Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 29, 16 July 1909 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

I hooponopono hou ia elike me na maawe Moolelo Hiiaka a ko Hawaii ame Maui. MOKUNA IV

Hoomakaukau o Hiiaka.-i-ka-poli-o-Pele no ke Kii ana ia Lohiau—ka Hele pu ana me Paupalae —Halawai me Wahineomao—Pa na Pau na Akua Panaewa I ke Okiia e Hiiaka. [HOOMAUIA]

I ka pau ana o ka Hiiaka kau ana, ia wa i pane mai ai ai o Ulamawao: "Auhea oe, e Wahine-poai-moku, he pono noho wale no keia i nei wahi. Aohe ai, aohe iʻa. Aohe mea nana e malama mai keia. O ka noho nana wale aku no kaʻu i ka honuu mai a Hau-wahine ma i ka momona a ko laua mau kahu e hana mai ai. Moni wale aku no koʻu puu; aole hoi e hiki, he mea makamaka ole keia e noho nei. Nele au, nele nohoi oe, e Wahine-poai-moku. Aohe aʻu ai e haawi aku ai ia oe, i maona ka la maka poniuniu" Alaila, huli hou ae la no o Hiiaka a nana aku la i kahi o Kaanahau, a ike aku la oia i ka ohumu o ua o Kaanahau ,i ka pau hewa o ka ai ana ia laua nei, nolaila, hapai ae la keia i nei kau, penei: KAU HELU 90, NA HIIAKA KEIA. 1. Kuu kane i ke ala pii o Mahinui. 2. Mai ka ua kapuai kanaka o Palawai. 3. Ka ua o Kailua i kai e — 4. Makani ae la ma ke kowa o Wailea; 5. He lealea maka wale no ka mawaho, 6. Aia no ka ino iloko — 7. E ohumu ana i koʻu nele. I keia wa a Hiiaka e oli ana i keia kau, o ia ka manawa a Wahineomao i ike mai ai i ka noho a nei mau wahine ui elua ma kapa o ka loko o Kawainui, ma ka huli e pili ana i Kapaa, malalo pono aku nohoi o ke oioina a laua e noho ana, ia wa huli ae la ia a olelo aku la i ke aikane: "E! Mea e hoi na wahine ui e noho mai la ilalo, ma kapa wai o ka loko. Ua hele nohoi a ohu i na lei ilima". Pane mai la o Hiiaka: "Aole kena he mau wahine e ae; aka, o Hau-wahine ma no ia. O na wahine moo o Kawainui nei. 1 ka lohe ana ae nei i ke mele aʻu i kau mai nei, ia kaua i hele mai nei, lu aku nei laua i na alualu moo o laua. Holo mai nei laua a noho ma na kino akua o laua au, e ke aikane, e ike aku la. He mau moo kena. O na lei ilima au e kuhihewa aku la, o na huelo no ia o ua mau wahine la i wili ia ae la ma na poo o laua. Kuhihewa oe i ka pa-lai-lenalena o ke alo o ua mau huelo nei, he lena no ka pua ilima". "Nawai hoi ka moo o kela mau wahine e noho mai la? E, hewa paha kaua, e ke aikane i ka lele mua i Kailua nei?" Alaila, pane mai la no o Hiiaka ia Wahineomao: "E nana aku oe a i nalowale ua mau wahine nei, alaila, he moo. Aka hoi, i nalowale ole, alaila he kanaka no. Ina he mau moo kela elike me kaʻu olelo, e hoi ae oe mahope nei oʻu i ole oe e make ke lele mai ua mau wahine nei e poi maluna o kaua, Mai hopohopo oe a makaʻu, e ke aikane, he ole laua no ka pau nei o kaua". I kiei hou mai auanei ka hana o Wahineomao ilalo o kapawai o ka loko, ma kahi hoi ana i ike mai ai i na wahine elua,

aole oia i ike hou mai ia laua. Ua nalowale ua mau wahine nei. Ia wa, olelo ae la o Wahineomao ia Hiiaka: "Aohe noho mai o ua mau wahine nei ma kahi aʻu i ike aku nei. Ua nalowale." "O kou wa pono keia, e ke aikane, e hoi ae ai ma kuu kua, elike me kaʻu i olelo mua aku nei ia oe. Ina he mamina laua i ko laua ola, alaila, o Kawainui no ka wai, noho nanea ana i ka olu. Aka i lilo laua i ka lalawe, huhuki a na iloli o ko laua inaina ame ka huhu ia kaua malihini o ka hoea ana mai nei i keia wahi, aohe o laua wahi e noho ai o Kawainui nei, oiai ua hele mai la no ke kaikamahine o Hawaii me ke oolea ame ka ikaika. He opiopio ma ke kino, he oo no nae ma ka hana. Ua ike oe, e kuu hoa pili, ia mea". Ia pau ana no o keia mau olelo a Hiiaka pane mai la o Wahineomao: "He keu ka hoi ke anu o koʻu mau kapuai wawae. Oia no oe ua komo kuu mau wawae iloko o ka wai huihui anuanu. He aha la ke ano o keia anu?" "Aohe na he anu e ae, e ke aikane," wahi a Hiiaka i pane mai ai, o ka ehu wai ia o Kawainui e pii mai la iluna ou. He li ka mai me ke anu, aia i ka wai ka make. He moo, a i ole, he mano paha. O mai oe i ou mau wawae". Ia wa, o mai la nohoi o Wahineomao i na wawae ona imua. I haha aku auanei ka hana o ka lima hema o Hiiaka i na wawae o ke aikane, ua hele a huihui elike me ka wai. Alaila, paʻi iho la o Hiiaka me kona lima i na wawae o Wahineomao me ka olelo ana iho: "Elua wawae, elua moo, E ka moo pane ke alo, e ka moo, noʻu ka ai; e ke moo, ohua ka opu; e ka moo, konini ka huelo; e ka moo, popolo-hua na maka; e ka moo, omaoma ka waha; e ka moo, kakala ke kua; e ka moo, moe wai-e. He anu. He anu kau, he mehana kaʻu. Na Hauwahine, ua anu, wahine moo o Kawainui". Ninau aku la o Hiiaka i ke aikane: "Pehea ae la oe?" Pane mai la o Wahineomao: "Ua pau ke anu o kuu mau wawae. Eia ke anu la i kuu kino." Alaila, olelo aku la o Hiiaka ia Wahineomao: "Huli mai ko kua, Ua haalele na moo i ou mau wawae, a ua kolo aku la i ko kua. He kaua holo wale ka laua." Pau no nei mau olelo a Hiiaka, kau no kona mau lima i ke kua o ke aikane. Elike no me kana hana mua ana, pela no keia. A pau nohoi kana kapakapa ana, ninau no i ke aikane: "Pehea mai la oe?" Olelo mai la no ke aikane: "Ua pau ae la ke anu o kuu kua. A eia ke anu i kuu poo e aaki nei." He kaua holo wale no ka kamalii. Pa aku no ka lima o kaua ilaila, hee no ke kaua a kamaliiwahine moe wai a hookahulihuli lau uki o Kailua." Lele aku la ka lima o Hiiaka kau i ke poo o ke aikane, Wa-

laau iho la no ia, elike no me na walawalaau mua ana; alaila, ninau aku la i ke aikane: "Pehea mai la oe?" Pane mai la nohoi ke aikane: "Aohe o'u anu i koe. Ua maikai loa ae la au." "Aohe ua mau moo nei e aʻa ana e lele mai maluna oʻu. Ua hoao mai nei laua i ka laua wahi eha hoomaneoneo iwi-aoao; a ike iho la, he mea paani leo wale ia no ia e aʻu, nolaila, haalele iho la ia oe, a uhoi aku la i ka hale okuhekuhe o laua." Pau keia kaknailio ana a Hiiaka i ke aikane, huli aku la ia a nana aku la i kai o Neawa, alaila, huli ae la oia a nana aku la i ka puehu o ke one i ka makani a lele ae la i Kuaaohe, ia wa hapai ae la ia i keia wahi kanaenae: KAU HELU 91, NA HIIAKA KEIA. 1 Ke amoia ae la ka waa makai e— 2 Waiho Mahinui mauka, 3 Ka ulukoa makai o Neawa e 4 Me he kaulaʻi kapa kea la, 5 Ke one lele makai o Kuaaohe e. Ia wa olelo aku la o Wahineomao ia Hiiaka: "Nohea hoi ia ulukoa kupaianaha e ulu mai iloko o ke kai? Eia nae, oli ae nei oe i ka ulukoa maikai o Neawa." "Aole ka hoi ou ike aku, e ke aikane, i kela poe waa e lana mai la iloko o ke kai? "He ulukoa hoi paha ia," wahi a Hiiaka i pane mai ai i ke aikane. Ike iho la o Wahineomao ua pololei ka ke aikane, ia wa oia i olelo aku ai: "Ua pono io oe, e ke aikane. Ua hewa kaʻu kikaho ana aku nei i kau olelo." Huli aku la o Hiiaka a nana aku la i ke koʻa mokumoku o Heeia, a ike aku la ia i ka pii ae a kekahi huakai wahine mai Heeia-kea ae, no ka hele ana i uka o Ahuimanu i ke kui lei hala, ia wa oia i hapai ae ai i keia kanaenae. KAU HELU 92, NA HIIAKA KEIA. 1. Ke pii ae la ka huakai wahine e— 2. Apahu lei hala i uka o Ahuimanu; 3. He manumanu au i ka lokoino e— 4. Pau ke aho i ka loa o Auliilii, 5. Ke hele ae la ka ua kalepa e— 6, Ka ua okioki koʻa o Heeia; 7. Ke hehi la i ke kai o Luhi e— 8. Luhi i ke kai ke koʻa o Hee-ia-kea. Ua hapai ae o Hiiaka i ka hopunaolelo ''manumanu au i ka lokoino," no kona ike ana iho, ua lilo oia i mea haika wale ia a manao ino wale ia, e na kupua manao lili iaia ma na wahi apau ana i hele mai ai me ke aikane, mai Hawaii mai a hoea no i Oahu. He mea oiaio, ua ano paupauaho oia i nei hele ana e hele nei, a oia kana i hookanaaho ae ai: "Pau ke aho i ka loa Au-liilii." Hoopili aku la nohoi oia i ka huakai wahine ana e ike aku ana i ka pii ae ma ka puu o Maelieli, ua like lakou me ka ua kalepa— Ka ua okioki koʻa o Heeia, Ke hehi la i ke kai o Luhi. A nona iho hoi kana i olelo ae ai. "Luhi i ke kai ke koʻa o Heeia-kea." Alaila, nana aku la o Hiiaka a o ka po mai a ka ua i ka luna o Maelieli, ia wa i oli ae ai oia: KAU HELU 93, NA HIIAKA KEIA. 1. Ino Koolau e! Ino Koolau! 2. Aikena ana i ka ua o Koolau, 3. Ke ua mai la i Maelieli; 4. Ke hoowa'awa'a ae la i Heeia; 5. Ke kupa mai la ka ua i ke kai;

6. Haa hula lea ka ua i Ahuimanu; 7. Ka ua poai hale o Kahaluu e— 8. Kuu luuluu— 9. Luuluu wale au i ke aloha e— 10. Puolo waimaka a ka onohi. (Aole i pau.)