Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 5, 3 February 1911 — KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI. Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KA KAMEHAMEHAI.

Ka Na'i Aupuni o Hawaii nei

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

a o Ka Hi'apaiole ma na Kahuakaua o Hawaii.

OIELO HOAKAKA I ko makou hoopuka ana aku i ka Moolelo o ka Moi Kamehameha I, Ka NA'i AUPUNI 0 Hawan a 0 ka mea hoi 1 kaheia īa eke kanaka Hawan o "Ka Liona o ka Maaia Pakipika" ehlee mea īa e hoopuka īa aku sna ma na kolamu 0 keia pepa 1 hoohiwahiwaia ma ka moa Kuokoa Homeßula, a ke hana nei makou īa hana manaolana ana e apo mai ana.kalahui oiwi o Hawan 1 ka moolelo o kekahi 0 na'lu 1 hookaulana puiakona īnoa ehke me Alekanedero ka Nui 0 Helene, ko luha Kaisara, ko Napoliona Baneparte, o Farani, ka aina pua hha ame ko KeWakinekona, ka-hoola 0 ka lahui Amenka. ona ano mea nui pili i na hana kaulana a keia Makua ou e Hawaii, e nee ana mai kona mau la opio mai a h:>ea 1 kina mike ana ma Kailaa, Kona Hawan, ma ka la 18 o Mef, 1819 ke hoopukaia aku ana. He nui no na mahele liihi 0 Loko o keia Moolelo e komo ole ana ma keia hoopuka ana, oiai e lawe ana makou ma na mea ano nui elike me ua mea 1 loaa ia makou maloko 0 na Buke Moolelo Hawan kahiko. E hooahu ana makou 1 keia moolelo me na olelo a ke kanaka kakau moolelo 0 keia au hou, a he mea hoi ia e hoololi ae ai 1 ke kulana panoonoo o na moolelo Hawaii a ke kulana ano makamaka hou 0 keia wa. Ama mua ae 0 kou heluhelu ana, eka makamaka heluhelu Ina mea 1 aulani īa ma keia moolelo alu, a ke makemak'e nei makiu e hoomaopopo oe 1 keia malalo īho:— Ua pau na Lani Moi, aka, ke ola nei na hulu makaainana, Ke waiho nei o Knmhameha Nui iloko o ka moe kau, tJa 1110 kona mau auwaa i msa,ole, Ua hoomalolo kona na'i ana i ka aina, Ua pau kana omu ana i ka laau ihe, Aka, 0 kona lahui aloha ke ola nei no, A 0 lakou ke na'i nei 1 ke aupuni, 1 opu malumalu no keia noho ana,^ Nawai kākou e naha, a e malama mat, Ke ole kiai no kakou īho, E na'i kā)cou 1 aupuni no kakou īho, 1 hoomanawanui ai, ana 1 kana maka īhe, Pelaleakou me ka manao lokahi, Hookahi kahi, hookahi no la, Hookahi wai ia o ka like mai o a o, Ua hala ka.na'i aupuni 0 Hawan, Ke ola nei no nae na hulu makaamana, A ke ku.%)u nei ke kia 0 Ka Na'i Aupun», A e kanaenae ae makou. Auhea 0 JCantkeouh lokomaikai, Auhea 0 Kaahumanu puuwai kila, Auhea na mamo a Kamehameha I, Na pu alii hoi a ka mahī, A me na hulu a ka Palena, Ua hal'a, a ua pau ae na ani 0 Hawu, Aka, o ka lahui Hawan ke ola nei no, Ka pua, ka opuu o ke aupuni e na'i aku ai, Ke ola nei maluna o,ka lepo o Hawan, Ma na kaiau,lu 0 Kama me Hina, Ma na pohai 0 Kakuhihewa me Mano, Oia ka lahui 0 Hawaii, No ia lahui keia na'i ana, No lakou ke aupuni a hiki' mai, Ke mau ko lakou kupaa me ka lokahi, E kuai i ko lakou mau pono elike me E.„„, E ku! e,na Hawaiij E,na'i no-ko ouko;u aina ame «e aupuni, Ua loaa ko kakou koo hou, 0 Kamehameha. MOKUNA I Ka mea nona kwa moolelo, oia kekahi kanaka kamahao ame mawaena 0 na lahuhli ulaula malok° nei 0 ka Moana Pakipika, a no ka aiwawa launa oleo kana tnau holo papa ( ana maluna ona Kaua ana j olal} aku ai me ka hopohopo ole, p a kapaia aku 01 a he ' Liona no Jka Moalia Pakipika." Ua oleloia, mawaena o na kanaka apau e nohq ana maluna 0 na mokupuni hihi o Polunesia a hqea hoi \ na AilaHa o Malaea a hapapa aku Ina kaiaulu 0 Asia r aole 1 ikeia kekahi na kulana a naha o ke ola, elike me ke alii nona" keia moolelo, oia hoi 0 Kanjehameha I, ke koa i'kaiheaumeki,, Kohalamakani apaapaa, aina 0 na puu haelelui, 0 Pili me Kalahikiloa. oke kanaka Hawaii ehke me keia la, ua kupono oia ke kaena ae elike hpi me ka ana 0 ka oiwi Amerika no Keoki Wakinekona, maka oleloana ae: 0 l£amehameha

K i mua iloko o ke Kaua Ka maa iloko ka maluhia, A o ka mua iloko o ka puuwai o kona lahui, Oiai ke kanaka Helene e hoomanao poina ole ana no Alekanedero ka Nui,— Roma hoi no lulia Kaisara, —ke kanaka Farani, no Napohona Baneparte,—ke hocmarao mau nei ke kanaka Hawaii ia Kamehameha, he koa kauni 3ina anau i ahe 01W11 P J ha Ike kamahao a me ke kupanaha. Ua oleloia, mi kekahi po o ka ua lani —pili e haluku ana — e o ana hot na kihaehae uwila 1 ka poai lani — e ku'i ana ka hekili me kona īkaika apau— epa puhili ana iiai ka inj a ka nukani, e hu'e ana ka wai ula i na kahawu, aia hoi ua haruu mat la lea Moiwahine Kekuiapoiwa 111 ke alii nona keia moolelo, oia hoi o Kamehameha. 0 ka malama ī hanauia ai oia, o ka malama īio ia o Nove_ maba o ka makahiki 1736. Ua hoike mai ka m;a kakau moolelo, ma ka aoao 135 o kana Buke 2, oJca lahui Polunesia "o ka malama o Ikuwa" ī hanau ai o Kamehmeha. Ao ka mea oiaio no paha la. oka Pohakueleele keia malama. I nei malama ikuwa ke kai, īkuwa ka hekih, īkuwa ka ua, īkuwa ka makani, īknwa na mea'apau Ua oleloia, aua kapaia keia malama ma ka īnoa o Ikuwa, ma o na ku-a-ua-lani-pih, na leo paapaaina o ka hgktli, na o ana oki uwila kihaehae ao na leo halulu o ke kai, a pela wale aku No nei n ilami ni kuuki ama na wahme leo nui, a he poe lokemaikai. Olkuwake kane, 0 Paiakuh ka wah ne, hanau kanaka leo nui. mai ka mea kakau o kaKuke moolelo "A Brief 9istory of the Hawaiian People" aoao 101, ua hanau ma Halawa (Kohala Akau Hawaii) Aka, ma na hoike a kekahi poe kakau mooleloe ae o Hiwaii nei, ua hanau ia o Kamehameha ma Kokoiki e koloke ana i ki heiau o M"nkini. He mau mile k® kaawale mai Halawa mai. 'O keia wahi o Kokoiki, &ia i Kohala waho, a oHalawa, aia i He oiaio nae ua hanaiia o Kamehameha ma Halawa, e kona kahu hanai, oia o Naeole. Ma ka hoike a kekahi kanaka kahiko o Puuepa Kohala, i kamea kakau, aneane 20 makahiki a oi i kaa hope ae nei, aole i hanau o Kekuaipoiwa la Kamehamehai 1 uka*o ka aina paa, oia hoi kahi t olelo mua ia o Kok eik ama k ahi pohaku hoi i kapaia o 'Hanau Alii" aka, ua hanau oia "Kekuaipoiwa" ī ua kamalei alii nei īluna o ka waa, e pae aku ana i uka o ka aina. 0 Naeole, he alii oia no loko o ka ohana aln"Mahi* o Kohala, he kahu iwi-kuamoo ponoi oia no o Kekuaipoiwa, oia ka mea nana f hopu iho i ke keiki i kona wa i hanaumāi ai, a owili ia īloko o.ka ahu, a lele oja i uka o o ka aiaa, 'me ka ike qle īa e na'lii eaeo luna o na waa. Ua lawe loa akula o Naeole i kana puolo ahi a komo iloko ke ana huna. Aia keia ana ma ka huli hikina akau o ke awa pae o Kapakal, a mamuli o ka hoaa ame ka hoka ana o na lii, no ka loaa ole ana oke keiki a Kekuaipoiwa i jmanaoia ai ua hanau, i uka o'k'a ainarma kahi pohaku a k? alii wahine i hele aku ai a kalele, oia hoi ka pohaku i o "Hanau Aln" ī holo ai kela olelo a l'Ahu iho la ka hoka i Kapakai." Ama keia ana huna ī iawe aku ai o Naeole i kana hanai ahi a hoea i Hapuu ma Halawa, i hoike īa ae nei, Ano k<?ia hanauia ana o Kamehameha iluna o ka Ji 0 ke kai,, i oleloia ai oia, he ahi no 'ka lewa, a. he Ni* uhi hae,o ka Moana," D ka makuakane o Kamehameha ī paa.ma na kuau» hau ame na moolelo alii o Hawaii nei, oia no o Kalanikupuapakalaninui, Keoua. He hoahanau oia no Kalaniopyu, oiai he no o i aua makuahine, oia o Kapiakairatf&' 0 Kalaninuiamamao kai noho aku ia Kamikaimokh (w) hanau o Kalaniopuu nana mai o Kiwalao, a o Kalanikeeaumoku hanau Kalanikupuapaikalaninui Keoua, nana mai b Kamehameha. He hoahanau no hoi o Kalamkeeaumoku, ka makuakane d Keoua, Kalaninuiamamao, ka makuakane o K«iiiopuu, Aole i pau