Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 28, 9 July 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKUNA VI. Ko Kawei.o Nono ANA MA Waikiki MTS KOSA. MAŪ XIU'UNA —"Ka XKE ANA O KAWELO X NA KMKOAASA —Ka NOHO A KANB A WAIIINE ANA 0 -*-Kawelo me Kanewahineikiaoha —Kp KAWELO KUPAPA ANA mk KA 0 NA KAKA.KA IKAIKA 0 KaHII" kapo—Kuhalahala k* kaikhaANA O KA.WELO A HOII KAŪAI — A'IĪ 0 Kawei.o I ke kaua me Kalonaik«hau,aau kona maku,ahunotva —KE A 0 ANA O KAWELO I XA OIIIANA LAWAIA ME MAAKUAKKKE—IKE O KAWELO 1 Ki PĪLIKIA 0 lĪA MAKUA 1 KAHAI—KA LOU AKA O UnnMAkaikaM ka makao a Kawelo—Ka MAKE ana o Uhumakaikm. Pii aku la ua Kawelo nei, me ka hookolo pololei ana i ka ma'sa ihū-waa e a mai ana 1 iluna o ke kuemaka pali. I kona hoea pono ana iluna o ke olaēlae- o ua moo pali nei. o Kaena, ia wa i hoonoho pae-Humu ae oia malaila, a kauāho la i kekahi pohaku nui palahalaha i wahi- e hooili iho ai i na mohai ame na alana. I ka pau ana o keia hana a uā i'kaeaea ..nei, hoi mai la ia a loaa ke keiki, o Kalaumeki. Olelo aku la ia i ke keiki:

"Ua paa kahi nuu o ke akua. E ulioi kaua a pae aku i Waialae.. Ina auanei kaua e pae aku, e hoi loa oe i Waikiki. E hai aku oe i ko makuahine ame ia makuakane ou, o Kamalama, he uku palia ko'u hoi aku i kauhai ke ahiahi o ka lā apopo."

I nana ae ka hana o.ua uiaka a'a nei i ka lani, 'e hele ana o Ululoa a ku ae i ka piko o ka lani, ike iho ia ia, kokoke epukā mai ka hoku hookele waa, oia o Kauopae. Nolaila, kau laua nei Cka'-waa. -He mai^mapunahde noia a Kawelo o ka hu'e ana iho i ke kai, pae ana laua i kaha pne 'p Waialae.

, Pea a,e Ia nohoi o Kalaumeki hoi ana no Waikiki, a o Kawelo aku la oia ma ka paha ia Maakuakeke, elike me ka inea- naau. 'Ala mai la ka hiamoe ana o Maakaakeke, hele 'uiai Ia me na haona maunu hou lia.laua, a kau iluna o ka waa.

0 ko laua holo mai la no ia nq.. ka lawaia. Ke ike la no o Makuakeke ia wa, aia no ka Kawelo lawaia i ka lae o , Kaena. E uhai ana ho ua lawaia alii nei ana, e hei a e make o Uhumakaikai.

A hoea l'aua nei i kahi a laua i lawaia mua ai i ka la. mamua iho a paa ai o XJhutnakaikai, o Iko laua. nei wahi no ia i hookuu •iho ai i ko laua neipohaku mouo. Aole i liuliu ia lawaia ana'ku a o ka ae mai la no ia o ka Enakani, pii mai Ia ka ino, ku ka panakea i ka moana, hab mai la |£|. ua. hoe paa na pali; puni laaa nei i ka ino.

Aia no ko Kawelo poo ke kulou la ilalo. Oiai no ia e kulou

ana,' ia wa i puko ae ai ke kai, £na ka aoao a Kawelo e kulou ana, He mea olepe ia ae ia o ikahi waa o laua nei, a kokoke e leahuli ka waa o laua nei, i ole wale no o Kawelo-e anai pu iho ike kino nui ona, a hoi hou ia abao o ka waa ilalo. O ka manawa ia i oili pono ae ai ke poo o Unumakaikai maluna o kajili kai, me ka huli ana m*i o ke poo o aa i'a kupua weliweli nei o Kaena, e kepa raai j

Hooulumahiehie-i-ka-oni-malie-a-pua-lilia-lana -I-KA-WAI.

ka waa o laua nei. Ia wa i la- j lau iho ai o Kawelo i ka upena j o Ouini, a o kona hea iho la no ia me ka leo nui launa ole: Paiial9 NaKawelo Kkia. 1 E Ouini e— 2 Ka upena mana a o'u mau kupuna!" 3 E mohala ka alihi, 4 E opi ole ka waha, 5 E 010 ka opu, 6 Ma ka eu e— 7 Paa ia ka i'a a kaua! Me he mea la he kanak'a maoli ua upena nei o ka oni ana ae ia wa. Hamama pono ka waha o ua upena nei; mohala aku la kona opu. Ua hele ka 010010 o ua upena nei a Kawelo a he mau anana k'a paehu mahope o ka waa 0 laua. īa ike ana mai o Uhumakai_kai* lie upena ka Kawelo mea make, ua emi hou iho la kona poo ilalo iloko o ke kai. Ia wa i poi ai o Kawelo i kana upena, me ke kiope ana i ua upena nei iloko oke kai. He mea oiaio ; ua heiVae la ua i'a kupua nei, a paa ī ka upēna lawakua a Kawelo. 0 ka manawa iho ,la no ia a ua. i'a kupua nei i ahai aku ai ia Kawelo ma i ka moana lilo. Ua mehana loa ae Ia ka la ia]manawa. oia hele oka aha'i ana a ua i'a nei a hiki i ka wa a Maakuakeke i haupu ae ai no ke aloha i kana wahi luahine, ia wa 1 huli ae ai oia a nana mai la ia uka o ke kaha o. Waianae. aia hoi, ike mai Ia ia, ua nalowale kauhale ame ka poi'na nalu, alakaliea mai la oia ia Kawelo ma ka paha: Paiia 20 sa Maakuakeke Keu, 1 E Kaweloleimakua, 2 E pae e! 3 E a kalapa o

Puna, 4 Na maka o Haloa i luna; 5 Kuu haku kuu lawaik alii o Kauai. pane mai Ia o Kawelo ma ka paha ana mai: Paiia 21 ka. Kawelo Kk^a.. 1 I o e ; a! 2 I o e -a! Olelo aku la o Maakuakeke ia Kawelo: "Ke onini mai Ia ke aloha o-ka wahine i ka onohi maka; ke hooili nei ke aloha o ka ohana, me he kua-koko la, i Jco'u houpo; nolaila, e aho, ea, e oki aku oe i ka i'a a kaua. E hoi kaua la manawa pane mai la o Kawelo: "Kupanaha no ka hoi oe, e ua Kuula nei a'u. Ke hele nei no ka' paha kaua i ka lawaia noonoo ana no oe o ka pili v,nauma ame ka pili mahamaha? Ea, e oki hoi e aha ka hoa paio 0 ka lawaia? O ka übu ka hoi ua hei i ka upena; hookuu aku ka? Aole a ka'u- ai-1010 keia, lilo ia kaua o Kauai " Eia no o Uhumakajkai ke ahai ne: ia laua nei iwaena moana. Ua nalowale ke kuahiwi o Kaala. Ke komo nei ke kai ma o a maanei o ka waa, a ke paa la no o Kaawelo i ka i'a ; sohe hookuu. I keia wa nae a ka i'a e ahai nei ia Kawelo ma, ua ikeia kekahi mea kupanaha loa ia Uhuoia hoi, e puoho ae 1 ka wa c ld« 3i ua uhu nei,

ahai pu ae la īu i upena, - a ike aku la o Kawelo ame Maakuakeke i na i'a umiumi apau o ka moana, elike me lea mo-i, ka moano, a pela aku.

Olelo ae la o Maakuakeke: Mea e hoi ua iele e alualu nei ia kakou. Heaha la ka hana a iole? Aohe pane aku a Kawelo no keia mau olelo hoopuoho a Maakuakeke, ke paa la no oia i ka upena. No ko Kawelo ike aua ike komo o ke kai iloko o ka waa, a ua hele hoi o Maakuakeke a maopa i ka noke i ke ka i ka liu, ia wa moe iho la oia iloko o ka waha o ka waa, pale ke komo ana o ke kai iloko o ka waa. , Eka makaunaka heluhelu ke ike ae Ia oe ika pili o na i'a umiumi apau o loko o kekai ma Jca .upena i hei ai o Uhumakai-

kai. 0 keia na kino i'a o ke kaikuaana o Kawelo ma, oia hoi""' o Kahueloku. .0 keia na i'a e noke nei i ka hou me ko lakou mau kokala, ame ke nali ana me ko lakou mau niho ia Uhumakaikai, a oīa ke kumu o ka owala ana amē l:e kupaka ana oua uhu kupua nei ilunu a ilalo.

. Oka heJc ia apo ia la, a ao ia po, hoea lapa nei ma ka ahai ana o uhumakaikai i ka moana o Manawaikeao. Uahaule iaua n'ei malalo aku o ka mole o Niihau. Uh-u--makaikai, pmi kona ikaika. Ike o Kawelo, ua m-a kona hoa paio, ala ae ia ia iluna, huii raai Ia ia a kamailia mai !a ia Maakuakeke:

E ulioi kaua. Ua paa, a ua niake kuu hoa paio. Oka hei no auanei keia, puni o Kauai iakaua. Akahi no o Maakuakeke a manao ae i kona ola, a naholo iho la ka'mahana i kona houpo, hoi ae la ka malino maikai o ka noonoo a noho pono iloko ona. Hawele iho la o Kawelo i ka pupu oka upena ī ka makuu .hope oka wau. Olelo inai la oia ia Maakuakeke: Ia oe ka nana i ka i'a a kaua. A' e hoomanao oe, i keia hoi ana a kaua a ike oe i ka aina, - aia no ia i kau noi ana maī. He noi kau, he haawi ka'u. Nolaila, e huli hoi ana kaua i Oahu. oka lalau iho la no ia o ua kaeaea nei i ka hoe, a o iho la ! iloko oke kai. Ia ko ana no o ka hoe a huai ae, hele ana ka waa o laua ma ke kowa o Niihau me Kauai. Mai keia wahi aku laua nei, kaalo pono ko laua w,aa . mawaho o Hulaia. Alaila, nana mai la o Maakuakeke ia uka o Hulaia, a mnau mai la oia ia Kawelo: Owai ka inoa o kela aina maikai e waiho mai la? Pane āku Ia o Kawelo: Oia aina au e Maakuakeke eike aku la, oia o Hulaia. Alaila, olelo aku la ua lawaia nui nei o ka moku o Oahu: E! Auhea oe, e kuu lawaia alii! I noho aku .auanei kaua a i holo kaua e na'i oe i ka moku o Kauai, a i hee o Kauai ia oe, ea, alaila, no'u kela aina? Pane aku la o Kawelo: Lilo ia aina ia oe. Nou ia. Aole i emo kaalo ana laua nei mawaho o Kapaa. Ike aku la o Maakuakeke i ke kee <j ka nalu o Makaiwa, i ka luli mai a ka lau o ke kalukalu, i ka Waiho kahela mai a ka laula o ka aina, nkau aku la' o Maakuakeke ia Kawelo: Owai kela aina? Pane no o Kawelo: • "O Kapaa ia aina." Alaila, nonoi no o Maakuakeke ia K.awelo: I noho kaua a i hoio rnai kaua i Kaaai nei, alaila, o Kapaa ia aina o'u. Pane no o Kawelo: Nou ia. Holo mai la no kua nei a he]e ana mawaho o Ilanalei, 'nmau no,o Maakuakeke ia Kawelo: Owai kela aina? He pane nohoi ka Kawelo: O Hanalei ia i ka limu ka kanaka o Manua■kepa, ii<a uuiua—rrirā —Wcd —o~ Namolokama,