Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 48, 26 Nowemapa 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

I ka make ,ana o Kahakalaa i? Kaweki, ua hnli aku o Kaehuikeawakea a-kuu pau aku la i kona mnma holo n pau, no ka hiki akw imua o Aikanaka no k:i hoike ana'ku i kpihi koa kaena, ia Kahakaloa no ka make' ana ia Kawelo. I ka hoea ana- ak.u o ua wahi kukini nei Uuna o ka puu o Nounou, e noho mai ana'iiohoi o Aikanaka me konamanao hauoli o ka hoea aku o kahi kukini ana ; a hoike aku iaia, ua make o Kawelo ia Kahakaloa, elike nohoi me ka ua o Kai olelo,aku ai iāia, aka, uaike mai la o'ua o Aikanaka i ke kukini ana'ia Kaehuikeawakea, a ninau mai la o Aikanaka ia Kaehuikeawakea me ka olelo ana mai iuia, penei: "Ka huaolelo i ka waha, huaina mai." Pane aku la nohoi o Kaehuikeāwakea i ana aku ia Aikanaka: "O kahi koa ne-hoi au i ninau iho nei i kamoku o ka manamkna limi ame ka:pepeiao, oia o Kahakaloa, ua make mai ]a ia Kawelo." I ka lohe ana Aikanaka. i keia olelo a kahi kukini e hoike aku nei imua ona, ua kome hou iho la ke anu maeele a ka iopohopo iloko ona, a huii mai la ua o Aikanaka, a olel'ōraku la' hkahi-'kukini ana, ia Kaehuikeawakea: "Nawai no la ke okl o ka mea i kau ke alina, me ko'u ike aku nei no i ka moku o ka manamana lima aine ka pepeiao o'ua o Kahakalpa, eia nae, he mau olela hoonalonalo 'inai neifena ia'u, i ko'u wa i ninau aku ai iaia, I waiho fa mai pei no paha ia a ike au, o ka ke alii puaa ka hoi ua moku-ka pepeiao," . E ka makamaka hfeluhelu, e aewai > kou mei leakau nei, e hoakaki aku ma keia wahī o kakakou moolelo, e pili ana ia-Kauahoa, ka Mee-ui-e-Hanalei, Nolaila, e hoalu iki kakou male'eia wahi, "a e huli ka kakou kalele ana maluna o Kauahoa. ■ O Kauahoa, oia ke koa Aikmaka. Ua kui ke kaulana o keia kana.ka .no'ka nui ame ke kiekie a puni o aohe e loaa.kona kulana kiekie mai ia a-u mai a h\kj mai i, keia a-u a puni no paha" ke ao holookoa. A oia hoi ke koa a Kawelo i li ai ka, piaeele o ke anu o ka io ua apo ia mai ua Kawelo nei e na kukuna weliweli o ka hopohopo np ko Kauahoa kaulana, nolaila ua kau mai he ano iloko o .ua Kawelo nei. Aka, ua lawe mai la nae ua nei i rja hopmanao ana i na la kamaiii o lauai pa wa i ha|a. A ms ko Kauahoa maka'u wale fiAa iaial kolaua mau la e hoolele lupe gna. Na keia mau mwao u ua Kawelonei i kono mai iala, no ko na mau maaao maka'u-waie e hookaawale mai iaia aku, oial, aole o Kawelo i. ppina o k<? laua raau la opio. Aole no nae j lilo imea. no e hoopalaleha wale ai. la r|ianao koa o ka wiwo ole a »5 kona e hooikaika oia me kona akamai ma na kumu e lanakila-ai oia maluna o Kauahoa i na p.ko laua,hal%wai he - alt) a he aW no' ka ana maluna o kahua kaua. Ua ike no o Eīaweio, ina aole e malee ma kona aka-mai, alaila, o ka ikaiKa no ka mea e lamau Hoa uhaīaholo o ka moolelo o Kawelo, e hoi ae kakou jsono i ka papa heenalu o keia moolelo hooiuua puuwai, .no ka mea. ua maopopo ae ]"a iakakou ko Kauahoa'kulana.^; Ia Aikanaka e kamailio ana no Kahakaloa, ame kona make ana ia Kaweloleimakua, ua Jawe ia akui k ka olelo a iohe o Kauahoa, no ka pau o na koa i ka luku ia e Kamalami;nia, am&kl-make aua o na koa pukaua o ko lakou aoao I ka iohe ana o Kauahoa i keia mau mēa apau. ua pii ae la ka okala o fca hulu o na lauoho o ua Kauahoa nei, a panē iho la oia iaia iho me kona manao inaina no Kaweioj E iho au -' ia lo e hoowt/ i ka' enemi o makou me kuū laau palau kaulana me Kahehumakua, kmi laau hoi e hiki ole.ai i ua Kawelo .poo nui nei ke alo ae, lie koa makua ole np Kahikikolo, nolaila, e iho au e kaua me Kawelo. Ua- olelo ia nohoi ma keia moolelo, he laau nui loa o J&ahehumakwaj; o ke kumu no o ka lala a me ka lau- ua oleio ja nohoi, aoae e, hiki i na kaau kanaka elima ke 'hapai a ■ aa e l^M ' e ° Kau «froa i ua laau nei ana ia Kahehumakua kau no ka manu iluna o, na lala o ua laau nei e kani ai l a ' la no ia i ua laau nei ana ia Kahehumakua, o kumu o ka lau a hii'ia iia Kauahoa hei a iho aljyj-la ilālo. I ua Kauahoa nei e iho aku 'ana ilalei d ko puu' kaua o Koonou, ua U<e Kai.ia o Kawelo ia Kauahoa e ihomai ank mai ka puii o Nounou me kona ! nui 'la'u nia J ole, ke hele a malu. ka La, no ka, nui ame ke kiekie launa' ole mai o ua nei. Ua ke anu rtnaeete iloko o ua npoAoo iho. la oia ilōko orfa y a olelo.ae lk i keia mau huaolelo: Heaha auanei ka waiwai o ka hohe wlle ana, aole au i holo mai nei ia K*usti nei no ke kaua ana ia Aikanaka no ka hohe wale, aka, no ke koa ame ka wiwo ole «loko o u .pp ka »«o oKauai nd ia Kawelolēimaku i keia o ~Kawelo me ko'u ohana no ka Aohe nohoi u iho, hoea aku ia nohoi- ua Kaua hoa nei

iniua o Kawelo, me kana laau palau me Kahehumakua ma kona lima, ia manawa, huli ae īa ua o Kawelo a olelo i ka wahiiie ia Kanewahineikiaoha ika i ana aku: Ōoe aneie kau wahine ma ko'u aoao akau,"a ko kane opio ak'u nohoi ma kuu aoao hema, a o na keiki nohoi'a kakou 6 Kalaumiki ame Kaeleha mahope o'u. A e hoolohe nohoi oe eka wahine i ka leo, a e makaukau oe me kau pikoi, a o oe e Kamalama e hoolohe nohoi i ka teo, a pela nohoi olua e na keiki." Pau nohoi keia mau olelo a Kawelo imua o ka,wahine ame ke kaikaina me Kamalama, ame nakeiki, ia Kalaumeki ame Kaeleha. Ua ku aku la ua Kawēlo nei me kana laau me Kuikaa, a ke ku 'la ka wahine nia ka aoao akau o ke kane, (Kawelo) me ka makaukau me kana pikoi ma ka lima, o Kamaluma nohoi ma ka aoao hema, a o na keiki mahope o ua o Kaweio. Ma keia ku ana a Kawelo me kana laau me Kuikaa, he umi anana ka loa, ua hiki wale aku la no ka laau a ua Kawelo nei 1 ka piko o Kauahoa, kōe ae no oluna o uu Kauahoa me he mea la, he iwakalua anana kona loa. Aka, e niaopopp ana no ia kakou ma keia mua aku kona _ ioa. Ma keia ku ana mai o Kauahoa imua o Kawelo, me kona kino i-hele a kau ka iwa he la makani, kau a mea o ke kiekie launa ole mai o kona kino, ua hoopuniia o Kawelo i ka pohopoho o ka maka'u ame ka wetiweli, nokamea, elua wale nolaau i loaa iaia, malalo ae a maluna iho, aole i loaa iua Kawelo la ka laau hikaupea. Nolaila, noonoo iho la oia. i ke kaua e make ai o Kauahoa iaia ma na mea akamai oia e hana ai paha, alaila make kona hoa paio iaia. Aka, no kekahi manawa loihi keia noonoo ana a ua Kawelo nei, aole he loaa iaia o ke alahele e make ai o Kauahoo.,-' a hooholo iho la oia, e kaua maoli no. I ka loaa. ana i ua Kawelo nei ka, manao no ka Lele kaua maoli ana aku no ia Kauahoa, ame ka hoomaopopo ana iho nohoi ona, e make ana no kona hoa paio īaia. Nolaila, hu mai la kona aloha i keia hoahandu ona ia Kauahna i ko taua wa e noho kamalii ana me ko laua kaikuaana alii me Aikanaka, nolaila, hapai aku la o Kawelo i kana puha hoalohaloha i \aa hoahanau nei ona ia Kauahoa, a e noi aku ana iua hohanau e kapae ka manao kaua, a e ike laua, a penei ua paha nei: TAtIA IIELH 54 NA KAWELO Ki£lA. 1 Pehu ka-ha ka limu aHanalei, 2 Pehu ka luna ika maka"o ka opua, 3 Hai hewa ka lima ike kaua kamalii, 4 E i aku ke kāuā ika hope, 5 Me he ku la na ke k'ai hohonu, 6 Me ka hiwahiwa a Kauakahi, 7 He opua oe, he kakala kela, 8 Na ka ole ka hue ake aki—e 9 "E-a Kauahoa ka ui o Hanalei, 10 Alao Kamalama ka ui o Kualoa, 11 Ala o Kawelo ka ui o Waikiki, 12 Ala o Kaelehapuna ka ui o Ewa, 13 Ala o Kalaumeki ka ui o Waianae, 14 Huhue aku kaua moe ike awakea, 15 Kapae ke kaua eka hoahanāu, 16 E waiho ia'u i kouhoahanau, 17 Aolē hoi na la o kuu hoike, 18 Kuu hoa hele oka wa kamalii, 19 Hoa kui lehua o Waikaee, 20 A kaua^e kai kane ai, 21 I lei no ke kaikuaana haku o kaua. 22 E ala e Hanalei, 23 Hanalei aina anuanu, 24 Aina koekoe, 25 Aina aka pea i noho ai, 26 E —a Kauahoa, 27 Ka Mee-ui-o-Hanalei a. Ika pau ana o keia paha a Kawelo imua 'o Kduahoa; ua lohe mai la nohoi ua Kauahoa nei i keia p'aha a'ka hoahanau pokii ona, \ja pane mai la nae oia ia Kaweloi kd olelo ana mai: _ A knin puln ae