Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 15, 9 April 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O Ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuik A Nana fa Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa KAWELO

Ko Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O Ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuik A Nana fa Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKI.N\ IV kV 1H V 4 \\ i • li.il KWMIO HIHNP ia UmM\i. \ihii - ii\tn* \i hT!\\ MUM? \II M \KI \hl »] , I,\|\ \IV M'i I IvMinh\i'i' \ Knmn w\--lU\n 11 K\ jki i.\\\ n K iwi - ri> n K.wmi a (i () wn kv u\ \— Olll'Ml' N \'l II ii K \l \l l llii (i h w\ i i,n \i m K\n \i "\.ai - Hoi o ii K\ W ii,i vi:n\\\\iii Kihi'wmi IHhh p.i ij—K« Kawi i i) Mnoi r If\Ml\ llKiN'Ollil \MIA.(>AII[, XH Ki' ikf nfi kiiua p kuu m.Lk.i> mak.i hp)uJit'Hi i kok.ihi m.m mi'.a «iiio uui loa }>iJi i k-i luooluln o ko Kaui'lo niiu 1 a inu,l o kx nnlji) .tn.i iu i Oiihu iiei. l'a I'ln no o Kawilo i mea nui l»u i 1 i Moi, i.i Kah'k.'iim iiul- na ln nn aji.m o Oiliii noi O Kninnliin.i lioi, m.i'nuli o kona m.ik.iuk.iu itni,i i k.i oili.ma k.i.'i 1.1.iu, iono īn.ik.i īhe" ome nn mea nn apin p pili ma ī ke k.m.i, ni lilo no oia ī koa kiiul»iffl a ( iiunahi'li> mui.i. o \m Moi upi. Mamuh hoi (i kii li.iaw i n n.i iti.ii 0 ko aln Moi, ī kn am t n IvjU>kolo, 1 amn mahi.u & e hookulaini -u o KaweloliMinakua amo kona poe, peln no ua kue.iea nei i lioi aku ai a noho ma ia w.ihi. 0 ko knkuluia ana o na hnle e noho ni na 'Jn o Kaiini ino ko la kou poe kanaku na k.i inoi no ia Oui munnili u na luna maikui u na koiki hookama a Kawolo, oin hoi o Kalamneki amo Kaeh>ha, na )»oi m.K h aku keknln poo kinaka ii WainiiaL', a noliokan.ika akumahilo o ua kaenea a ka ikaikn mai ka inokupum iiuu » Kauai A mamua ae o leo kami hooninkA una o kuu makamaka h>'luhclii a hoa uhai-a-holo hoi o ka moolelo lioomuwa puun.u o ko keiki poo nui o Kanai, o n.in.i aku ī ka mokuna elima o nei nanoa, .ho imu pono ī kou inea k ik,iu mnok lo ki> hoike aku, pener M.i kukalu mnniiwi. mahnpo īho 0 ko Kanolo ma hoi anu aku a nolio ma Kolekoh, ua kauoha'nku la o Kaihikapn-a-Kakuluhowa, ia M.iftkuakok«, kana lawam nui o noho nna nn Mik.iua, Koolauloa, <» hoi mai oi«i i' noho ui.i Wujal>iu, ti indlnihi oiii o noho no ka m.il.iina ad» ī l.n oihana lawaia. Aia nnlioi a ka wa 0 kuui īho ai ka imo o ko aln i ka ī'n, o kona manaw.i 1.1 a kai.olui-.ilui .n ī ua l.i--w.1i.l noi o lawo ni.ii ī ī'.i n.mj. Noluil.l, ke īko niM oi>, e ka hoalnhn helnhehi i ki'ia lumi ninlii'h' iii.miio ano iiiii O K,tUumoUi, Uiiki ha'i.n mun a Kiiwi-lo no Wiilnnn#' ia. no I.a miikani o Pul;.\ , o K-\-ulohn, īio Kw.i, i U.i ī'a h.ini,in lon A o lan.i uiui' Kilhi'lo niii, eiik lako» kr noho nei nin Kniukule. A o Maiiliunki'ko hoi, ka ln_w.nu nui, uiii oia iii i 'Wwilno Alu kuia uiuii iijvu luauiiopu, e

HuOLiLUiM \niEĪĪII<-I-K M )N 1-M-iLIE-A-Plī4-] AKH -I-KX-\VaI

leīi nu]rhtliihi|i] (_ knu.v 1 k« imiKiin i Ikhi MOKUN t \ V Kl» h \\\ ] 10 MHIO VI K„. r,Lh(iLj — Kj Ki'i \iAN\rr\ o na II ti\A \ Kmhm I (,hl- K K 11 lil AN\ \ Kvm\l.\mv r Ki M..\—K\ im\o A Kumi i: KII 1- I'hLHII IA l'lll'WhUKM—Kh \V I\VA I<AWH« I H lll'l \—Ki: K\Al- M AM 0 K\»H.|| IA O\HI M I— KA lI\L*HAI \\\() K \\\j ui \rt KA-M-Uvi\\ miim;\oM\, KA Ui n kv DA Al'lHlil \ fj Lrn m —ii I i„, to AW 0 K\BKIO UU J\.*M IKIUUIIM,aoha, k \ik \m \iii\k v KuonukalIAII «IAI ].V noho <111.1 a Kawo 1 ,! nia »ie ko Jakou puii kaiuka 111.1 ku aina a !'<• iln K'Hihikipu ī Imihi ai n o lakou, oini n«i ]) t ii\ uil h.iU* nunui •i uieiikīu no l.iknu, m.uuuli o ka lim.i-lau pna a nakan ikao konln 0 ka h.ile nae, e noho nuoli .u u Kaweio aiin' ka poe j pili im kuaiiino ponoi i īin Jie poi« r lii m aol/, k.i poe n.i hkou i kukulu ia lia.li* A o kp p'ii nna o kepilmkaupoku 0 u.v lulenoi, im jmiho o Kan tlo ii.uu poinu .inie kou.L wahi kupunakane e h.in.i īa wahi I ka īke ami' k.i ana o na 'lii o Kailukapu ī kua wii-a, n.a loi mai la L\ko\i a lioiko ī ko nlu, m Kailnh.ipu, no la aieo. lawaihuliae ai ua Moi nei a mnau aku ]n , koi,.i kahunn no nei hana kamc.li.vi a n.i ahi o Kauai, A lohe ko k-vhuin i kou m a niniiu ii \a Moi 1.11.1, na kn ihj la kaim pap.i hami, e maau ana 2 ke .ikua n« ko nnri o nei hana i Kawplo. Hi' hana Jiuoknl,vkupna manaii.uo ninoli p.ihn, a 1 ole, ho haua 110 paha mu ka mnnau maikai Mamuli o keia mn'iii nna o ua kahnna nd 1 kona «kua, ma o ka p.ipi hnna l.i 1 kvikulu īho 111 oih, un hoikeia mm la iaia, k« hoo» iHiiopopo ana, ina kn puu ihih, aohe ka K.i\vf>lo li.un, Ue kipi alu, a hooinokuahaiia lulnn palia Ua lulie Ilv.li 11.1 k.iliun.i ni 1 1 kn leo o k(111.1 ukiu u hai m.n ann 1111.1, lio alu poo kapu 0 Kawelo, nolnila, nolu» ona nnikeaiake na hai u ka-p.ll ke i>ili 0 kaupoku 0 knna li.ilo. Ua huli ae la ke kahmm a hoike .iku lu 1 ka Moi 1 kci.\ man a koiia akiin 1 liuomnopopu 111 m ni uuua 011.1 Oli'lo nlvU l.i oia 1 ko »1». Aiili'M oe, 0 ke alu. u,i p,.no no ka Kawelo hookoe ,uu ri w.iln o ka lulo Naua no 1.1 w.iln t* li.uu aku Eu l.i, lie .īlu i>no k.ipn 0 ,1, eliko l.i 110 in» ue i' l.n'u linnai, A 1 liai aku .111 n nc, e k- .vlii, o ko i.v -vlll l.ule.iiin iki 1.1 lT a hana .ikn la 110 oe 1 ka 11.111.1 .iloh.i uun, .v im l.iu.i la Kin ]>t\cn))i, aohe e kipi ana u 11111 o olu.i i-i'ue M.uu'.h 0 kvia mau olelo a ke kiihuiia, na lioop.iu Lia uo 1 v o l\aihika{>ii 1 knn.i 'imuio hoolmoi no Imuii hana a Kn«' 1 ■ ■ hoi iho ln kuiiu m.i 11 no u 1 ku Jui maliu

] I lv.l [1(1 uuillll I llln II k.l I l ft | Km.lo i in.i ii> 11 .. ,U , k. ]>:!i | " k.lll|Hlkll «) 1. < , ||, j„, , iX ~, I m }»>m mn ii. i , I iiL,hik., .ii ni> j k l! 1 kll|<llll I • uu līlll' !fi k,llk 11111, | iiie K.iiiii'l'iiii, i.u ki .iku .inn i | kui)..»k»nj k.i Iml. I'a īho l,i I.iUu, u.i j kak.iln.ikd nui, alail i j.,i 1 il.uii , j,il, i i h,,!, <l kj kkmi pili i i,i ui in 'u o k<i h»lu o ki lu.imi, .i o U e ~„a .«i im kn m .} jm'i ,ii . ka hulu m inu, ou kj iu iu o ka ruarui, 0 La aho, tn.i k,i nu o ka manu I Iluhu h Ju,i, n aln a Kawelo ī I iwiie iuai ai i ke kaikama (iiiie kalu ku|»wn,il:ane, a hoomau uui !11 nnhm iki īli-Io aua Ue hani I luipukalu w.iie nn īa na Ulou l-o | hana aku oka han.i uui uale 1 iio a kakou t na'i aku ai, oia ke kipili manu He hana nui okoa |īa a kukou e l.iweliuu' aku ai f y\j)oj,Lt i,i, nan.i nku kf au nui ainu ki- au īki iiia aji.,na hana ,i kakou 1 kn ]iau ma o na kuka ome na kamailio anii h. ua o £Tanelo ma, haule aku la lakou hianiop O Eanolo nae anie.k»- kaikauia, lit'lo aku la 1 »ua a malalo o ki-k.iln kumu lehua, a malaiia U laua wahi i hiamoe ai la p» Oia liuiiiiie ko laii i nei a liuliu. lohe ai> la i> K.nulu i ka uwium o ka leo o l:a mle in iloko o ka naliplplhOu, ilnna o na laau, ilalo o na o.Mva Aohe kn hoi he wahi ikun i ol« oka Ipo oka mli' Alaila, nalu iho ].i o I\anelo iloko ibu ona, ma ka niuaii ana iaii ih« Heaha la hoi nei hana nui a jkahurlok<i i »ei jhj, y nana kuI'inai mai nei na leo d na kino lau mananiana oniV Aole , linhn k'ina hoolonolono ana ne i ka hauwalaau o ka leo o ka mle, u e he kakani ana la uo ka ko 0 na monu, haulu hou aiu la eo in hia noe Aoli nohoi ua jjoo nui ni'i ī hoala aku i ke kaikaina, ia Kamalaua. O ka, heie keia a wnliwehe kfti ao, moku ka pawd o ko ao, pae aiu ka leo kahpa "E Kawi'luk'iniakua—l' E ala' K Kainalaniii- i' E ala'" Na keii k-, hoala o ke kakahinka, ala ai« la o K-iinalaiua, a kahen mai la ī ke kaikuaana, la Kawelo Ei nei—o' E ala ae kaua! 0 kohi kuimnnkano paha keia u kaua o nui m.i! nei ka 100 ī ke kuheu. ia kaua, e alu, I hoala nini iui paha knla la k.iua e hoomak-aukau, o hooliuliu m, ko kakou pu aku i ke kapili nuuiu i nm kakahuka' Nolmla, e ala m ov Ala ao Ia nohoi i> Kiwelo A i kuua īke aua ae 1 ka pna lena oiai o k.t malamalama, olelo ae lu la. La ao 10 lra hoi kakou Ua lohe akn nei no a« ī ka 100 liuala, a no ku'u naiKM lua ī kj hiauoe, aole au ī ala ae iu-i Ia laua nu no e ukamaiho ana, lolio aku la laua nei i ko » ana tnai o kekalu leo jnha, pent.i IIi: Pui v Keu; vKi i v v\. Kwiri:t.oii'' 1 0 1.0 hale, e Kawi'lok'inuLnn, J Huohnioloii.ua a lono Lihue, H Lono juift kuh ke kai o Ewd 1 NuEwaka i'a liaiualiamau ī ka Icr», 5 A lie W no ko lule--6 O laau mami a*.-, 7. o >hki uuinu a e, tJ. O punaii i m.uiu ii'e, | D 0 hvui mauu a e," I ĪU 0 hulu uianu h ~

1 11 o n.i.m m.inn a\, I.' <"> iwi iii'inu ae, I'* 0 iv !>«,»• ni.um a',, If 0 ,1 1 .)I,MIII aV, ( I '1 t) |)u,ipua m.inu 1, , I 1 O auihi manu .iV, ! 17 0 kunnn M«jnu dV, I 18 0 alania rn.inu aV, l'l 0 kikaL.l iii.inn aV 'J0 13 iioou i u.inu .i'l l , -1 A pu'i e k«i maim— t, 2J Paa kn h„le e» K.i«elolfiuiakua, »3 la'u nti la, īa KahuLloku, 24 la kino lau manainana, 525. Ia nanae iole 0 ke kuahiwi, 20 I'aa, naki, aaki, i-ipili ko hale, J1 I ku liulu 0 ka i>i,u ii, ; 28 1 fea aba-aha 0 ka m i-ni, 2f? I ka iwi hilu 0 ka ni mii, SU. Eia 111.11 ko lulr Il.n\.i nohoi a p.\u keia lm n Kahueloku, 0 ka iktivv.i mai lii no īa 0 ka īole īluna n kau-poku o k.i hale I ka maamaama loa ana ne, ike akula 0 Kawelo rua 1 ka oaoaka mai o na wai hooluu like ole a n .i hu]u 0 ka manu maluna 0 ke kaupoku 0 ua hale nei rue he haknia ana lao ka ahu-ula. I ka ikeia ana o keia mea kupannhi e na kanaka kamaa'na 0 Waunne e nohu pu ana nie f,awelo u,A, ua nokeae la lakou i ka uuo a-//« ko lakou mau leo. 0 na niea hiki īa lakou ke hana īa wa, oia ki» kunou 0 na poo, k'a īmo & na uaka ame ke kuhi ana o na lima Mi ka wa e una ana na kanaka nu 1 l hale ahu minu 0 ka lakou ui.ui ulii, ua liolo mai la ia mau leo ivawa, a lohe o Eaihikapu, ke al'i. īa k.ikahiaka, a pela noho l im> kona poe leanaka AJaJa, ninuu ae la ua alii nei 1 kona mau kanaka Heuha hoi nei pihe uwa u kakou e lohe aku nei ? Pane mai la na kahu E' Heaha noi uwa o kanAka 1 nei kakahiaka' Ha'o uohoi keu leo a kakou e lohe aku nai Ina pela, wahi a ke aln 1 pane mai ai, i> hoouna aku oukou 1 kahi kauak,< 0 holo e nan,« 1 keia uuauwa kamehai 0 kahi o na ahi 0 Kauai. t ka holo ann. 0 ki kanak.i u ke alu a kau īluna 0 Kolekule, a kiei uu Li huh uia Loikhna mn, ma kahi u ku-ku ana "na h-ilc o Kawelo ma, la wa. 1 īke ilm 11 01.1 rae ka pahanhnn nui o kuna no uuo 1 k;i ula wena ae u kā hulu i> k.i 00, ka ineniHlo ae o ka hul-i numn, a pela aku Kia ka ke kuoiu o ka pihe uwa 0 na kanaka 0 na ala 0 Kauai, u nei hale a kp kupaianaha nui wale e ku ntn, ua uhiia a paa 1 ka hulu o ka manu Ia na, iho aLu. la ua -nalu kaaaka nei a hoea 1 kahi a ua k3n&ka e kuku ana, ua hele .1 hana pilo na leo. Nuke aku la ua wahi kauaka nei 1 ke kamailio, lohe uo ua poe kanaka nei, euie nae hiki la lakou ko hoopuki mai 1 hookahi hu&oleio, uiamu.i o ka paaoLo lakou īnuu leo 0 1.0 kuhikuhi nae 0 na lima 0 u.> ]">< kauaka la i ta hale pa'i hu.u mana aino ki* kuhi ana ao u Lo l.ikou inau hma i k<" hloti in u h.mi-a-i, honmaopo]M ihu la 1 » elole a ku .iln 1 liuoun.i ,ilviT~aV;- o kahale kamahao o k i imni ai, 1 iiki'.ni.i kp kumn u ki i,.v 1 n nu k.ti7Tta u H'i ko lakou uiau 100 Iku uiai la u Kawelu 1 ua w»hi

| ki»i' i n.. li.'., u , i, m |)irt , i.i nf l. Wrt !u M1 , , i" 'iL IIV< /i lii i| I i. , , ~l A„ '1' !i .lIH ii: i L.1e,^.,., , !]„ Mlil lri 01,1, li, 1 ]• hm n!.'i pl t luiaku: ■ naiu p hi),jiiJ'ili in u,,ina i keia !ult Vi.i i nr,.i ia, nolio au īli.kn !> lilī A Ulli „ a hew.i aīī Lu ii.ia īka aj.tru a k p iln, malun t iro o'u ponoi nei k_a lie\v.i uu hanei. -a e kala m«i oia. 1 kuu hcira 0 keia mau ole 0 apau a Kawelo 1 hoopuka aiai ai, oxa ka im walii elulii ūtx 1 hoi akp ai a Jki ko aku. la Ike alii, u Kaihikdj,u Hai aku !a nohm ni l 1 konn īki ana 1 k- '11!, I,,'i hi.'.i nnnu o Kawelo j ka lohe o K.iihikapu Ina l mea apau a kana elele i hnike aku |ai ian, ui kulou iho ] a kuna poo īlalo A hala kekalu manawn, i»a ae !a īa īluna, a ]une uui la oia i ka olelo opu alii "Xj,'u e hoonuhandliana i k.i lialu oia iiiau alii o wakou. «ohe oii i hewa 1 ke kn ana i k.i nianu. 0 ke kanaka ka. mra nui (Aole i pau)