ahi kapuahi ma kela a me keia pupupu hale, aia hoi ke anu ke o mai la oia mai kuahiwi, a na m mea i kono aki 1 na poe apau e hoi a noho mahe maloko o ko lakou mau pupupu hale. " Aohe kanaka holohola mawa-

bo s a hano no hoi ke ano aumoe aku la kanaka me kona malo puak.n) ir,e ka laau palau m>v kona litna. 0 ua kanaka U, oia noo Mooawakt?a, .i r hele ana o. haki'o s k i iw,i r.amt c \\ūwv,- t_; n-i n,i |\va«, a no'ku mea, iu ib> no o i Moeawakea, o Knaialn 110 koia hwkalakupiu». j l : a hde aku U o M-uMMakea |iwa kahi q na \\\u e waih\> ana, a eh iho la oia he uuwalu a hoj honu, oliko ke kiok'e mc ko na kamalu, a pola ou i hana ai he jumi lua. Uhi iho la o Moeawakei i ka iau o ki' am.i'uma'u maluna a paA ua m.\ii lu,i noi hc umi, na hot aku l,i ou ma kekahi wahi i uhi paa u e na uluho, i peo iho !a oīa malaiU. Aole i huliu īho kona peo -ana kani anana ka hoe, lioomanao ae la keia, o ki mea kna nana i' aihue mau nei i na waa, aka, ike mai la no na kilo nei i ka he [o ana ae o kekahi keiki ma kahi o na waa, a hele nana aku la ī na waa apau, aole nae ī hele mai ma kahi o na lua a Moeawakea i eh ai, aka, hele mai la oia ma ka ihu o na waa, apau! la hakilo ana malaila, alaila, he le mai la ma ko īanei wahi e pee nei, a kokoke no hoi ma kahi o na lua ana ī eh ai Lele ae la ua keiki nei maluna o ka lua mua, a ku īho la ma ke kowa o ka lua mua ame ka elua o na lua, a nana iho la i na waa, a pela no oia ī hele nana ai, a i ka lua hope loa, ha ule iho la oia,jloko o ka lua, a ou ka wa a kahi kilokilo ī holo mai ai me ka mama nu> a pia iho la ma ka poohiwi o ke keiki | a oia no kona wa 1 loaa mai ai i ke pa'i mahanahana a kahi keiīki, a lele ana īluna, a mai luna iho } haule anj īloko o ka lua 'eiwa ana i eli ai me ke ano kuka mea, he tnaha ' nahana maoli no ia pa'i ana mai a kahi keikl. Ia haule atia o laua a elua ilo ko o ka lua, ua lele ae la ua keīki nei mai ka !ua ae ana 1 haule ai a kau huu īluna o ka honua, a namunamu liilu īho la oia ī keia mau olelo "He keu keia o ko'u po apiki. O ko'u kn mai hoi ia i na waa a kuu mau kupuna 1 hoomakau kau ai no'u, eia ka hoi keia kanaka ke hoohalua mai nei i ka'u hana " laia i huli hou ae ai i hope, lohe aku la oia i ka leo nu nulu o kahi kilokilo Moeawakea no ka mea, ua ano maule oia no kela pa'i hookahī ana a kahi kei īki īaia Ua huli īho la kahi keiki a nana aku la ī kahi o ka leo nunulu ana e lohe nei, a mao~ popo iho la laia, aia malalo iki aku o kahi ana e ku nei keia leo nunuiu, nolaiia, hele aku oia a maluna pono o ua lua nei a kahea iho la ou me ka leo nur "Owai keia aihue waa o ka po e aihue nei ī na wan o ka moopuna a Apua laua o Kealakomo, a no ka pane kpke ole ae o kahi kilokilo, ua hikiiku iho Ia oia i na waa apaa ī ka huehue, a huki aku la elike no me kana ī hana mu.i ai, aia ka palena no kai o Apua " E niana ae kakou i kahi kiloklio. Oi moe hoi keia ī keia eha ona, a liuhu wale, hoeueu ae la oia īaia Iho, aohe -wahi ona ī eha, koe wale no ka pomuniu, a i kona ala ana ae a ku i!una me kona ana kunewanewa no, a pu ae la ou no luna o ka liu a olelo iho la laia īho ' Kupanaha' No'u no ka keu lua a'u i eh ai, Kai no hoi no ke kolohe, eia ka no'u no, aohe ana hana i koe o ka hoi wale no kahi a Apua ma e kah mai la nona o ka hoi aku." Mamua nae o kona hoi ana

no kauhale, ua huh iho la oia i ka laau paUu a ipe ka malopia , kiU ona, akti, nol r nue ma ia' wahi, A ho lioaa ka nua i !oaa iam, po k,i nn'A, UA hao akn la kiiki kaeaea me neia mea 1 a kahi kilokilo e huli nei|a lawe, puaku l,v mr m no kai o Apu», 1 1 ka hiki <itu aku o Moeawa- ' kea īmua o Apua ma me ke ano l hokukUlo ,» ka euen ole, m« he! mea ala ma ka lakou hoonuo- , popo aku v ua loaa oia ī ka nu'l j kuliewa, a nmau koke mai U o| Apua la Moeawakea j "Pehea oe. lla lo.u p.iha j ika ma'i Ile keu kou hokukule, aole pela mamua dku ne; he eueu mau Keia hoi, me he mea ala, ua loaa oe i ka ma'i huki, a huliu p,\ne aku h oia oie keia mau olelo "Aohe paha keia he ma'i, he make no, aninau hoa mai h o Apua "Pehea ka pane a Moeawakea " E hahai aku paha wau 1 ko'u moolelo o keia po Haalele īho nei no hoi au la oukou, a o ko'u hele aku nei no ia a ke kahua o kahi ona waa e kaukau ana, o ko'u eh iho la no īa he umi lua, uhi no hoi i ka lau o ka ama'u mi'u a paa, ai3 ko'u hoi aku nei no īa a malalo o ke opu uluhe pee la'u no a kuene pono iho, lohe ana au i ka leo o ka hoe, a hoomaopopo īho la wau, o ka mea keia nana e aihue mau nei na waa. Hemeaoiaio, ike aku la au he wani keiki uuku, aobe malo o hope, a hele ana ma kahi o na waa e nana ai a hiki i kuu lua hope ī eh ai, a poholo iho la ila 10, a ī kuu īke ana 1 kona poho lo ana īlalo o ka lua, o ko'u holo aku nei no īa a paa īho nei ma na poohiwi me kuu manao e hapai ae īaia iluna, he poha ana ma kuu papalma ka'u mea llke, lele ana au a haule iloko o ka lua eiwa a'u i eli ai, a malaila ko'u wahi ī waiho ai a ala mai nei, a mamua o ko'u ala ana ae, lohe ana au Ika ninau a ke keiki: "Owai keia aihue nui o ka po ī na waa o ka moopuna a Apua laua o Kealakomo." A o ko'u waiho hou aku la no ia, me ka īke hou ole ae īna mea e hana la ana o-na waa ame ke keiki a oia moe ko'u la a kahi no a loaa īa'u ka maha a hoi mai la E olelo aku au ia olua Ina o ka moopuna keia a kakou, ola na īwi, oiai, ua ike maoli au i ka īkaka, Iloko oia uuku, lele ana au 1 kahi-e ma ke pa'i wale no a kela mau manamana lnhi, hoi iho no hoi, ka huki ana i na waa a nalowale, aia la īhea 0 kuu laau ūalau a me kuu malo puakai aole, ua lilo paha 1 ke keiki, a elike no me ka'u ike a me ka'u mau kuhikuhi īa olua pela au e manao nei, aohe keia he mea-e e aihue nei ī na waa, o ka moopuna no a kakou. Nolaila, e liuliu kakou no ka hoi ī kai no Apua, a malia o loaa pono īa kakou ka aihue nui Aohe olelo a Apua ma, aka, o ka hoolohe wale mai no me ka a-kaaka pu ana ma kauwahi o na olelo a Moeawakea, no ka mea. ua pahapaha o Moeawake a e hele ana oia e hopu ī ka aihue, alaila, lawe mai īmua o na 'alu a me n» kahunakalai waa, 'eia nae, ma kan.i olelo hoi oia wa, hookahi no pa'i ana, lele ana 1 kahi-e a me he mea ala ua make oia OknN' npepa HOMEKULA wale no n hiki ai e īke īa nn nie.i lnina pohilnhi ame n.i oiea hou like ole, noUila kmioha mui lioonna aku, no ka $'2 o ka uinkahiki