Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 32, 11 ʻAukake 1911 — KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na ahua Kaua o Hawaii Olelo hoakaka [ARTICLE]

KA MOOLELO Q KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na ahua Kaua o Hawaii

Olelo hoakaka

Uaaeakula o Kamehameha i Ua maoao o Kahai, a o ka nolio koke- iho la no ta o ka aha kuka a na kuhikuhi puuone a me na kakauolelo la ooho ana oua aha kukakuka ne', ua hooholo īho la ka maiiao e nee no ke kaua i Hilo ame Kau Ao ka wa iho la no īa 1 hoomakaukau ai no ka nee ana no ke kaua E hoomanaoia hoi ma keia wahi, ma ka wa t heea aku ai o Kanekapole īmua Kuaahunla a hiki i keia wa ko ua aln nau ana me ka hopmakaukiii piha mia no ke kaua. Ua holo like no hoi ka manao mawaena o ua Keoua Kuaahuula a me Keawemauhili e hut like laiu ma ke ku-eana mai īa Kamehameha, oiai, ua īke no laua, aole no Kamehameha ka makemake e kaua, aka, no na'in Ika hoomakaukau ana ona pualikoa o kela a me keia mnhele, ua ku hou īho la no ko Kamehameha -mau kahuna i ka pule, e nana ana i ka lanakila,a me ka ole o nei- nee an» a ke kaua; a o Holae no ke kahuna nana 1 olelo mai la Kamehameha. uka oka ama, e loaa ana ao 11 ka ua ame ka mo, aohe a kakakou kaua. Aka, moe imua i manalo ka -hoahewa, ka hli, ka inaina a me ka ohumu A makaukau na mea apau, q ka hoonee īho la no īa o na auwaa kaua makai, ao na koa hele wawae no hoi mauka oka aina. O Kamehameha ka mamaka £aha, a oia no ka alihikaua nui nauka oka aina, a o Keeaunoku hoi ka mamaka kaua maluna ona waa peleleu ma ke kai. O ka nui o na waa ma kela hooneekaua ana, ua like hoi me ehiku lau, a oka nui ona koa koele wawae mauka o ka ama, ua oleloia, he ewalu mano, ua like me ewalu tausani Jcoa. Ika holo ana ona waa makai a hoea i Kawaihae, a ua pii aku la no hoi na koa koele wawae mauka o ka mauna, a ua loaa like iho la |keia mau mahele a 1 elua 1 kekahi ino nui, Oia ka ua ame ka makam, 0 na koa nae e nee la mauka o ka maunā, ua loaa no lakou i ka ua. ame ka awa Ano ka loaa ana o na puahkoa 1 ka ua ame awa i kapaia ai keia huakai o "Kauaawa." „Ma keia wahi ke lawe mai nei ka mea kakau . ka mahele mailoko mai, o ka buke kakaulima 9 ke kuauhau S. L Peleioholani, e hoike ana no keia hoone» kaua ana Hiki ka pualikaua o Kamehameha ma Ohaikea, lohejha o Kamehameha, eia o Keoua Kuaahuula me kona puahkaua nui mai Kapapala a Keaumuku " Alaila, hoonuhunoho iho la oa'ln' puali7a o Kameeiamoku

ke aln alakai o na puali koa ī kapaia, he Palena, o Kaiana ke alu alakai o ka puah Mahi; o Kaleimanokahoowaha, ke alakai o ka puah Hueloku, a o Kalawa no hoi ke al ikn o ka puali Hunalele He elima lau o ka puali hookahi, oia hoi, he 2,000 koa o ka puali hookahi, "a he eha ho) mahelej a ua like hoi' īa me 8,000 ko i j Ua noho hou iho la ka aha' 1 kuka a na mamaka kaua nui oia o Kamehameha me kona' mau aln alakii ~no na noonoo' ana i kahi e lele mua ai o ke kaua Ua kalua ka nee anao' ke kaua, aia a ikeia na waa peleleu i kai o ka moana. I ka ikeia ana aku 1 ka a mai o na <ukui lamalama o ua poe waa nei mawaho pono o Kohala, lie ko'a kahala kahiko loa īa no Hilo, ua hoomaopopoia iho la, ua hoea pono ae na auwaa makai pono ae o Hilo. Ua aa mai la na kukui o luna o na waa, a ua ho-a ia ae la no hoi na lamalama o uka net o Ohaikea, kahi i hoomana ai o na koa o Kamehameha. Ua ike mai la ko kai poe ī ko uka nei poe, apela no hoi ko uka nei poe ī ko kai O ke aln kilo kukui o uka o kilo kukui a kilo plip'ikaua. O ■ Holualoa kona ama hanau. i Mamuli o na hoailona lamal lama i puai mai liina ae o na waa peleleu, ua hoike mai la o > Mahuie ia Kamehameha, ua ■ makemakeia kou mau auwaa e l hiki aku i kai o Kalimaalaea, a i e mu hoi ī ka wai o K^punkea a me Kumulipoma, a kalakala i aku na kamaa-lau-ki. Ma keia wahi ī ihoomaopopo . ae ai ka mea kakau i keia ma- . hele, a oia keia: Na ka nele ana o ke noi a ' Kahekih ī mau waa kaua la Ka mehameha- Nolaiia, ua hookolo aku la kana noi ana la Keawemauhili, ka Moi o Hilo e noho ana ma u wa. Malalo o ka malumalu o leeia noi waa kaua a Kahekili, ua " hoouna ae la no oia i kekahi o kona poe koa i Hilo, malaloof< ke alakai anaa Kahahawai. Ua oleloia, o ka nui o na koa ol Maui malaio o ke ana a ! Kahahawai, ua like īa me ekolu : lau kanaka, oia hoi, he 1,200 koa. Maopopo loa, ke hookoia nei j ka olelo waaana a Holae; ke ! kahuna ī hoike mua ai ia Ka-I mehameha ma Kohala, oia hoi' he ekolu ana aln a Kamehāme- j ha e kaua ai, elua nae aln no ka aina; a hookahi alu no ka l lewa, oia hoi o Kahekili. Ke ike nei o Kamehameha o ka huipu ana o n a puahkaua o Keoua Kuaahuula a me Keawemauhih i hoopuipui ia mai e ' na koa o Maui, he mea ia na Kamehamehi ī makemake ole i aie ike, oiai ma īa kulana kaua ' e hooi loa ia aku ana ka īkaika o na puahkaua huia i ka īkaika ( o koua puahkoa Nolaila, ua hooholo i4o la o

Kamehamkha e moe mua ke kaua ī ko Keawemauhili mau mahele koa mi Hi(o Ua ih© mai la o Kamehameha me kona mau mahele koa " a hoea 1 Buaaloa a nee loa mai Ia no a hoea i Puamako, he oioma keia aneane elua mile mai ke kulanakauhale akli o W^iakea I keja wahi i hooilua ai ena Koa Hueloku o Kamehameha malalo o ke alakai ana a Kalaīnmanookahoowaha me na koa Pnpu o Keawemauhih. Ua hooukaia keia kaua me ka ikaika ame ka hahana loa e na aoao aj eiua ma la !a a po, a ua mau keia kaua ana no ekolu la. A ua oleloia, i ke kola oka ( la i komo pu mai ai na koa o Kihekili malalu o ke alakai ana a Kuhahawai e kaua ī na koa o Kamehameha I keia kaua ana nae, ua hehi ku u ke ama'uma'u me ka hihipe'a o ka itie mai uka mai o Kukuikomo, a Makakilo 'a, ? a Pooholua, Kaumana, Kekua īhi, Ka.hleihilahi, Paliuli, Paieie iPanaewa, ame Puaaloa Ua lloaa no 1 na koa o Kamehameha ka ai o uka o ka nahele, e laa ka mai'a, ka uhi, na opae na lau hoi'o apela. nolaila, aohe pilikta i ana ika ame ka ī'a ona koa o ua Paiea nei. t Ika hoouka kaua o ka la ekolu, ua loaa ka neehope ana ona koa o Kamehameha. O ke kumu nut o ka nee hope ana oia ka loaa ana he hoa pa'o hou, oia na koa o Kahekih. Mamuli o keia mau kokua hou i loaa ma ko Keawemauhih aoao, elike me ia i hoikeia |ae la, e alakai īa ana e Kahahawai ame ka mamaka o Kakuewa, ua hoo» loa ia ae ko lakou ikaika Ua ike iho la o Kamehameha t ka pilikia, nolaila, ua hoao ae la oia e hooloh i ke kulma o kana lele kaua ana, ma ke ano e kuemi i hope ota a komo iloko 0 ka ulu ohia o Honokawailani, a mailaila oia e nee hou mai ai 1 ke kaua, ma ke kulana 1 okoa ae i ko ka mua. Ke ike la no hoi o Kamehameia t ke ahonui o kona mau pukaua ame na koa ma keia kaua, oiat he mau po ame ao ekolu kar mau ana o ke kāua, me ka loaa ole ae he mau kua hou laia. j