Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 14, 2 ʻApelila 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei. o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei.

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOKL'NA IV i Kv IM u k(! KAWPLo I'H\,SE H Uni —II iIAI lJ KIINA. I'IUW l\r\lvllAKliKr, K K I \l\ \ K\ihik\i>u \-Kl'jiiiiicw k— []a\],lll \\ K\lhlUAN'\ o Ka«KKtl\lV\llAl \ O (»\m< K\ AINA— Onium NM'lll O K\n\l 1 ILIKO K\wrm m\i K\n\i m\i —Hoiu o K\\Vl 1(1 Ml' N\ \\,\lU KIiPONA NO ()\mi (M l) —K<J KAWhI <> MOIILKr,o Mi'\ (i k\ \oim \\a i\ Oaiki NKI la wn liaw.imwana ae n Khi-lultapu-ft- KakuihewA ia Kawelo, in i ka nman ana aku Pehea oe, e ki- Alii, u noi kualnwi o inakou nei. 0 kekahi keia o ko makou wau aln īkaika loa o O.ihu nei 0 ka lna o ke aln īkaika, aia la i Kou Pane akn la o Knwolo E lioao wale aLu nohoi ko kuahiwi o Waialoalo i k« kualūwi o Kaala Malia hoi, ha nui kuahim walr iho no. aoho e pau ke ahr> o 1- miihelh 1 ka pii ana. 0 ke ku ae la no ia o Kawelo īlnna, wehe ae la i kona .iliu-ula, a haawi īho la ī ke kuila īa Knlaumeki. 0 ka manawa la ī laikala mai ai ka īlamuku, e hakoko ana ke alii o Kauai nie ke alii o Halemano, I ka lohe ana o na kanaka ī keia kukala a ka ilamuku, ua ,ikuwa ao la ko lakou mau ]eo hooho olioli Aknhi ka ulua ka hooho, ekolu ka liooho a na kanaka, hoolni ilio la ka malio. He maniwa keia no ka pili o ni kanaka i kn waiwai. 0 ka hapiuuu o na knnaka, nia ka pili ana o ko lakou miiu waiwai mahopo o aln kamaama, a ho k.ikaikuhi hoi ku jioo īnuhope o Kawolo U.i nui no nao ku Waianao poo i pili ī ko lakou mau wuiwai mnhopo o ko ktuki Kaiuu O ka Moi knkaln o Kiulukapu i pili hooinauea ī koiui mau wuiwai. 0 kona iiuui.io apini, am, no liihluna o ka ikaika mai Ilalnuiano wai Ua paa kona manaoio, e hma ana no o Kawelo i ko koiki o ' ohiiAhu Hali'inano ī ka la lehun," īa Kawelo ī hele niui ai, ua uhai pu īuai la no ke kaikaina, Kamalama, a pula uohui nw nn keiki, mn Kalninui'ki anio Kaelelm, O kii uialo ki'ia (> Kawt-ln, ho nialo ola O ka pola honia mp ka pola akuii o ua inalo nei, ua maewa iho la iua kul.i aine kein aoao akau 0 ua poo nui, maka au nei o Kiuuu. 0 Lo ii.i Kawelo nei īmhoi hi a ku uua ina ko kahua mokonioko, ienua puuoi hoi o kailuuka o llalemaiio, o ka wa m u, ua kanaka nei 1 niiiau mai ai nn- ka hooio nui. Jlt>alu ka h(i£>o o kit mokomoko a kaun'* Ho nio»' lopn, a ī olu īa, ho lioolana paha 1 lta r'ai? A o īko oe, o ke Kauai, ina ho hu'a lepoliahopea kuuu, ulaila, aole oi' e ike i na lelnui maka ooi o kmi aiiiu, .iU t m i mA ke poi wii luiiia,

\NA -I-K.V-WAI

i' nho 1,1, lii' uKie i]] o n 0 koiui, a 1 ke an.i d«, huunuu 110 (,e ' «" aln i na lii'm anU o Maiui.i Uhilahi l'iiue akn la « Kawel'. m t , ka inakn'ii ole, a uie kb kui.alua ole nohm N.i īkaikii olu hoi k.i li.iau īlio ī ka inaki- īki, e a.lui ī kd uiuku nui kaua Ninaii hnu inai la ua "koa ī'e" noi o Hnleniano: "A nuke la?" Pano aku lao Kawelo A make! Id w.ii k» miia? i ninnn mai ai ka ui o Halumi'no I'.inp no o Kawelo Ia oo ka 'nua ko k-ima-aina. A e ao nae oe ī ka polu o kuu īnalo o halulu hewa ko puupuu ihn4a. No ka hoopuka ana .iku a Kaftelo i keia mau olelo hoiie miua o ua ehi iipi o Halemano, ua punia loa īa oia i ka huhn. Woo mai ia konA mau onohi maka i ka, ula puni, oiai ua liolu ae l.i ke kuakoko o ka in.nna ti punia kona mau ano apau. Jīe ka Ipo piha kaka-/w o ka huhu launa ole, pane kikoo-Ia mai oia ia Kawelo* Kahahal Manao īho nei hoi au e au'a j kuu puupuu o Poiiaku*afa ka inoa, i jmkele kou ola e ke koa makua ole o Kahihikolo, eia ka aole No kau 01010 e Lihia ko'u lima ī ko elemu, e make loa ana oe ia'u i nei la, a hoi »iku ko uhane a hoea i ka liula o Mana, haia īa mai e ke akua enuliP apau i ka amu īa, a ī ole, l.iweia aku ko wahi uhane e kun mau akua, a kioia ia aleu i ka Leina-a-ka Uh.mo i ka ]iio iio nei u Eaena. liala oo ilalo ī o Milu ]a. E palulu on. mau hma ī ou nuiu malea puoo, o lenpoo pu a'u mau pmipuu ma īa mau wahi. ln wa loho ae la o Kiilaunieki nia 1 ka uwiuwi o ka leo o keleahi īoli'. Ma ka laua hoonuiopupo aku, mi' he men Ih, o ka leo iole /i laua 1 lolie 'iku ai ī k,i uwinwi nn.i ao, malaln pono ae no iu o na wawae o Kawi'U) Ilooho au li» u Kaolelia me ka leo nui, ooa ka ninau an.i ae- ''O ko wai niho la ī nei la kn uwmwi ana uhke me lia leo o ka lole? Eia ka leo o lia īole ke kani nei i Mh'ilulii" O Maihihi, « kuu iiiaK.unaka lu-luhoiu, .1 Knoleha e olelo nei, oia kela waln nia kela poo in.u n ke kula o Maih, nia ka .loao ma Waianae Me he mea l.i, iua keia olelu .1 Kaeleha, e luki ai ko kolio wulu iho, um kulu koknku ī kela kahawai. kaln i iijalam.ua ai ka mokomoleo e k.inuilioia nei, e ka makamaka huhihelu Kia na maka o nu upau, ko haka pono nei maluna <> ke keiki kaniiiHiua o Ha'emano ke pookela hoi a lakou i īko ai mnwaena o lakou, no ka īkaika 0 Kawelo hoi, uii hooinaopopo iho la oia i ka 3e«> i> kr k/iikuuaua, 1110 lie lilOU Ift. 0 ylt lu ,u; ,'iu no iaia.

h K.UM'lnli'inihlni i' IC -a-M.uhuii.ilu " lli' ji.,liu lu,i kn m .1 Ko ll.ili iinn<» »11 \i,i i in ni.ili.i. •ui\ i Ko ],iko V I n\, 1 L ī)( ,l a <, ka. m.ilo i k m ~ liooiln.i k i iiiiupmi ik.m i 1,0 ki|M>uliuvi, h,\,uvni k<* p-i'i iii i'.i iii ih ui'i ī ki' Lumu IH*|»'l IU, I(u L 1 t | M(11 ~ k 0 uJ inia ~ J*.m ke-k.'li i, Imoulm i k.ij, >, elei K , <> M.i ikii,u|,.il,i))i Aoli. Ui „ H:i---h'11i.1,,!. \l.lll 1, ihi, o Ka«ilip, 1 uk.i ii,i in i u Kahuelohu— 1 -i ,i l-o-e.i! k.imakoi .ii) j. īlui l a la a K.mai In kn an i inai i> u,t kan.'ik.i nn ' hope, a, u ~v ,»jki nj.ii, h e nu i.i. « kii ui.ik.mi, īa n«la ,in,i uku ī kana uiau jujii|iuu i'hu Hi-h- ka akau kai>aluhi K'i lii'ma hehnhi l.i k:i akau m> na m ika .> KjWi'l'i c hulili m,u !L |ia nilU inai o ki' poo īuu nna, a u ka luna hpinn koi, ke heio la iiiu hc pj.hu ana ]j na ka pololu ī ka piko o K.iwelo He inih.i ana lioi no ka pola hema o ka in.-ilo o Kawelo, he uiru ana hoi me hp haki la na kn na!u am hoi, ua paa akn la ka hina hema o ua kanaka īkaika nri i) Halemano i ka pola o ka inalo o K.x\\elo, ,i kmi aleu la ua kanaka noi i ka. aoao akau, me ka huki nna aku ī k.i nialo o Kawelo. Ia mana\WL palia ae Iu o Kawelo PllH i, A KaWPLO 1. I-—o—oa' 2 r—o—ea' 3. 0 kauiakoi ana īho Ia la a Kauai, 4 Wilia aku hi 00, e M'iikmaikalani Ua o Kawelo i ka lima akan o kon.i hoa paio me kona Unia hema, n \n hoohoi oia i ka htn& akau o kona hoa me ka pohi o kona malo, ī wihia aku e kona hma ak.'iH." Ua uwa ae la na kanaka mai o a o, no keia hoohaahaa mu.i loa ia anio ka īkaika o ka nuniii o Halemanu Ko kaiu nei ka pilio uwa a na kanuka, a, eia hoi o Ka-wi-10, ko oli'lo aku nei ī ua hoa pnio iieu ona [ l:u phu no oe o ka pohi nialo o ke keiki o Kauai la, kikiwinena' hr ī'i la ī lou ka waha ī ka makaii Oki loa akn paha, a li-U' o'u mau welelau manuiii.iuaiiin i. īni iluna ou, aohu cu nao m ī Ka papn.i Aka, Iwuuia hoi kuu iuiui ,u ī no iu a iiki Ut> kinak i Alail i, p .iii'niiii I.i n» k.inuka nui. 110 inake nm'u waln no ke>a o'u m oe No ka īk.uka o kn niukiuu o 1-a'ii ku'i ana aku uei i ko piko.puuhiohio l.iuwih kii pol.i uialo a hihia n.ii'u u, i kn'u lmia E ku hou kaua E ku ī au. % u ku'i nohoi ol> la'u Ua huh, i.i, Wahi n Ivan<'Joi puit' liku ui, »-i.i wiln.i mai ka pahapaha lei o kuu aina, ko kani one (i Noluli.luli he«a pilu muinei k.iuooi, hi- 1 uii nul.ua oh- u no kuu oiio haiiiiu H.u, hoii īii.u iui.i m kanaka nei ī kon.i ikahv.i ap ui īn.iluna o Kawulo, iiui ke ku'i ani nni iaii nui, o ka akau anii- ka liema uu īl o k.i nwi-Ia ,>na mai, a <> na pnupuu no la pahn īa. e mako loa <u o Kiiwllo, īna oia i lr>aa pooo iiim ist mivu Kii.il.*- i \ Hookalu i.o 11 pa'i an i ,i Kaweln ni'i k i npi nono akau u na kan.il. i ui'i, 'n h v, alu hi nio oh' ■>

ka ni aiu lcAnAk.i nri Hu mapn.u m.il.ilo l\m li.ilookini n.\ i« i aoai» n 1m iuhu. akAU o u.i kan.ik.i nei 1 k:i h.i'ih:i'i Aalio po])o kowili nan:i i 1 liookui kni ia lAkou a i>i.i A he meA oino noliui ia, nok.imea, n.i mako loa aku l.i ua kaiiika nui, īa paa ana 110 o kona oju aoao i k.i puili Inn.ik.ilii a Kawelo. la liookuu īn 1 aku a K.iW-elo 1 kin l jna .uia 1 1;j. ao io o ua kaiiaka ni'i, ui hehi*u iho I.i oia. a waihu an.i il.ilu Alail.k, kdhea iho la i) Kuwelo F 3 Av 5 A Kawkm». 1 I—u—ea' '2 I— o— A, Iho aku oe a loaa >i Vi!u, ■i Hai ana oe i rnilt oh ia Jv.h\pli>, .i Moopuna i K m elomah.i tuahai l Ia w.i huli ao la o hawi'lo a kamailio aku I.i ī ke al:i, ia Kakuhihewa (Kaihikapu) Kke alu, eia ka puaa hi'a i ke akua Pane mai la ke ahi Heaha .manei hoi, hf puaa hoi paha ia, ua loaa ra.ii la ia oe A, auhea oe e ke aln, aia kou aini mahi, o luna 0 Kolekole a īho ma kela hnli Nou īa ame kou poe U kahakai nei no a puni o Oahu nei, o kahi no jfl o ka ia, koe hoi na loko oia poe aln o kakou. Ma ko'u mau loko no oe ekn ai ī i'a qau ke make oe i ka ī'a. 0 kou'inaa makemake apau, o ka'u ia e ae aku Aia no ī kuahiwi na kuina kapa pai i>ld, miihana no ua po. anu o ka Hooilo o ka noho ana ia Oaiiu nei E noho ia Oahu nei a kupa a ewe 0 na waiwai hoi keiali piliia ai ma ka aoao o ke alii o Halemano 1 make iho la, ua pau mai la ia ma ko Kawelo aoao. Ia wa, olelo mai la o Kawelo ī na keiki a&V, ia Kaldumeki ame Kaeleha, e liaawi i ka waiw ai ī ko laua mau kini makamaka, na lioalolia ame ka poe & laua i makemake ai e haawi ona kanaka o Waianae, hoi lakou ine na huawe waiwai mai a a o ko Ewa poe nohoi, hoi puolo uo lakou, maī a Kaelt j ha aku, Ua hlo o Kawelo ī kanaka kaulana loa uo ka īkaika iloko oia m.iu la, ni.i iia waln apau ī hoi aku ai na kanak.i. l)a lilo nohoi o Kanelo ī miM liopolmpo nni la o Kaihiknpn anie na alu imu.i o k'in'i aloalu, o kijn o Kawelo ia Oalui nei Ak.i, aolo aat> pelA ko Kawulo uiauau Au ke kuko, ka lia ame ka lua-a euuo kona noonoo, 1 ka po aine ke ao, ia man Ia e ūoho ana Oahu uui no k.i lilo mai o kaa.u jaia, nulaila o k.m.'i h4na pono w-ak no, via ka hana ana j n.i i,jla e hlu ji on ī n>4"a punahela i.v Kailuk.ipu i-Ka-kuhihew.i oka heana m«kt> hoi oke aln o HAlema.no, ua kaiu.i aku 1» īa īluua o ka lek ma ka heiau tua liu.ilua.lei Ua, oleluiA, he hi>i;ui kahiko lo,i ktia, a īii ka Moi liakuhihew u, makuakane o Kailu- | kapu ame kona uiau hoahanau, ī I ki k-iilu 1 'la heiau la. j (Aole i pau ) i Una }>oo apiu ī knV.ma Ika Pa j Ilm.i o Fuea, K.ihlii t p.mo h'.kou ' r l.iw»' ī ke Kloko\. Homi. Uri,A i ■ īko i na kuioha a k<> Houh.ina A poh im inu oukou v ka niu llouh'MA \i. Im I .ihui o 1. tl ..l l l> lfllM> Al, L IM' 1 .*'! l>ttk.>u iuau Hoah.uiau i pau.iiu' .mu