Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 10, 5 March 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei; O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui o Hanalei;

O ka mea Nana ka Laau Kaulana o Ku'ikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOk L'N \ IV K \ IKI \N \ o i:tl I(AUH (i l'll \\K n Unr\i\K\n:Ai ko,N\ (IHWP »11 AĪ\Kii\K| UP, īv A I \\\ (U MI \ KMHIKIPU- \ Ki'inni w\ — lUmiii N \ K.MKH VAN \ o I,<) I\ K,vi U \ i) OUH' K\ MNA — i )iu iie N \'i II <• K" \u \i i m i o K \HLUI M\[ K\b \1 M \ i -Ffoi,o o KAWIIO \irN\w\iu KIHMINA ,so o\im (M i) —KD I\A\MH) .lOOIK ri) Mi'\ (i K ' soiui AN'A U o\mi Pano -tku l,t ko K.iwelo uli.me pae ikn .in.i 1 uka ī kou wahi, e Kawelom i ikuakel.e, e uoho aku ana .iu mo oe a oo i ka loiio pa[i:i o ko'u nolio ]>ii ;ui:i me «o A niamu'i o ko'u p.io ana 1 uk.i, e ue mai ue me k l lokoniaik.n, e p.me iii.il no n.i uiui ninan ii'u e w.uli.i i\ku i\i umui ou A om krj.i "Uwai ka inoj o kei.i aiiui uui palihalah.i iiiaik.il a ko'u niau uiaka «ualilnni o īke aku nei, niai kuw ku.iio pali a l.iliilalia 1 ka lukina a ka la a hoe.i ī kola ]mli e k.ilah ae h ī k.i makam '' Ua maikai kon nianao, e ke alu a e pane au īa oe 0 Mnkaua keia aina a'u e noh > nei, a o kahi keia o ka ipu 'ieai meiiona o ko luilu. Ua like ke ala o koonoi kaln me ko ka lipoa Nolaila alolia 0 Kaihikapn-a-Kakuhihuwa ī keia waln, a hoolilo om i:i'u ī lawaia nana i keia wahi 0 kola puli e kalah ne Ia au o ike aku la, o kn pali īao Kanohoalani, a o liualuu ka aina )>apu malalo iho 0 Mokoln kalu jhiu ao īwnho He muku pokolo waln no 0 Makaua nei Holo aku ko Makaua nei kal.uia a ]inleia nini Knawa, kaln o ke 1:a 1 luinalnmai ''A eia hou oi'i ninau a'u ia oe, 0 kn kainauiiM Owin kela lao oioi ma ka Inili Knuai o l.eia īnokupuni, o lele ae anu me lio maiai ]a i" ī ninnu aku ai ko Kawelouhnne ia Maakuako'u' Oia lne au i īke īnai l.i, o Kaena ! n 0 kalu ia o k.i ī'a kup'ia noiia ka īnoa o Uluunal'iilk.u, wnlu a Maakuakeke "Maopopo ae la u Ow.u ko kualnwi kau poku hale e Kiei aua ui KauaiV'' i ninau hou ni 110 1.0 Kawelo uliiuie "0 Kaala i.i ku:ihitti 110 kio «aiianakono iiiuilu 0 kneiia ia ī l.apa ohukiu a ka inakani, a lio kuahiwi nui ia im \V unnao. wahi a kokahi olelo ann " Ua pau ao la ka'u maii «ahi niii,ui i makeinaku ai rui uku >a. Nohula, e pao k.iua, waln a ko Kawelo iihiine ī pane mai ai la Maakuakeke. 1 ko laua īnnu uhaue o u«hoomakuukau ana e pm', ua puuho honnn ne la n īku iho In oia ho moi uhane knna i' ike m 1 ka lue o KuemL. ke kuuliiwi o

lI'KII'LUM MIIKHI R-[-K\-ONI-MA1,11.:-A-?UA-l ILIA-LANA -I-KA-WAI

K.i.iU, ki li iiaw u ,\n,i ii, Ma<lluik.i.,;, , r ,*|.t aku I.ii t i ala .lc ai, u.i lc.\ni k.i iuod-i.u.i lu.i 1 k.i i>il 1 (i kt- ,n. Aia hoi, kn'u aina e nolm lU ke kc kau na ■i!n o K.u l ;u iii'i i.i'u o,i h>'le nolioi a liu nle ka nuho ana o K;usclo i k,\ Uilu <j Moikeh.i, u;i knnak.imnk'na lo.a (ie la oi.i, pelA no īno Aikaiiak.i ~n iß Kauiho'i U.i hlo o ]\.nuho:i i l>ilna!ip!f»-Hiii n v Aikanaki, .i ua hnnhom.ih&ma mai la u.i mau hraInn.in nei īa Kiwelo 0 na kaikuaana hoi t K.i«<''o, oia o Kawelohea 'olau. huki, ua hnalele laua la Kauai, a liolo in.ii la ī O.iliu nei, h ua lilo laua ī noau kanaka nni a koikoi uo W.nkiki Ua. hoi mai l.i hoi o Kauuilaiiu o noho pu mo ke k<ukuaana, nii; Kawelo, ma W.ūlua. 0 K.iwelohai.ipipko*»,, >i. ' nhi iuai oia ī Oahu nei Ho anuane liookalu ku (puni niak.Lhiki) mahojic īho o ke kaawileanimai o na kaikuaana o Kawelo ma i Oahu nei, mako iho la o Kawelomnkualua A pau na Ia nunewanewa, ua kau ae la o Alkanaka ī Moi no Kauai, a lilo ae la nolioi o Kauahoa i pukaua nui nona. 0 ka puu-kiua i lioi aku ai o Aikanaka ,a iioho me kona muu ai-.ilo, na pukaua, ua koa, na puali ame nu kanaka īkaīka, uia no īa īluna o Nounou, ka puu hoi i holo īa Iluaka nia ko niolo, poni'i Huli kumlu k.\ mauna la ī ka lai, 0 Wainlenlu Ia 1 Wailua, Huki fte la iluna ka pnpn o Kawaikini, Alai ia ae la o Nounou, lfaa kaipulua, haa i ka malu*, Haa ka ipu, haa Liuukai o Ka]iaa, ilaa ka īpu, lin.i mauka o Kapa.i, piui i ka H'o, he ole ka hi'ahoa mai—o 1 iil'i uolio ana ao o A,kanal:a 1 Moi no Eauai, ī kekalu la, hoakoakoa mai la oi i ī na alii ajiau o Kuuai, a kue o Malaīakalani me kann k.iiH', o Muihuna, ame na ohana apau ī pih la laua, oia lioi o Kawelo me Kain.iLnn.i, aine kuknlu pee e au. He lulawai ni'o kaj>u keu na ke aln Aoho e ao 1 īku a ī lolie ī na moa i kaniaihoia a i ohuniiiia o ua poo aln nei, elike ihl' ke knuolia a Aikanaka, a \ia k.mia nohoi ko kanawai muluim o lukou apau, aohe alu nuionMa TM\le al.u v n.i mi'n \ kuka a ai hooholoi.i e lakou ma īa maniiwa 0 ka inanao mu o ki'ia kuka a u.i poe alii nei, lie olinmu o kli> o KaweloU'imnku» ino kona kaikailia, amo ko liju i u>nn kupiina i 0 11vi > i'i Unu u,i |>i,i .nii ih i e oliuuin .rna, n limilinlo i* Jclt> io » K.iwelo iua i Onlui uei, o ka \ia ni

i lioo]nm\ ,\i v 1( , u 1)1( , A MUI , n loko o k i i !• ,i u\\ lilH l ,111.1 j)ki o k,i lni «i k i nile m ilm 1 i ]„,!)„ „ k!iii|K)kii o k'i lnli--0 1.(11 ke kiukll.'l-liu i.)],. (, | s ' \Milo ni'i (> lioololiL- an i i ka ohuiiiulniiiiu a makwf& -a ln ]„„. nu o Kiuiu i" wail.mn, : n.i l.u-k.-?in i oi,.i ī O.ihn iioi lil-, kei.i 1.0 uwiium o ki īoli ,i ua -Uii iiei 1 lol), ,u ! inn e lil-\wi ,ii ka *i 11 a, d oleli» au l.i k iln aln o l.ikon no Kuliu ma , aln, ma k.i lio(.[.uk;t an i jo ī k tl m ,lnao, t hoomoe 1 k.i aha a kalu Li ae. oi.u Ua \\ī k i niho o ka iolc 1 ]>»i'ip,iku i) ka li.ilu U,i lionle m.u la n.ie o AikiUuL.i lUiM' jiiahoj, a jicl,i nohoi nie na alu n ao ,ip.in i k-1 ,ir ana ī keia manio o k.- aln o Ko loa Nol.ul'i, na hoom ui no le i iioho an i o ki lialaw.u ,i lnki ī ka holo aiia o na me.i ,i;i,in i na aln la, ni,i hoi, ī na aole o Kawolo hm tfh.ulelPMK.inai, al.uh, he ku «ale m mai no ko l,il un ]ipt]n 1 koi.i i liolo ;u kti.i ohuinu a na aln, n, i ki \\a i hinle il )0 ai kokahi ku a n.i iknk i huna oi<iM k.i nina holoukoa o {'ap.ia a hu'e hm na aiiui m.i k.i hikini a rua ke koinohaii.i. nolim Ui kn'i ilio la ka liekili,,i, ol.ipa uohoi ka n«ila. 0 ka manawa īa 1 ku hou ne ai ke .ilii mai Koloa mai, nona ka inoa o Keon'-loa, a paae hou ae la, "Ua īko ka Lini i ka kakou mea i hooholo iho la. Ko nakeke nei ka poliaku, ke u nei ko a|ii, ko 'hanini nei ka w.u Ile ino a liooa mai ia Kauai" 0 iiei alii, o Htoi>'loa, he alii kahuna nui keia no Kolo.i, a o kona wahi noho, oia no ia nui W.uilili JJi> alu nni a koikoi nolioi, a he nuj n.t kanaka m.ihlo ona llp kni heiau kani hana, a he ponoi oia no na mou]nirii a KawelomaL.imali.ua fT,"i īkp no ui,i la K''i\\e!(il<'imaktii i mi l nm kuLin.i īko kilokilo (n.li ua liuoiii.mpopii oia e ku an.i n Knwilnleini.iku.i i ka mokii o Kau.u 0 ke aiKi (i ii.i olelu a u.i k iluiiia alii nei ī pano ae ,u, elike mc n i hoiki'ia ,ii* ]a, lie i lelo t\ai),'na īa n.uia iki ke im hulihia r lm a m.i nnn mnluiui o ka m oknj)uni l. Kauai ina o kekuhi kiuia e hounrci.i m,u ana r Kaweloleimaku.i, ninnuili o l.i'ia ohunai a n.i .ilu no kn kipakn ia keiki maka a.i nui « Mahiiakalini 1 ka liooholo an ī ii na imm a]i.ui e kipaku i o Kawelo auie kmia pue apau e iiolki una .na W.ulu.i, u.i hoop.ineeia ka inanawa e hoike īa niai ai i.i oklo ia Kawelo, a krkahi la U'. TaK,i\\iloe mnio ana iloko o ko lakou walu jmpu[iu hale, a, e nanea iini hm me kona k.i kauia, 0 K.uinlam i, ī ki' konane, a oiai nohoi ka iii e loku ana, k.i lii.kili e nu aiu ,i,i,l' ka uwila īiolim e ji,\]>'i i 11 nuu.iui 1 l'ih- te .u Un t i \ i uwiuw' n ka h'O o ka īok iualuna }iono ilm i> kaupoku o ka hak' A loln ]ui ae la Lui 1 1 lu' kahea atii 1110 l> ki'kahi K<> penei "lfi Kaweloleiinakiia —1.1 Ilumea ka malo 1 ka hope, lmpn ka ak.ui 1 ka hoe, l.il.iu ka liema 1 ku /u liu, eia 0 Ilaupu la, ua pju i ke j alu lfiia 0 K.ihnipuu l.i, ua wel 1 i U 1 oi'Uniun o,' t ,■ n ,'l.|, e kau'hn ii ui nme koa pn« i ke

•ilonoki ni«vl ii])Hui o K ikuluL.'w.i A)ii)]io li<» im u ki <,|i'l<> \ ni u hoeii c> i U iL.uk i, o u ui h< iiiali<'iii i k ikoii E iiolo i Oahii, l'i'M «'ihii, a mai Oahu mai, ku inai e kaua u Kauai, lilo ka hoi o K.uui ia O<Y o Ka\v<4rAi-mrAm--11,11 K.unalau,,) A puk.i o Kaur'l'*ir i l'a<- Jii o k< aln i Oahu, .1 iii i k.ih a ]>a ī k t 1. n o A īkai.aLa 11. I. .„>, hile o Kalu'eloku -"K< ike hli k.ui e ka n.ukaniaka helulnlu, o ke kaikuaan.i iol? no o Kawelo ma, ka mea noua k"ia h'o Oua iok- knpua eei no ka mea nona kel i leo < i wiuiw a' īluna •) Lau-poLu o ka hale a na alu o Kau.u ī ohninu 'i , n ikinoa uuluna ponoi oua hah nn ī ]>.>* .ii ni iok nei 1 1 lionlohe ,n 1 iu ok'Li <iluin.li ii'iu a ui poe ahi iiu Mai ia lialo mai nia ī hoi inai ai a lioea i ka haie o na kiikauu ame na knpuna I ka hoi ana mai o na kahu haiiai o Kawelo mai ka laua huakai liuhuki ai mai, ua hoike aku la o Kawelo 1 na in<"i apiu a ko laua leaiku.iana i«le 1 hoike mai ai, me La ok'hi pu ana aku hm i ua mau wahi kupuna nei, aole pono e hookaulua hou lakou ī ka noho ana 1 ka o V ailua, e ahu l?o lakou hoimai i Ualiu nei Ikaloheana 0 na wahi kupuii'i i keia mauolelo a ka laua lnuui, anhe a laiu huaolelo pai e La liele iho la ka haawe o ke k.iun,aha anie ka luuluu a kau pm.o liun, o ko laua mau hoku.i A liuliu ko n < m m ualn eleina* kule nei noln imuuul» ana, īa wa Iniiiauiii.u ,u kal.i L.ihu hanai (Lane) o Kawt!o 'I ka' na he:v 1 manao ai Le alu e haakle ī ka aiha hanau nei ?' y l'ane aLu la o Kawelo. "I keia pn ii'» Puka o Kauopae, puka ka w.i.i o Kawololeiniakua me Kaiii.ilania, o La mokuiiuiii o Kailuk ipu-a-Kakiihi-hi'ua ka ilina n k i waa." O ka inea apiki jiaiia, n.ihi a kahi kahu ī pane hou in'ii ai ī La hanai, aohe o kakou u c pae ai Likou i Oahu E ])cloh aku-pa'.'H auam ī knkou i ka nioana, ou au'inei e, lie wnlii ikaik i ko inaiia 1 La h(>e aua o L i waa, e pae knke aku ai kaKou ī O ihu } Aohe ii ol iu inioiinn no ki' <> o kakou e l.au aku ai i La waa A kau ko k.ikou 111 iii kikal.i īlunau ka wai, ua pK. kikou i Oalm I hakalu k.ikou . La liuli ole ac o ka 1.1, a k.uu k.i nioa Liu, lua He maiLai Li moma lie unlii' Aohi' pil.Lia o ka h.'l'- uia, w ilu .i K n\elo. A1 ula, mnau hou iu.u la Lalu Lupunak.ine "PelnM na nuLa nu īiiau nnki a? Ao>' Lakou a il.e iniii iL'i īa l.uii. a o k> 1 u: ni' liele jio īa l.i 1 ' (Aole 5 pau)