Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 23, 4 Iune 1909 — KOI A LILIUOKALANI, MOIWAHINE MUA O HAWAII. [ARTICLE]

KOI A LILIUOKALANI, MOIWAHINE MUA O HAWAII.

Ke Komite no na Koi. Poaha, lanuan 14, 1909 Halawai ke Kuinite ma ka hora 10.50 A M , Hon. James M. Miller, ka lunahoomalu Ua aeia mai no ī ka wa a ko Kamehameha 111, ī hoe kaawale ae ai ī kona mau waiwai (aina-) ponoi, mai na waiwai o ke Aupum,*i ka makahiki 1848, a hiki wale mai ī kona mdke ana, ua hana aku oia ī na ama ī hookoeia ma k|e ano waiwai ponot nona, e hoolimalima ana, e moraki ana, a ī ole ia, e kua.i ana ehke me kona makemake A mai ka wa mai no o ka mahele ana o keia mau ana, koe na ama i kuaiia, ua nana īa ma ke ano na ama o ke Aln, a ua hooponoponoia e kekahi Agena a Luna aina paha ī hookohuia e ke Aln. Mahope iho o ka make ana o Kameliameha III; ya hoole ka Moil- - Kalama ī ka lawe ana ī na aina i haawiia iaia ma ka palapala kauoha a ke Ahi ma kahi o kona mahele hapakolu o ka wahine kane make', mamuli o ke kumu ua loaa mua mai keia mau ama īaia mai [ke Alii] mai ka mahele ama o 1848. O kona mahele hapakolu o ka wahine kane make ua aeia mai no e Kamehameha IV, a nana i hooponopono maikai ma na mea e pili ana la mea, ma ka haawi ana iaia i haawina hoomau a pau kona ola, a no la kumu ua hookuu oia ī kona 'kuleana mahe!e hapakolu ina kekahi palapala. I ka makahiki 1856, ua mare aku ka Moi ī make aku nei i kana Alnwāhine e ola nei ka Moiwahme Emma Aole no he aehke ī hanaia e īa no na mea e pili ana i ko laua waiwai, a aole no hoi kekahi mea 1 hanaia ma ke ano joiniure no ka Moiwahine, īloko o ka manawa e noho Alu ana o ka Moi, no ka manawa i aneane eiwa makahiki, ua hana mauoia i na aina e hoopaapaaia ma ke ano waiwai ponoi nona; elike me ka hana ana a kona mua, a o ka Moiwahine Emma, ua mau kona hui me ia ma na palapala 1 haawiia ī ka poe e, i na wa e kupono ai īaia ke hana pela, i -ira r horp->a n i ko- ,_ . kulea->i o ka wahine kane make. Ma ka la ..■a ī hala hope īho nei, ua make kauoha ole aku ka Moi. Iloko o ko makou manao, oiai no ua maopopo lea, ua maiiAO maoli no o Kamehameha III; e hoomalu ī na ama ana i i?ookoe ai nona iho, mailoko ae o na ama i loaa i kona ohaeia, mamuli o ka īkaika ame ke akamai o kona makuakane, ke koa lanakila, mai na pilikia mai o ka hooliloia ana i aina Aupuni) ua manao pu nohoi oia, e īli aku īa mau aina ī kona mau hooilina, ame kona mau hope, nana e lei ka Lei Alii, i loaa i ke koa lanakila, a o ka makou ike īho no ke kanawai o ka la 7 o īune, 1848, "ua hoopaa pono ia no keia mau mea a. elua. Malalo o keia kanawai ua ih aku keia mau aina ma ke ano alodio, ua haohaikua nae ka ili ana aku, a aia wale no j na hooilina o ka Nohoahi, a o kela a o keia mea e īli aku ai o ua. mau aina nei, e hiki no ke hooponopono a ke hana aku elike me kona makemake, ma ke ano waiv/ai ponoi nona, ehke m« ka hana ana a ka Moi Kamehameha IXL O Kamehameha V, ka hope loa o keia ohana. Alaila, hiki mai la ia Lunahlo, noloko ia o kekahi ohana alii okoa aku, a ua kohoia oia ī Moi. Alaila, hoea mai īa Kalakaua, kai kohoia nohoi ī Moi. 0 laua a i elua, ua lawe ae no laua i ka Kamehameha V ī hana ai, ma ke ano, he mau pam hakahaka laua no ka nohoaln, a uakuleana laua i na loaa o keia aina. Iloko o ko Kamehampha V manawa, ua hooholoia he kanawai e papq ana ī ka hooliloia jna aku o keia mau aina, a e honnoho J133 hoi ī ekolu mau kooiisina, nō"lakou ka manai kaupaleia ma ka ljana ana i na hoolimalima nn ka manawa e oi ole mamua o kan?--kolu makahiki. He pauku nohoi kekahi i hanaia, e hooliloia kekahi hapa o na l(saa o nei maa aina, no ka hookaa ana ī na moraki e paa ana maluna o ua rjiau aina nei, a ua hana io īa pela Ua ukuia na apau maluna o keia poe ama ī hanaia ai e ka Moi eha iloko o kona au nohuulu. O kela ame keia koi ma ke ano kuleana hooilina ma o ke kuleana hooihna la nna ke kanawai no Kamehameha IV, e koi īa mai ai, ua hoopau loa ia īa e ka palapala kuai a ke Ruta Oia ka hooilma ma ke kan .< .'ai o ka makuak.-ne o ka eha o na Moi Ua hooholo i la keia h_ n i. m.« e ka maktmake ana ljt o Mr Llzvs :>pt'ckk-s e e hpt.n,.a l oa .ia kona kuleana

ma kekahi kalana aina nui ī hlo laia na kuleana apau o keia Kamaliiwahine iloko o na aina apau, hana oia ī aelike me ke Aupuni, ( komo īloko o ka ahaolelo, a olelo oia ina t haawi aku ka Aluolelo wia ī kuleana alodio 1 ka aina ana e paa ana, alaila, e kuai hou mai ana oia ī ke aupuni ī ke koena o na aina apau ī lilo ai īaia ma ka palapala kuai Ano, eia ko'u manao ma keia He oiaio, e hooponoponoia ana keia aina e kahi papa Kornisuia, ke niau Ia no nae kona ano waiwai ponoi no ka Moi, 1 ka okoa ac, mai ka aina aupuni ae, a e hke no a like kona hooponoponoia ana ma ke kulana kahu me ko kekahi waiwai maoli pili ponai oke kanaka e malamaia ana e kekahi kahu. Eia ka palapala hoohlo kahn a hope hoi, ona olelo o keia palapala, oia no keia, e hlo no kekahi «u.u kona wa e alo ana, ka loaa makahiki o ua ama la