Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 9, 26 Pepeluali 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MoK\ T \\ 111 K \ 1 1.11111 Lu'i \x > ,1 k\t s.ui)\ 1 k \v. 11 u M<iM h1 -i l't 1 v \\ |I l\ \\\ |I o 1 IJ A K \K \ M> K\l ,llu\ K\ [|< ,rtK 1K , fI,H, IWI I. ' 11' Wu AN, • Kuill , Ml K\l \hn V Kl I'\ll \ \N \ 0 M rnw u K \\\ II II All\ 'Wh,! f K «n'll 011 ni \m \, K\ Mi \ Ni>. \ \ h 11 v Moni 11 o --M \ix \i 011 1. \ N T i>m 110 (, n v 'Lll Anmi.u n K \ 11 \ 1 .\o l\A\\i.'i» N«> Iri 1 1111111 lflo 11 K n\' !oa[U'i'Lo i u:i ii4n>ii uil uiki lo.\ 111 o K:ll);l--lun le.ni'i īniu 11 oi.a 1,1 K,»\\bl<i]lmm.ikiu iiii k.i miiino 5-iiin.i uleon'i m.iKii, ,1 Li- aj(j]n) oiluh wulo lu '") fc« 111 ui ur ilnko onio'lelo e 1 11 l kLiki |>oo nin n»alr,a n.i «i-i 1 M.i! 11 ik i! u,i, 1 i'i , u.,/,00ll'' 1.l I 1 I k I ikillna u K.iwi'lo 1111 ki 11 jii'i uii 11 Aik'iiinka 1 lin K.iwi'li) īke 111.1 .iknlion k.\ liniuio i) tr. ni,il\.i o u.\ mnka « K.ui.iho.i, liooiii'ioiinjiii ilia la īa ua lni hou k.i īloh lnihu ,\ nui 111:1111 a o K.iu īhn.i ī'oni Nuljlil.i, knknli akul.i la u ko K in.ihon !»]'• mai i.iiiuna on:i 110 ko l.m.i liak.ik.i I

k< 1.1 na i lmop.i i'.ie.i wa't' .ie .u 110 o Kiwi'lo ni.'i ka .iimk.iu : in;i .i(j ) kck.il, l MH'li' l).n knpmia. o Ukou, a luw\yiuka 'ii! ].i oia i kein m.iii n.ilu lin.i nifli ma ka pmu: luu o nn nuie iH'i "īīp pu.'i oni ko kiin ika līe iiie.i lalu i'li-, J,'i'u ui.u c ki lion K liua n kh .11, A ua ilu—a."

N.in.i īiui l.i o Kmmlina ia K;i--n<o<», a kc .».i .ikii iu'i ii<> liiji Vo Kawrl> niau ni.ikn, nninn» i m\ <> Kauiiiua. Ij|ikt! uif nr inon kina elua t ku ;in i !)>ju;i i, knlil amu k.iln, lif .tlu Imli .i I. n a h'Milo huh īnai [ii'lnu.i nrut luiali.iii.iu nei eku ,in;i Ke koi In_k«'k ilii niimao llokn n K.uialiou ellel*' uuu p])i'iielll 111 ImUU'Io, l) k.l .l.i ,iku 110 011 li iiiiika o Imiwi'lo ]hio niii eini ]ui wnli' ilio !.i iio ī.i iloli iu.iiino ilokn 'iiia

Nu K.iweio lii'i u iiinnen a, nia no kf aiio )in|'nlioj'o i)dI(o oiia no koiu (hu,.i Kimaluia, iim <iia o kn inui .iha iH'pelu i.n i, ul;a, ko ok'l<) ln )io i) u* oui ilnko ona, nm he elia iuai k.i u.i lio.ilianau nei oiki, ho fli*i ikil iii' I.aii.l, elil <> nm kn ikiuku 1 ld.l I 1)1.' A liala kel.nlii ni:iu>\\.i hulm wale, .ua hoi, Imli m lu o K.ninh<>a a pani' aku l.i i,t Ku\VL'luprel'oa f ulioi l.iui, in<* lnt oli'lo nnu akit "hia ;\ml<» <»', c k<j aln, i liooin.ii'O īu.ii nei u'u mu ko nu'le ī haiia holoiia iiial pei, ina i> kn h\ ii<> iii ī liooLinai ī Ka"<.'lo i ka w.u o W.ulm Aka, hi' iiuinaM.w no mm t ]11kī iiku an.i, ■■ iiuinalo 'u l.o'u n ak.ua 1 Khwl'lo." No keia nuu olelo a Kauahon, U'i uielie aku la u Kawolo o lele e jn'i nu lt.i nuhn akau ti Lo ]><>o o Kau.iiiua, konio l\okn ae lae u K.iui.'lo i|»'( lum niinui 'ii.i <1 K'uutli<m iitii« Kawi'loleuiniku.i, .i kno nmi l.i kiuu īnau luui ī ka uhmuhiui o i» kt> kaikaiii.i (K.iuHo) u iuine Lll.Ll l,t

t i (, v ''ii'i ul t'.i nUi' K 111'l.u :ilvU ;lin [liil.l i> lklllLil (' ki Knikaiiiii iii i Ki-i.i inim ului a m i U-II.H j|)o llil ikiiku ull i' I}H iihul Ik kauu k.iniulii no

Hor )t.I llMa' lI]'JIIK-W\W)NI-M«JE-Vl'lJ rt -Llll \-LAN \ -w:-a-\vai

iHiaue np) c kiui I'o kl > °Wn 1 u i,(i J-i, i'pili nohoin'ū ii" F tun lu'in " u <» L'ini |iii ilm 1,, ] <n Kanela niu»'io mnina i.i u i n» „r. fI)MU „1,.],, !i Kaw"li.'i 11-1 nl'i, akn la n , 'F{M U h;i l \ vn ii a IMll klil.L K hoi ll'> 1l(.| 0111.l fl O lii'i no liui nu " «'H. ni'in-ia lmi no o i*lu ilolv» lho oin, in.i n I»nnii kuji'tji:i i lu > ka lnulvana\i, c lnu.i uia no !■ a lui.ih.in.ui i u a, a ī tno ima an.i k<> launu iinili£\mafi,i j>.-„, o u.i Imi.li> ui.ui nei, e u-ina U n nn na i\,u » N.unalukiuna me 1; i tll īli.muhnna pn ! ke poo o ua lir.uhiin.ui ni>i I ko Ka««lo hoi am «ku nui a hooa i kauhale o hikou nn ua wahi kupuna kaliu ona, ke aku nu i.i e iinf nmi a„. t ~a b il,I kupima," uī ko laii.i ikc ana tti.it laia nei, na nni ina, lam mau leo i kauwe kimoiwka hd» i„ al no k'i ]- n.'i miiiamina iaia (K..w«10) 1,0 ' vil mu.x, Oa jkf pon» mai laua i ke p.i'i ana o u.i moopuna nei a l-iu.i ike jiou o kfl k nleu.'i.'ina, o Aikanaka

Aohe nana .iku o u.i p,m i, U i nu i ka mve lieln i»ai a ni mn „ v ,'a)ii knpuna nw, kmno ln:i ikn H „ rt a ]<'ko o kn hali, lnlau ka ulniia, linule īlio īa. lnAiiioe, hu' l I' liela, K ke alo ilura, a kmu ao la kana nka Kaliea mai la oia 1 nti wahi ku{iuna "Auhi'a olua Utiha ka nn-a o ka hoojian ana 1 k:i «.uinaka 1 ka 11101 liiiii walu iii>? 0 kn makou ano īho la no j>nlni a ko kanmlii, o fca hooi'iu'e ikaika I hai aliu an īa olua, aole (> pi!i na lau o kuu inuu lilnlihi nmka, n kn nu i kn nioku iiei o Kauai Ji /«' i ka wiwīnnka a nmloo, 'i hoi mai olnu o hana ī luui ni, hc poloh ko'u." Aoho pihkia o i.i riioo]Hiiia a r >Jua. Ina moM en, o ti olun < iko i j« nioo[iiinji īk ikn ole lji aolu.i 11 Iloialii la na kuinina lioomakaak.iu i na kuman .ti a ka nioo puna, homo inai I.i na huv ilu oo|m n.ikei ī hoh' a j>iha 1 ka monmna miii ka])iialu 111,11, 0 11.1 moa puliolo a ku 1 kij iilo 0 ka moopuua, Jio w.nhi 1 iU'j pu.ia 1 helo a mo'a lea; na wa-hi kunm 11 alui 1 ke alo c 1 a han.ii, jv\a na kainh liulu nia ke nlo 0 ua zn.ni waln k-ihu nu Kuni kc uli, ai uu hoi k.t ni w|uni 110 vmoole u liainu an.i inai a u,i K,ivyelo nei, kikeke k.i noho'iia o ko 1 uinau mua, 11 pau ht> imn l.iis,ilii oo]ni niiii' k;ihi mau i\a-hi kiiuiu, 'ho uu Kamlo nii 1 ka l'ia i> ku kumaii nm kokalii mmi lannlu ia Aiilit',iio 1 lnilm, p'ihilmii ki w.ilia o ni'i kumu, kioU ka I.mle o na I.hmilu, k 1 k• ki k.i nuhona o ka iinu ke, h< h' u.t IC.v\vt'h> ra 1 i kv k. lu 'i l-i' kimi.m poi l'i l,i I 11 ,u • n 1 m u 1 l\,i«i 1) n.'i n pin nu kiui;:ui .11 ht uini a kulu

kft ll( '" 1 1,1 1»» <1» 1.1, i. 1..1u Kaln nn.i i.n.1.1 i.v Ol.'pau, in,H)ii.i »a lv.n\i')o ih i J m.iona ,ui,i oin K,nv( ~ci. oleln ni.u | a om 1 n.i kiipiin i "Aulii'i nhii, i hMin,,,. iU i: ltU i | *vu, īii.u iv,lu> olna A lio.ila īa u, ,i lioi k.ilu ,ih| „ U]) ~m , 10 j )t! "'■i Aolu i,o h„i i n.i niiM (i ;u Mi ~ ,] a <Ui ~, t w J)(J " ->«,„„kuahn,n K" lnki m-n, a l ol<', .1 kuil w.il,i ll kaik.lllM u K.mi.il,īin.i " -iku U u., K.-uwlo nei kiu ki' {>«" i ki uhin.i "o Wolehu ka /ii.iKimi," iv,,},i „ k. t l,ik„, ri h M ., mnn i). u h M'iKl'M IV IV. .) 1.0 Kaul-IU UHNE M T?1II M\K\tJvAl—ll \X-AVV AI I,(A\ 1 ,UsK M> V \KL' I I I,r, KUMHH V KMl!i.vpi;-\-K L , JnniWA _ lI*MII, K*vr- >" KM'M A 0 OMII' K a aina - (IHl'mu NA'I.H o K\rvT i im:o Ka\*hj) m m Kuiu mai -flor,a o Ku\ n o MK \ \ w Ain Kihmw (iuii )— Ko Kaiuki \rn,)rE r <i MI \(, K\ ni.HO A SA i\ () Am 1 nui ln.iiinH" mi.i o Kawelo,

\K" nim l,v V-i,ii l uhuiu ) k.i po a Icp kai īwiliii liln o moaiia, oia no oi; o k i \i.i u'n* e p,ujiu ana Uuna uka ili ka u la \\a nniau īho iikona uhaiie īaia iho "Heaha hoi keh poluna e po'i pu mai la i kela \\alnV'' I kona uhano no e nana pono anai ua Pohina kai nei, ike mai la oia i lee olapnlnpa kupikipikio ola mniina Iko ikn la īa ika bolo .ma ana au o kekahi man au waa n miloia ukn la iloko o ua olnpalapa kni nei a pau nui iho la ī k« kaliuli, a piholo hoi na kanaka ilnko o ke kai e kupikipiki o ana ike inai la ia ī l.a pu kn ana ae o ko k'ii a pu ne la īluna mo he wai puil.nn la kp-awpnwi» iluko o ka lewa A ma u munawa oia i iki; ni i uul i', Vi ao ] c i leana , IJd i

nui, a o na u.u hoolnu o kona kiun, iu hke ni6 ko kn anuenue

INĪa kana li<«i)uaojiopo mai \ ua. i'a

nt>i, ho nliu no tn A 0 kona nui, «a liko luo keknhi pali kahak.u l;ickii>

Alail.i, olulo m> l.i l.ona ulianp 0 ke kumu ka iiahn kela nniia 6

luku hooni.iiiioiiio noi 1 na ~]ioo

holo īim.ina'i Owai la la>la kupua? l' ikole 0« 110 ko'n hiki ole aku \

kou walu e liana 1110 mui Ia 1 na kanakaV Kaluili.il Ho waln 'w.ia 110 k.i lioi ko'u, 0 ku au i kuu \\nhi i\ai, .1 <■ hnlo au 0 jn jiplii 1 kt>| 1 *■> ko ku in:u la n<> u u koua u'iiuua lnaa k.i \\,ia <- lana ana noi ka liln uai o Wailua okona kiui iho In iiu ni 0 1.0n.i hoo aku la 110 īa a kua inanaho 0 ka poina iu'.u o Mak.'ii>v.i Hi"'2'vlujei ihr> la keia 1 ka ilui n 1 ahi ima oia nei-a pololei f kupnMn 'iii 1 i kaln a kona iihaia 1 iki nku ,11 1 k* ]mnolivi ani' k , 1 1 llii.ik.ihi m> īa mapu' na lnv <> k.ii'.i 'iuie ana .10 p.ikika k.ihi w,u\ <> ui uei ilun.i o 11.1 ali' hi\nni>uiii]i'i o k,i iiMi.uia, J huli ae kniii luuiii a nan.i tū u i'i uk.i 11 W.uhi.i, 11.1 .'Ui<>.uie v nhi ko k.ll iliina o kn piko a \r.u.ih>ah* I k.i liu 110 <1 ka inai'imi hoi a ia n'i, !untkokjjkc au ki'i 1 1 kalu an 1 1 ikt> m.u m 1 k.i punuliu n.inii 1 o- " 'na jic>iilu o kona mau <)i" innk.i, :tin hoi, nalolua homia n.ileae I,< iu k,i

n m ,iliwUr> loa la \ sll j iuoann j Ja wa ik.' nui l,i ia Ika oni aku o , I< l '■!. lap, ou j]« oc o ka nuku o ka j a Liu-poku halr ana hoi kn,i i kualiiwi iiiuia o kona niau maka. | I hnh akvi ko īa nei hana i ka pea Kooku o ka mokupuni oOahu nei, k» .ina ua anuonue nialuna pono iho o kekahi lāe, au nei ihoohaliki aku ai, ua liku me lia mole ua'u. "ii. l«e inakole ho t ktla e ku mai U i kela lae Heaha ia hm ka hana a kela makole? Ilaila ka hoi ka. īlui o ko'u waa." 0 ko ia uei hoohfli ae la no ia i ka iha o ko ia nei waa ī ka huh Koolau o Oahu nei Ehu no aīa nei mapuna hoe kaalo >L na keia mawaho o ka lae o Kahukn Hnei kf*ia ku ana ke ao inakoie ī waho pouo ae o Kahana Aole n.ie i niao\)opo iaia noi o Kihana ia. 'Hi-ken ka hoi keia maknle a ka eepa nui wale, wahi a ko la noi uhane i pano ae ai," ma la kehoohelei mai la kda. Heaha lft hoi r kana O ka'u uhai loloa iho lano ia a lnki i kou wahi p loaa ai ia'u e kena makole Akahi a ia nei mapuna hoe a ī ka lua, kaalo an i ko īa n<:i waa inawaho jiono o Kahana Aole im ī maopupn uia nei o Kahana īa wahi I uana mai nae kuna hana, ua ku īho I.i ke anuenue ī kekahi walu Kalana aina pakhalaha maikai ma ka huh hikina o ka aina •kuono a īa nei e ike nei, Nelaila, iioe t , a/it, aku la" la i kona wahi waa, « ik« aku la kona uhane i keia kanaka elawai'a ana. I ka īke ana mAĪ hoi <j ua kanaku lawai a nei uua uei e hookokoke aku ana mi konn w ahi e-lawai'a ana, ka-i ae la ia ī kana aho a kau īluna o ka waa. 3 peahi niai la oia iaia nei e hoe aku a kona wahi e ' lana ana A hoea keia 1 kahi ake kamaaina, haawi ke aloha. Iko Kawelo alolia ana aku 1 ua kana

ka kamaaina nei, liuouiaopopo mai la oia, he Kauai nei kanaka poo nm n moka-a a malihini. Alaila,

ninnii uaai la oia: "Malihmi niai Kauai maiV" Ae aku la kma. ■'Owai ka inoa o ka malihuii'?" Wahi hou aka lawai'a Pane aku la neia "0 Kaweloleimakua, moo punu a Kawelonialumahia " Alaīla, ninau o Knwelo ī ka inoa o ke kamaaina Pane nolioi ke kamanina "0 Maakua Ano ka ukeuke

<j ka'u lioo a holo i ka lmvaia,kapaia ai ko'u, inoa o Maakuakoke. O ka ukeuke an.i o ka hoe a Maakua i

konawaa imaopopoi kanahali»,iu, kiuia wahine, ka boa pupuu anu o ka Ilooilo, ui kau o Maakua ī ka v.n no ke kai-ulī, k»i kea, kai popolohua a Kane, ī ola no kauhale. JC pae e Kaweloleimakua. A no'u hoi kahi \\elo i kohu ai au ke lei i/io i ko Jei, e ke alii, o Kjf»rlomaakuakeke." Aliula pane aku la ko Kaweln uliane "Ua lilo i# Kavip!o ū oe. Aka, mannia o ko'u pae am'ku ī k i a\na, eltke toc Vau p"l<>ai, ht ui a he ninau kn Ivauai Onai he nioku a o\\!u ke Ku » k.i nu>ku' ; " I'aiK' b ko Ma.iki'iilnAe uhaiie' "(.> Oahu īuu a Kakuhihini ka mokn, x o £ailnkapu-a Kakuluhewa ke Ku, ka niau-pio ka wohi, ka w«la, ka moo mahanahauafi ke kapu, kealii. EpaeeKauai, ī ke one o he .u, he kapa ko nka, ne mahanīīVanu ole bī ka pe.'' iHoomaiHuianin iki iiio k? ono e iia. haku l«eluhelu aoili hou aku)