Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 34, 20 August 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

V. Ka'uohīinaia ana. mai o Kawui.oakoo'Mk Kooakapoko mai Kai'.u Mai--Ko I.AIIA kai.awai ASA IvIF. Kamai,\mv — Ka ULl' Kiiiku * Kaihikai'L' —He wai Ahao ka maka ii!k no Kawki-o—Lohk o KaWELO I KA PIHKIA 0 NA MaKUA —Ho'ouna o Kawelo ea Kaī-'k\v\-iukeikiaoiia e Kit i sa Hauna Kaai' i Koe a KA Makūahunowa Alaila, oli hou mai la no o lal'onaikahailaau ma ke ano i aha: >ARA.HELIT 30, NAK.ALONA---IKA.HAILAAU KEIA. 1 Makeliewa no ka hoi ke kino o kuu kaikamahine, 2 I ke kane pana iole, 3 Pana i ka iole, a ku ka. hai ai; 4- Haawi na'u na ka makuahunowai, 5 Pana i ka iole, a ku ka hai ai 6 Nau na kk wahine e ai, 7 P'ana i ka iole, a ku ka hai ai 8 Na Ka-malama, na ke kaikai- ' napanahele, - 9 Pana i ka iole, a ku ka hai ai, 10 Na Kakuhihewa kahii noho ai. Alaila, p.ane hou aku la no ke kaikamahine i ua o Kalonaikahailaau: "O neia mau olelo no auanei au %pau i iioopūka ae'la; ua lohe ak;u la no kuu kane. He akua lolohe ko ia la i olelo, apau i kamailio ia i kāhi. loihi;" Elike no me ka pane aka makuakane i ua kaikamahine nei namua ae, pela rio ia i pane md ai i keia wa. He hoole.no, āohē alohe.oKawelo i kanāma,u olelo. Ia wa nae uwiuwi hou mai af2"a ; Im leoo ka iole. Alaik olelo aku Ja'6 Kanewahineikiaoha i .ka makuakane: "Lohe ka iole i kau|)oku o ka hale, " o ka lohe aku la no ia o kuu kane. Aole hala keia olelo a'u ia 'oe, e ka makua. "A uvviuwi hou ana nO kaaleo o ka iole, me hē mea la e hooia mai ana no ua leo nei o ka iole i ka oiaio o tia olelo a Kanewahineikiaohā. i hoopuka ai imUa o-kona luaui makuakane. Aohe no he nana mai a ua kanaka nei no nei mau houpuupu aku a ke kaikamahine,uinau mai la no ia: , ."Heaha ka huakai a kaikamahme o ka hiki ana mai o Koolau nei, oke koele r ana mai r o 'na wawae ika loa? He ui, he ninau keia na'u na ka makua ia be, e ka'u kaikamahine." "O ka ekolu keia o kau ninau ia'u, ,e ka makua a o ka ekolu nohoi keia o ka'u pane ia oe. " I hoea mai la no au imua ou i ko'i kua waa na maua me kuu kane e holo ai j Kāuai no ke kaua ana -ia Aikati|ka." , Alaila oli hou-mai lanoo Kaoiiaikahailaau i keia mele penei; PAHA. HELI) 31 NA KALONAIKAIiAILAAH KEIA, 1 nohoi ke kino o ', , . kuu kaikamahine, 2,1 ke-kane kua waa la, ■3 Kaa aku la ī ka waa, waiho i ka oahele, 4 Hoi ae la a'kapuaa a ka holona, 5 Pau i ke kalua,

HOOULUMAHIEHIE-1-KA-ONI-MAUE-A.-PUA-LILI/L-LANA -I-KA-WAI.

6 Loloa hewa ana na lihilihi maka, 6 O ka'u kaikamahine; 8 I ke kane kua-waa. Lohe no o Ka newahineikiaoha i nei melē a kona luaui makuakane, pane aku la no ia: "Akolu a'u noi ia oe, eka makua; akolu nohoi ka'u mau olelo panapana i ko hunona. A e hai aku no au ia oe, e ka makuakane, ua lohe aku Ia no kuu kane i nei mau olelo au, A. ina he pii ko kakou i Kona, e lohe ana no oe i ke kau ame ka paha mai a kuu kane o Kaweloleimakua i nei mau olelo awaha au apau." Uwiuwi hou ana no ka leo o •ka iole, elike no me mamua, "E! He keū ka hoi keia a kahi iole uwiuwi mau e konā niho. Aiie pololei io paha auanei kau mau olelo, e kuu kaikamahine? Aka, he aha la ka ia iole. E hai hou aku no au ia ofe i ka'u olelo, aia ka lohe o na pepeiao nunui Jhuluhulu o ko. kanqow%hp,e |n» mai nei, alaila, nana e lawe aku a hoike aku i ka'u mau* ōlelo apau i hoopuka ae nei." Ia wa kena ae la ua 6 Kalonaikahailaau i. kekahi kanaka ona, e puka i waho e nana ika mea hoomahua. Lohe o Ka-nu-lama i keia kena ana a Kalonaikahailaau i ke kanaka e puka . mai i waho, e nana ai ina paha he kiu kekahi, o kona: wa iio ia i holo āku ai ma kahi e a pee iHo la. Huli aku la hoi ke kaaaka i kenaia aku ai ia waho p k|.haie; jpau ke alo, na hakaii .aine ke kua o ka hale, aohe ike ia o fcahi kanaka. Hoi aku la ua kanaka nei a hoike akuja I kē alii ia Kalonaikahailaau no ka loaa ole ana o kahi kanaka. la manawa, pane mai la o , Kalonaikahailaau-i ke kaikama- . hine: "A wehe kai-ao o ka la apopo, hoihoi aku au ia, oe. Owatf ame nēi mau kaikunane ou, ame ,kau mau kanaka o kakou, pii aku kakou i ' Kona. Ai aku i Kofia e l'oaa aWai nā mea au, e ke kaikamahin«*,|i kii mai nei na olua me ua Jis!|W|-' nei au a hunona u,e hele ai olua i ke kaua i Kauai,' a ilaila nohoi e*nele ai olua ia niau mea." O Ka-malama hoi, hele v aku la ia a kipa aku la i kauhale kamaaina. Moe iho la o, Ka-inalama ia po. a kokoke e wehewehe kaiao, ala ae la oia, paina apau, hoi mai la ia. ,0 ko ia nei hbi mai la ,no ia a, wehewehe loa kaiao, kau keia i kanuku oNuiianu. Ilaila noho keia, kakali o ka ike aku i ka wahine, ame' ka makuahunowai, na kaikoeke me na kanaka o ka pii mai. Aole nohoi i iiuliu ka ia nei kali ana .iho, aia hoi, ike akula keia i,ka wahine,, ka makuahunowai ame na kaikoeke e pii mai ana, ia wa o ko ia nei ku ae la no * a a mai la no Waijkiki. Oia hoi oia uei a hoea ma keia kapa aku nei o ka muliwai o Apuakehau, ike <tku la keia i ka noho mai a Kawelo ma kipapa iliili oka hale- laia nei i anehe iho ai e iho iho iloko o ka wai a au aku a kau ma kela )capa, ia wa i paha m ai ai o Kaw6lo ina olelo a ko kua makuahunowai i Olelo mai ai ma Koolau:

paHa HELU 32 tiL KAWKLO' ,KEIA. 1 E oe ku ka hauna laau a kaua i ko kane, 2 He kolea ko kane, he wawae liilii; 3 He ulili ko kane, he holoholo kahakai; 4 I paia e ke kai nui hina wale no 5 He nui pumaia ko kane, ku i kai-ka; 6 He puhala ko kane, he a'a kiolea,, 7 Ku no ka laau a kaua i ko makuakane; 8 He nui no mai luna a lalo; 9 E'pa ke Kona, aole e hina; 10 E J)a ka Moae, aole e hina; 11 E pa ka Hoolua, aole e hina 12 E hina no'u no ke a'alii ku makani; 13 Alaa pu me ka lepo o lālo. Pau ka paha atia mai a Kawelo, aka iho la o Ka-malama, amahopepane aku la ia i ke kai kuaana: "He keu wale aku no paha. oe e ke poo J]ui maka aa a ka hooluhi nui wale. Ua ike nohoi paha au, he lolohe ou niau pepeiao nunui, a oia ke kumu 0 ko'u maniha i kau hoouna ana ia'u ma ka la inehinei, eia no nae hoopaakiki no oe, a no ko'u aloha nohoi iā oe, ko'u kaikuaana, hoomanawanui no au i;kau hoouna. Ua hala ae la hoi ia. Ke lealea nei au i kau pāha-pa-ha ana mai la i na olelo a ua makuahunowai nei o kaua; aohe oleio hou aku.?" Alaila, paha hou mai Ia no o Kawelō, ma ka hoomaka ana mii penēi: PAEA HELU 33 NA KAT¥j:LO *MA 1 Auinau ka ua o Luiuku—el 2 Heaba ka huakai o ka hikina māi a kuu lei? 3 Hoowawa an.a ka ua Apuakea i ka ,lau o ka hala; 4 I kii mai la au i kikoo pana iolenamaua, 5 E holo ai la ~i Kauai, i ke , kaua me Aikanaka. 6 kuawa mai ana ka u% .i ka nahele, J Makeiiewa ke kino o kuu kaikamahine, , 8 I ke kaue pan'a iole, $ Pana i ka iole. a ku ka hai ai l£UHaawi mai na*u iia ka makuahunowai. 11 - Pana i ka iole, a ku ka hai ai 12 Nau na ka wahine, e ai. Pela no, ka noke ana mai a ua poo nui nei i na olelo apau o ka paha elua a KalonaikahAilaau i oli mai ai i ke kaikamahiiie. I ka. pau ana oia paiia mai a Ēawelo pane, mai la o Ka-ma-lāma: "He oiaio, ua lohe io oe, 1 ke.oli hoomaewaewa a. ka makuahunowai o kaua no kou noi ana aku nei i na pana iole. A pau loa ae la no na kaunu olelo hoōkelakela a ka makuahunowai 0 ke alii?" Ia wa paha mai la o Kawelo 1 na olelo apau o ke kolu o na paha a ka makuahunowai, a ma ka panina hope o ua l paha la, hoopuka ae la o Kawelo i keia mau huaolelo: Aloha ka liniu lipoa o Kalehuawehe, Wehe i ka ipu olelo a ka makani, Mai walaau ae oe o makani auanei, Aia o Kawelo, kuu kane, He kanaka pepeiao lohe, he akua mana kona. Ae aku |a o Ka-malama, u ae ua ōlelo io ka wahine a kaua pela imua o ka makuakane. Ua papa aku no i ka makuakane, aole e awaha ka olelo aole hoi e kipu o ke kaena ana mai ; o lohe ,oe. Ola no kaua i ka kaua wahine, ja Kanewahineikiaoha. Pololei. Ei kawahine a k*ua, ko makuahunowai waha-a ame na kaikoeke o kaua.

Nplaila,'e makaukau, e liuīiu e kā mokiia o ka wai o Wailua, he la ino keia-" Auhea oe e ka makamaka heluhelu, maanei e ae mai oe i ka mea kakau, e hoike aku, he hookahi kaikunane" i koe o Kanewahineikiaoha, oia o' Kahawali. Ia mau la e noho ana oia he alii nui no ka moku o Puna, Hawaii. 0 keia lee alii i pakele mahunehune ai, mai make ia Pele, i ke noi ana o ua o Pele ia Kahāwali 1 papa hee holua, a loaa ole, ia wa oia i uhai loloa ai, make kino ahi ona, ia Kahawali. No ka nui mama maoli no o keia alii i ka holo, ua kau oia iluna o ka waa, a pakele oia. Ua hoi mai oia a hoea i Oahu nei r a noho pu me ka makuakane me KalonaikaHailaau ma Luluku; a ua hala aku o Kaweio nia i ke kaua i Kauai,

He moolelo nani okoa no ko keia alii o Kahawali i kona alii ana ia Puna. He koa he ikaika, a he mama i ke kukini. Ua oleloia, hookahino la okoa ana e holo ai, puni' o Hawaii ia[a. Puka ka Ia ma Kumukahi, "haalele oia ia Puna; a holo ma na Hilo, ma na Hamakua, ma na Kohala, ma na Kona, Kau, a hoea hou i Puna, welo ka la i Lehua. Ina hoi ma ka huli ma Kau e holo ai, oia like ana no. A no, e hoi ae kaua, e ka makamaka heluhelu, i ke kuamoo pololei o kaua moolelo. (Aole i pau.)