Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 22, 28 May 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ko Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei: o ka Mea Nana ka Laau Oaulana o Ouikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Oanewahineikiaoha. [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ko Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei:

o ka Mea Nana ka Laau Oaulana o Ouikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Oanewahineikiaoha.

HOOU LU MAHIEHIE-Ī-KA-ONI- MALī E-A-PUA-LILIA-L AN -I-KA-WAI.

MOKUN'A M Ko KAWKI » Nono A\A WA WAIKIM Mr HU\A MAU Kl'l'oXA— KA IKE ANA O KIWEIO I NA K'IKUAANi —KA KOHII A KANU A WAIUNK fNA O —Kawelo me ikuoiia —Ko KtIVW,O KDPM>A A>A MP hA K\KAKA IkAIkA 0 KaUII K\PU— KI'HAHHAM N* hAI h.lt 4 - AN'\ HK*.VTCLOA HOl 1 X«IAI —A'() 0 KAWM» I KI: KAUA MI KAU>NAĪKAIIAI) %Vll h().VA I[.VKO\HUNOW \ —Ki A'O *\A O KAWKIO 1 KA OUIANA LA*AIV >1L MAAKUAK!KK —IKK O h*WKI(O 1 TA PILIKIA 0 J<A. MAKIiA 1 K^uai—Ka iouana o rinuM\- ' KAIKAI IKAMAKAUA KAWEI-O—KA m\kb ana o Uiiumakaikai Va pono ka olelo a kuu wahi k«iki utn, ī paa« aku ai o Kanelo j 1 ke kanak.a olohe o loko o Kah&u : komo, uie ka hoomau ana aku nohoi ika olela aaa, e aho ea, o kahi keiki ai waiu au i olelo niai la, kou hoa » hoikeike nm oe 1 koa īkaika. Oha' anal 1 pane mai ai ua olohe nai me ka lele ana mai īmua o Kalaumeki. 0 ko Kalauaneki manawa hoi i& 1 lele aku ai e hopu 1 ua kanaka. nei. I nei hopu ana aku a Kalauuieki uaa na aoao o ua kanaka nei, me ka manao e ka iho oia i u& I nunui nei a hina īlalo, ua pakelo aku la ua kanaka nei nmi kona lima ako. oko kuma o keia pa- j kika ana a paa ole aua hoi o ux olohe noi ia Kalaumeki, no k& I palahinu o kona kino holookoa i ka wai o ke kuleui Noliula, ī nei paa. ole ana o \ia 1 kanaka uei i keia hopu nna aku a Kalaameki, nn loaa pi»uo mai la oia (Kalaaiiieki) ī na lima pnknnakona o ua kan.iliii'oloho nei, nia koiia opi aoini. lliui av la un oloho noi ia Kiiilnnmeki e kailni ae iluua a puki īlio īhiln Ko iko la nooKal'unn wkn kana inun o liuna ai ia wu a ka pilikia dhatv>)le ana iaia, oia hoi, o koun iuau opi aoao ka ua olohe m-i o nuke ann 1 ka puili, koe 1111. liom oin nui umo •»* wawae, nolailu, u-iui iho nun kiiii ikn hunu nna, peliu un In kona opa u nui Wj<i mo ln, ua lilo ia i mea uekeia t u kja puih an.i a ua nunui nui. | Aia 00.0 hou ■ana oia nui i alio lion, ua hlli ko liM nm upu a tuoJu>- | lio ponn ka īli, mannna na nuinain&na iima o iia knnaka a loaa nohoi iaia noi 'knlu mnha. A ia woiikeia 1 liolu tae ai i ke kn'i ma ka aoao henia io ua kanuka noi, pan na iwi 10H*0 o ua knimka nunui iilm i kn lia'ilu'i, liinu koleo ma ia u'aln. Alnila, kaln<a nun la o Kmu'lu i le» kaiUi, nv K.i lauinHki* Atual;ri]i>A ka lioil p.wo i k.i liiuu u k.kUn ī.i Koik.in,, iiiii ti huo lupn li >hi» <i Kalniuneki i' kein Kfthfa a Ku iiiiikunUnio, <> Knn'ii īliki ue la no ia l ki s pi-ku jh i.l.il'» pnim o ua oiohe n«i KaUuikwi.io. Piiln ka ui o Mauknuku

ī'Ple hllll kd lillnlo i\v u L & k I Hd.' Hiiku W'le īlm la I ' .»,10 Kn liaukoino, Ku la, ke mi'n inokj/i iifi k,x pua leliua, Ua dliu īho l.i i ke .ila liu, 1 ko ilft kij,,i|n lu.ni ii uL.i, I kn ikt> niiH iii.ii.) ni»(k.uiflkii i< .ie ī ka īmike an t<> k > k.ilunko lakou mau knn-ikn miniii, huipu hoi me na kaiiak.i iiiiol plnna o l.ikoii i innka ai i k.i li.iuna liimi ruiM a kalu keiki a k.t p.il.ek ikaīkn nui wale, ua luili .1. U luknu a huln akn l.i iiii' k,i niiniii iiui, a nalon r a]« aku )a ih>kv u )-a hau aDie ku nahel» Iloouiau wkn la n« o Kawelo aip ī kd liule ana, d li i i i kuhi hoopuuu * I-tiii iirni«t . ,n iluua 0 ka nuku, ki|»a liiu iu i e īku ,iu Hapuu rae K.ilaiohauolj m \vahine polial. u kui mak.ni u Nauaau Haihai ac Ja laua uti i La. lau palapala., liaua īhu ).i ī uiiu uahi jia|)nhi lei, d>k k* okomokonio diia ī: u ī ka leiuia ahulu, a hooili īlw) hi uiahina o ua ni.iu pohaku nei, alail.i, kan.ii'iiae īlio la o Kawelu um ke kd.tu.nlio wale ana īho uo ī ua uiau puhaku n«i He mahhini Heia mai hauai mai, a ua nolio 110 nuu Imi i ku One o Eakuhiheuu iihi a ua knpa a kamaiuna, ho ]uika v\ hli» ai' no koo o na ui.iLa īw.iliu, uni ku'u kanaenau nie kuu wnhi hanai U ke uoi a kanmhelp, o ik» 1 ka.i liinn, i> ku ī k i iiuikn Pau kiiH Lnnaemii' oliilu an:i a Kanolo, o ko hin.i luh- aku 11 nn ia a kau !>uno i ka nuku l.i luiin lllil I 1111111l Ulv(I lil I kil |i.lltl> Kuikhuiilani (oia hoi k.i imli o Kuiiloa) īke aku Ia laiu ium i k.i piniiiliu 11 ka le|M», o wih nn.i kn f\i i> na lopo nei iloko o ka h'\\a Aliul.'i, pann aku la o Knl.iuiui'ki i La maknakane. 0 ua ahi m-i ]inli i ki-11 i> ku mai Ia ku i'\i ii ka li i'n'' Ao aku la o Kaueln nn' ki ul>'li< ana aku M nana kuun i 1 u a i noo mai 1 Kona uoi, alinla, ua. loaa ke kaikaina, a ei aku laua. 1 u uhaele inai la uo Luluku ae ni'i 12 kala walu, ua alu uei i hoea hi 1 kahi o kd inakualnne auu- kikaikiuna Ake i ku niau ki?hi «-'.i lepo oliko tae ka kaua u ika aku uei, alaila, akaln no palia ou .t hui niu k.i oliana Uini no liiu.i hl'l i> iinna ana ī n.i wnlii īiL-i, t ni lioi, iki> aku la ]aua uni ī ka iu-0 uuii o ua i>'a lt>|io ut>i iiia ku hiili i' liueii m.i i ai ī huki jiuii, alinla, oli" 1 ! .1 lii.ii uiAi Ja o h.lliillllK'kl I Im ki-lkl Kl .ikll lIU 'ilu I.l' lieli' mal l.i 0 kauu pali.i ku hiki u iiiui 1 k iii hali', a iu vh»j>t> iiim huia luu k.m.i O k.ilu uu .i upiki īi.n,, aiihu kauii 1 ike 1 ko aliiiuu o ki'i.i i>iih u īho ai a liuule ilnli). Ha nia'u m \vn i.l iii.i . ti i n»l i> an.ka niin:' ana i alanui, aoha

u ■ 1 ii i n i i l.iii iki Oiiii iio 1.ui.1. 1 M'» 'iM m.i i.i .ino, innwa ana o U iluiiin ki i ki> ka|i.ihihi ,ma ae o kl'l. 111l luiM 111.11.i1a «|> o kon.i niau w iu n , ,i i ka nan.i nni ilu'i, ike iln> h i» ī L-i liolo -ma nku ,« ke k.iln « ih, i,,!. i imloihli* ] a ilnko o ka n ihi«ln m*i k-v ImU k.i iimii-iii.il iln i) k,\ ]i.ili. 1 1 o u i ii K.iLiiiui'l i W a i Ir'lp il«u ,ii i' iMii.i |KiiKi tia k.thi a ua n»l( iioi i lioln ,il,u ,ii a lulowile. iki' ilio la ia i k,i uKi»ii alanui e Kia ke alaniu la, i huli mai ai o K,i].uiiiit-ki a kamaiho mai la 1 ka in.ikii il* iiin* fiealanui keia i loaa >li" la i ka HiV 32ia ka, he lole ni-i iin'i o 1 i ji,i ana a«> m-i ma ko U k.l^llili 1 k«\ ]i.m ,in,i o ko kamailio ana ni'ii a Iv.il iinneki, o kona manawa iin u i lih kuheiilieo aku anlalo 1 kn |nli, a l«i> m«*a pniwa u na Kaim*]ii i La ikenna 'ikii i ke koiki « «ahwaki ima īhlo o ka pali o Nnuanii Ualuki ole īa Kawelo l:i* lirkoiiiao|i(>]io i kana mea ehana oi m iv;i, i m«*,i « p.ikele ai ke keiki, a u.i kmiio i4i.ii l.t ke puauuanu īloko i)ii.i nr> ka hoj)oli<i]io i kn make n k« kKiki lan r nan.i ikn ana j ka walawala u u,i Leiki liauai nei ana, lolie aku 11 iiu k.i puainaweleana niin t> k.i ieo n u,i |<eiki nei E ?avrololi.otiiakua—el Alohal Aloha aku oe ī na niu o kuu aina hanau Lp īke dku oe. Aloha aku ofc i ka iialu o Kuama, ke hoea <e īlaila Aloha <iku oe i ka makani kaiaulu o kuu aina Eia au la, he īuai, he luahi Da ka make. Anehe ae li o Kawelo e holo aku a loaa kahi moali alanui a ke keiki ī kahea mai ai, aia hoi, aole i kit ī ae kmia kapuai wawaeiluna, o I*cna pa mai la no la ī kekahi pauVu laau nui ī uhauia mai tna ko'ia lima akan, a. o kona wala ikn la nn ia īlalo o La pali, hoo* l'il.i Lona iho ana ma ke ala lele ]<ah ii k(> koiki ī haule iho ai. la K ii liaule aku ai, oia le.i īiimaw.e ī oili īnai ai o kekahi kan ik i īiiii L>_ J alo nuū o ka pali 0 hiiiuliiili, a ka/m ra.ii Ia oia iluna i) k.t 1 ui kukui, oia no oe o ka lele iu .i ii k.i niiinu Oia lele no ia o U'i L'iniiLii ni'i, a loaa o Kawelo ī k.i Imii.iliia like o Li palj, lalauia uiai (ii.i iv liiio| iln i 111.ii ī ka pa!l. Alailu, honhuli uo la ua kanaka li'h pa 11 nim o Umhuli ī kona kua /t } ii]ioiio i k(« nlo o Kawi'lo, ]>ane ai l.i 11 K limwe mai hl> īualuna o'u, a lawu .'iku ;m u oo a hoea īlalo. 10 a iiu I k'ii wulii U ilalu ae ne; 0 Ki'ki'h' Kan il'o li o Kawelo maluna o kc kn.i o in kaiiiilu nei, a lawe al u 11 ua ]iun kahLi'ila nei ona a lnna ilalo, Anhu nalu ]jili 010 o ua kaeaea hle ]iah nm o Kekele. lle ]>ili aku ka, no na lima o ua kaiiaka nti i ka lala leliua, kau ,niii ī kn 1.i1.i kukui, he oni ana na knii'i kui'i, V.lll ana laua nei iluna 0 Li' o].tt .il.oh'a, lie ana aku na ki> Lniii o i.i Laeaoa nei, hele 1 uiia iiim iw ilio u na luu laau. l'i'la n.ilo uo ka iieu ana a ua L'.uiiika ui'i a lnki ī Lu laua ku ma ihh> l'a pololei noliui ka l.iii.i in'i v> ihi o Lu kmf ana iho a ui'i !c ilu a K.lI niiiieki e noho ana liil' La ] ah'Luna. O La manuniiiou nno o Luhi kino i ku kuku i i t l.iln 11 īlanu, oia uale no ua I ■ 11 i l> 11: iniii ana maluna u na . nKnLiuiiuLi ii«i, aka, mfc

na ann o ae apau, ua man nn ka I maikni o kona kino, 1 I ko Kawelo ma halulu anā īho hoi, i ko laua kuu ana iho ilunn o ka lionua, ua puiwa ae ln ua wahi Kalaumoki nei. I nana aku kona liana, ike aku Ja la i ka inakuakane. ia Kawela, ame kekahi kanaka malihini e ku mai ana, a, ia na oia ī uwe aku ai la Kawelo E kutt Loiki, i pane tho ai o Kawelo ī ke keiki, ia Kalaumeki, aole keia he "wa no ka uwe E iiwa aku ana kaua a maloo na waiuiaka. A eia ka'u, e haawi ae au ī ka'u uiau naahalo ana i ko'u mea i pakele ai, oia nei kanaka au e īke mai la, e kuu keiki Ia wa huli ae la o Eawelo miua 0 ke kanaka nana oia ī hnnpakele me ke kamahao ame k« kupaianaha loa, oia kona olelo ana uku 1 ua kanaka nai. Mamua o ko'u haawi ana aku i ko'u mahalo ia oe no kau hana hoopakele ia'u, neu keia poo uui a 1 maka aa nohoi e ku x aku nei 1 imua o kou alo i keia wn, make* make au e ninau aku ia oe Owai kou moa? 0 Eleao ko'u inoa. He kupa a he kamaaina au no ka pali o Laoihuli nei, ame keia ulu hala au e īke nei oka uhala keia o Kekele. Nou e kamailio mai nei, ua ike au ia oe, aka, no'u nei, aole oa i ike ia'u. ooe ka hunona a Kalonaikahailaau. 0 kana kaikajnah:ne o Kanew&hiaeikiaoha. o kati wahine ia. TJa ike an i* "08, e ke alii o Eauai, a pela no me ko wahi keiki nei. A i hai aku au ia oe, o ko'a wa i ike ai la oe, -eia ko oukoU hele ana mai i ke kaapuni ia Koolan nei, he hula ka hana. Hookahua ka hola au, e ke alii, ī Panioi ae nel, ilaila no au kahi ī makaikai ai. Hoea «ukou i Kailua, ke ike la no &u īa olua. A Waimanalo oukou, OWbU no iiaila. Nolaila, ua kamaaina an ia olua, a, o olua kai kamaaina ole ia'u. A o ka'u « olelo aku nei ia oe, e ke aln, mai hoopuka mai oe i mau huaolelo hoomaikai ia'u no ka hana a'u 1 hana aku nei ia oe. Heaha la hoi' Ua aie au i koa lokomaikai, e Eleao. I ole oe pakele nei mau iwi, wahi a Eawelo i pane aku «i imua o Eleao. Alaila, huli mai la o Kawolo a ninau mai la ia Ealaumeki: Pehea oe i pakele ai 1 nei make nui j au o ka lele ana mai nei o ka pali? I la wa i hoike aku ai o Kalau-1 meki i ke ano o kona pakele ana,' mamuli ia o ka hihia ana o kona kino ī kekahi mea a«a i manao ai hekokopulu niu. Eia ka ajianei, wahi ana i pane aku ai ia Kawelo, h« umiumi iole ko'u mea o ka hihia ana, a pakele ai au mai m&ke. Olelo mai la hoi o Eleao īa Kawelo 0 kela poe kanaka o!dhe e nonoho a e kuku mai la īlima o kela kue maka pali maluna aku o kahi a olua i ku inai nei, ke kurnu oko olua pop'likia £ nana ae olua i kola poe kanaka u mumulu mai la iluoa Ia huli aaa ae o Kawelo a ike i ua poe kanaka olohe nei iiuna o ka palit> Nuoanu, o kona wa no ia i lalau iho ai i kekahi pohaku nui e hiki ole ai i na kanaka he kanaha k? oiokaa. * o ka nou pololei aku la no ia īluna o ka pali ma kahi a ka puulu olohe e kuku mai an» 1 \ole i p&u.)