Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 16, 16 April 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O KA Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuilaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O KA Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuilaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MHKUNAv Ko Ku\ i imu Mino an\ \u Ko 1.l I 111,1 - Kl' K l I'AlA>i AIT \ O NA A K \IIUI 1,(,K1 - i\ A\\ A Kahhami I Kuaioa —KA lIOAU AN\ A. K\\\ri() I' XII > ITM 111 U Unu\r\KUMi— Kr \'<ian'a.a K\ wi'LO i ki ni'i \— \N\ II K \\\l*L ) IA Oaiii' nki —K« ii \i.\v\ ai \w o I\a\\i:io vi K MIK'WAIIIM'AOIU, K.A Ul 0 e» Ai>p\Kr\o LvjVi«—K\ iioao AM O I\\\\H,(l Ml'' KAXLIKI\\AIUMAllll V, R\IKAMMIIJ!y A KaLONAIKV--31 \IIAAI 0 I:n nianawa īn a K.nhika])u i hiLawi uu .11 ī ko kauoha 1 konn l>oo alii niue na kaukaualu, o hoo-makauk.-iu ia lakou iliu no ka hok 1 pn ftin akn me ia ivo-ke-komo-ī ka haLe ,ihu minu n na ahi o Kanai 1 k'i lohp ana nae o na alu o Oaliu niM e noho ana 1 ke alo o Kaihik.ipu, ua pa'i hulu uianu ia na kaupoku o ka liale o na a'ii Kauai, ua nui ko lakou kpkene aino l:a huhu no nei hana hookelakola a n-) m,*:n iilu noi n ka ipokupuni kaili la, a hoike okoa inai ]a no kekahi \ioe o lakou i ko lakou mau manao nuu imua oko lakou haku Moi He kupanaha no ka hookano o keia poe alii ika uu ana ae ne: i ka hulu ona ahu ran.nu ou, e ke .iln, £ttae ou mau alu pu nohoi, 1 pili no ko laua halo Ka' aole lioi kakou i īke 1 ka uhai} i.i o ka hulu inunu i pih hale mai ke au inai o iui kupuua aln o Oahu nei, ' a i rtoi iiiau ahi o ka hooleano nui walo hoi mai Kauai mai t hlo ka kapu o ka niunu 1 pih lialn H(vjna o'e ka hookano! 1S aho e kipalLu a o wailana aku i iiul inau alu a hoi hou Iniui uie 1.0 laua mnu kupuua no KauaiL Ia wa ī pano mai ai ku a)Ji Moi ī ua poe ahi liului n<'i ona Mai n'ni oul.ou, c na aln, ī ka hulu q l»a ini\nu Ue manu Wlilo uo m Aka, oko kanalen ka mea nui Mm oliunui kukou īa mau hoa alu u kakou I nei wa a na ahi o oliuinuhuniu noi, eia o Kaluieloku ka hoolonolouo a ke hooloheh?he nei 1 na kauiaiho ana mawaena o kn Moi Kaihikapu aim- mi alu, Rfa la uianawa pn nohoi a ua poe alu uei , e noke ana i ka ohumu ana imua o Kaihikapii, ke lohe la n« o Ka ; \Y<ilo i ka lakou nmu aloln npau. Mahoi,o>,iho o nu kaiuuho aua maī a ka Moi 1 ua noe aln eluumi īuii, oui koua v,a i Uuh ne m n ninnu aku l,i i kn niniinn o kona kv huna no ik 1 iuau oUil» lili a huhu 11 nn alu, "Auhoa oi', o ko kahuna, ke hilio niai la no oe ī na olelo a na ahi o wawa nui no kn lulo o mi 4 t) KaUai. A ua loho m:ii l, t nohni oo i ko'u ma[uuvi nkn noi la li\l ou ni'i Nwluila, ,i kon manuo kuo, 0 lvi* hmke inai oe i leu poiiu amu ka hew.u'

HOOULUM m[IWIE-I-KA-ONI-MALIE-A-PtM-LILI\-L\N4 -I-K

,KuUm 1/10 1 [cc pnn o in ki-liimVm-i il lU>, n h.il i kiUh. ( A ,i<> la ( )ia īli, ,i, <1 h'ihan iitu h ori 1 keia puK • UErULE Kn pna li.ikoili ln.ni I O M.uuihi ka l:im (> nmk.i !\wu 0 ka mwiln īuakawi'o m' <> Li hu.> O n.i puu lan.ihu O K:ieakiilona, ka lani Hiki l.ai hee o Kuhihew,. j 0 Haihikapn a Kulnhc« 0 kei.i hewa hln la hai ] lvaa aku 1 ke kanaka e Maha au—e ai.-, teu pule a ua kaUnna nei, ke liuike nei īa j ka niati *K kuin hewa 0 ni alu e noke ' nj> 1 1 ka huhu aroe ka mainn 10 ma. A oia manao kuhihewa hoi 0 lakou, he liewa īa 1 pono ke kiola iu aku iua k>hi e, oiai utdnao lalau loa la n lakou Aole l nki 1 ka me>. k.ikau, ko hOi_i;> '1 /..*"<• maka heluholu, 0 ka wa 10 paha keia 1 hakuia ai kela mele 0 "Iva Pua Eakoili Lani Manuia/' ma ke ano ho pule, e ke kaliuna 0 Kaihikapu, e]ike hoi n e īa 1 hoike īa aela Ua maopopo ae la i na apau, tia hke ka inanao 0 ke Eahuna me Moi, nolaila, ua inoe wale'iho 3a no ko lakon mau m.inao ohuum, a'ūii hoopau mnoli ao la nohoi lakou i 111 noonoo nini 110 na alii o Kauai I k.i makaukuu ana (0 ka Moi ame kona mau alii n pn aku ma ka puu 0 Kolekole a ilio 11111 kola huh 0 kn pali, a loaa ka halo o Kaweln ma, un paa pu aku la ke alnhele inai ka halealn al>u n hoea 1 Pulinwai, a lioea i Mikijua 1 11,1 ko.i u ko aln. Oa aahu ilio la ka Moi 1 kona uiau aahu alu ainioku np'iu, a, pnla nohni knniLiiiau ahi. Mj, ka monawa 0 hooliuhu a e hoomakauleau ana 0 KinhilcH]ni ame nu alii aku m|i ka huakai komo lialo, ua hoea q aku la o Kalmeloku 1 knhi a Kawlelo e noho ana nie ke kaikama me luimalama Holo aku la ua waln fale nei a lele uku la īlnna o KaweiO. In īke ana īho o Kawelo, lieue ilio ln kaini akn, a oh>lo iho l.i »m: 0 oe ia, e K»huvl(tul Hao j walo lioi keui īke ia anumai lu 011 j la nuuia uei 1 ou mau pukn, ou inan kahn lioi llui i«h.i 1 liele mai 111*1 oi> c hoil-f m,\n ]ni!Uia ina olelo nniiniuna n 11,1 :ild 0 Oahu nn, 110 ke iia'i liuhi īii.n u īa ana o kn hnle m'ijj k.ikiu.' j, . * W1 1 iio ln m\ w .iln-nole nei. p ine huii 1110 l.i ke kaik.iina. lii 00 īluna 0 kua-iole o ka liala 0 ka noho luile n kakou, ke ike la 110 nu īa oe 0 oc 0 l'' 1 -lii? anu, 1 ,111 oliiln ii|i,iu a na p >u ohumu a linleoii iu Lukou I'p loho la no

1,11 ( 1 ' l MMII !l> 11 Ll' 1111, l ]„'l t M'»li>u nii' Ku k.' k ilnin i, ln* TO.II I>M N.,| ul (. I„u ,1.. k iki.u i 1 ki. ii r >, w >|, i (i U ki' .tln l<'<> 110 k'i k ikou (. II in i ,iku n j I k,t ]> II) |Jl,, |, 1 U; o ] ( ,],, j .i K i\mli> mvittvi i liu'i ,ir la na o ■ K.'ilnii lnl. n i i),tlov.t)c ,ikn ].t 0 | l>,i iii.ii nnia ](, i l (L |fi <i u.i k ti- j 1 u;i m,i iuli ni i ~ t | ( , )JKI , 1 1" '< 'i i m.lni I , o kc t I I-.UIU [>,-> |, llt ,„H oi.u P .Ui:t, l'in i in l 1 in.i k.iln nli'h- i Inlei nin.i iku ai imu.i oni la kv I-alll.lk.i, l linil,, .11111l n,i hooiinni i 'ii.ii ,11, ( l,i M Jlit (J j I(J | ō lII'U f lu'i 111*v lio I;., Inlīi ;tku 0 kf alu, k i Mui iiil'kona poe ahi apiui, nn kr kmnn ani i ki Ink I nū i'ii an.i ,ku ;i Uaihr :Lpu me koni ir;iu Uu a Lui īluna o KoleloU', .t lniM nolioi i ka hale e kon>o iii oj i, n■ ihi' mi"\ ai ī lioom.ikankama, eliiep lun mp ka mp'a īna i ma ia li.mu, he komo halp ana Ht> alaneo w.ue no nei leomo an.i a l:e .il ī I'a komo ka Moi, i) Kaihikapu im na alū apair ona, a nnlui īloko n l:a hale A I oiai u.i Mui ni>i int* o.i jmp ahi nei ona e nolio ana ilr>ko o ua Lale nei, .i e m.Ui.i'o ,ui.i lnn i kti n,ti,i anie kj in.nkai o kt pai>a ana o ka Lulu m.nui u.i hke loa. no niu ka liakuu> iiu o ka ahu-ula, ia,wa i hoopukapuka .ia ai kokaln pop alii ī ka olelo, ui.i boi, aule hoi o ke 1:oiho n nei mea he hale, he tvahi ai, a he wahi ī'a kekaln, e hoomannla jho ai a manalo 0 kn wa, keia, a K a malama ī jjuīwa ae ai me ka hikileīe nui, ī ka lohe ana aku i k,t uwiumi o ka leo o ka iule iloko o ke aina'uma'u, a huli ae la ja a olelo mai la la Kalaumelu ame Kaeleha, e hele e nana iloko o ke uma'uaia'u i ka haiu alonole , Qia helo hoi ko ua mau nahi lfeiki hanai r6i 'a Ko,ive)o me' Kamalania' a ma kahi a ke ama'uma'u e wwiuni mai ana, palepale ae la leo laua mau hma ī na ku ama'um.i'u, aia hoi, īke aku la latia m© le.i piha k.ihaha nni o ko laua mau no.moo, i n.i luulau puaa 0 ka homo 'iii'i ni'ii no la mai loko mai o ka unu, pi'la ine ka uala, ka puaa kalu.i paa niaoh, ka ilio 1 liele n iiio'a lfa, ka i'.i, a pela aku (l lea 100 o ka iole k'i laua nei e lohe ani, nole i,,tp lieike aku 1 na kmo o kn. iuk' O ke'ku o ke j aliua o ka uala, ka ī'a, ke kalu, ka laul.ui ]iunii aiue na niea kupono ai>au ī ke L.ilua ka laua uei e īke aku aua, nnhpiwp olaua īke ī Da kini) o leu p.ip na lakou e lawel>iwe mai ana īa mau mea Hualeli? iho la hiua i kaln a laliii ī īku aku :u ī ke kupaianaha a lana ī īke ule «u mniiua, hoi aku la hiui uu- ka jnha pihoihoi a kalanniolua hoia an.i muia o Kanialaina aun' Iva«t.lo. a hoike j al'u Li m hui'i i na īnei i l.un ī j īki- ai 1 k.i tolū> :uia o K.niuio nia, • na ku .u> la laua ilnna [lelo uiai la o K.u\tto a ma k i puka o ka lnle, iwhn ,ikvi iii. oi.i ī ki' alu, 11 Knilukapu PAUA (> V i\AW KLI) 1 na maka o D,i!oi i ka 1.1111 —e— 'l. E m jim> l.uuKl a liewa— « ;j. Eanki' «ii, . n ~li u l l ka halo A Il'lh> o Kailukni.ii. l.e a'li, 1

ki'ialio huol.ili- a Khmi 10, panp ''Na'u ka 'u e Kauai, hc ai ik.lioi k,i Oilm Ilu īiiai ka ai " ■ I wa huli ae la o Ka«elo a oklo ae ia i ke kaikaina "li kii kaua ika al ame ka .a a ke alu 0 kahi mpa pilikia paha, o k'ihi poi kalo ole, aka, aohe nana ia tnei. Ua lawa no ī kahi uala maloLloe ame ke kalo II laua nei i hele mai ai, waha a n I,i no ktkahi poe aln īmua. o K ulnk.ipu ī ka olelo ana ip "Aia !a hea ka ai ame ka la a na 'ln o Kauai ī kena mai nei i ke Oahu e ai ī ka ai a e hoonuu i ka ī'a? Wahahee nohoi ka olelo a ka hele wale mai Kajai mai.''J'e lohe Ia no o £aivclo'i nei mau oa-io a ua poe kanaka nel, a ua lilo in mau olelo ī mw ole uia. 0 ko laua nei hele ia n-e ke kaīkaina. me Kamalama, a hoo.i iloko o ka i lu ama'uma'u, i kahi hoi ī īko ai o Kalaumeki ame Kaeleha ī kn imu puaa kupaianaha I nana aku ko laua nei hana e waiho mai ana na mea apau, elike me ka na keiki i hoike aku ai ia J l.uia. I nei wa nae, ua paa na laulau apau iloko o hookahi koko, pela ko kalo, ka i'a maloo i kalila ia oka iho momona nei 1 hefe a mo'a lea, he ope okoa kona, a pe'a ka puaa, 0 nei mau ko ko e ku ma'i ana i hele a-piha-pono i na laulau~ nu, a pela aku, he uiau ko ko a ka nunui launa o'e Ma ka hoomao popo aku a Kaeleha ame Kalaumeki, o ke ko-ko hookahi, aole hikike hapai a kaikai ia ae e ua kanaka he elua kanahi--0 ko Kawelo uhuki mai la no ia ī kekahi kumu koa ī mamaka, a 0 kona kena aku la no ia ī ke kaikaina, ia Kamalama, e hookomo i n i Vo ko apau ma kela ame keia a> uo o ua mamaka kumu-koa nei. 1 ka pau pono ana o nei mau mea ap.ui a paa ī ka mamaka, la wa i kauoha aku ai o Kawelo īa Kalaumeki e auamo ae i ka auamo Hoonee aku la nohoi o Kalauineki ī kona kipoohiwi aku a komo malalo ae oka auamo. I ka pai ana ae, aohe wahi mea a ueau ae oua mau ko ko nei. Pau o Kalaumeki. hoao hoi o Kaeleha, a oia ana like no Alaila, o Kamalama īho. laia nei hoi, lewa īki ae 3a īluna ua man ko-ko nei, a hookuu hou iho la oia ilalo. oko Kawelo bele aku la no ia a hookomo aku la ī knna kipoohiwi akd.u malalo oka auamo, a eu ae la iluna. He uwi ni o na ko-ko a lena nua na inea apau iluna, me he niau puulo Inlii la lakou e auamoia ana e kekahi wahi keiki uuku, i ka ua mea o ka ikaik a o Kawelo. Oia auamo o ua poo nui nei o Kauai a ku mawaho o ka hale, hookuu iho la me ka nialte loa ī ua mau ko ko nei īlalo Alaila, wehewehe ko-ko a paaee ka uala, ko kalo ame ka i'a na Da ahi o Oahu nei Ai īho la ua poe alii nei a maona, malama īa na leih-a maa mau oia au kahiko, oia ka hula. 1 ko Kawelo īke ana 1 nti leaJea, oia hoi ka hula, la wa i komo īho ai ka makemake ame ka hoohihi īloko ona, e a'o oia i ka huJa [ Manao loa >ho la nu oia, he h dna nui o ka loaa la mea he hula." A pau ka lealea ana a naalu, ua hoi aku la ka Moi ame kona ]ioe aialo apau no Lualu&lei, a tmho īho la uohoi o Kawelo ame >ona [ poe i ko lakou nalu [ 1D ka hoaloha he. mea | ī kuluma a i maa mau loa ī n,i Moolulo īīawau, ka huikau wale ] ana ī na mea ano mani» kupua me j na iwikuaiuoo pololei maoh o ka i moolelo, a, oia ano no kau e ike i nei, e ka makaniak.i, ma keia [ nioolelo Aka, ua hiki no nae īa j oe, eka hoaloha, kn kapne īna Liuahelehple olplo il'ī , --n < ftna ku- | pua , r l Knp iTīrP*na"'TnpTī 'irrlti|. 0 l 10 j ni.inli a k.t moolelo. (Aale i pau.