Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 6, 5 Pepeluali 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa o KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

o ka Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

MOkUNA II Ka llan/iii Ana 0 Kawku)—Na HANA O Kuna MAU LA K'iMAi.ii —Kona a'a Ana k Hakaka mk Kaimhoa -Na Hana KupaiaNAIIA A RK KAIKUAANA loI.K 0 Kauhi o -llanai' o Kamai.ama. I )<;i pnka ana o ka huti kuomuamu a Kaualiou in Kawelo, i ko poo imi, aolo i kana mai.ka huhu 0 Kawolo. 0 kona manawa koke no ia i lele aku ai mai luna aku o ka waa, e kii e hakaka ia KaUahoa, eia nae, kap&ke o kana liohi ana iluna o ku waa, n hakalia loa koiiu kau ana i kula. Aia hoi o Kauahoa ko holnkiki la me kft rnam:i loa. I ke ula niiu ae o Kawelo a ku iluna, namunamu iho la oia iaia iho: 0 ua koa lkaika ole nohoi la. Ao ke koa, no ka holo. Ke holo la ka hoi e holo ai uu iknika ole. Ke ike [nei kaim, o ka mnka' nuika heluhelu, tnn keia inokuna II o npi Moolelo i kekahi mau hana aiwaiwa a knenea nohoi a ka moa nojia Keia moololo, A mninua o ko kaua hooki ana i keia Mokunn, o kamailio iki kaua no Kamaluma ame ko inua mnu kaikuana. Ua nui o Knmahima i keia wa a Kawelo e hoehoe waa uei i Wailua. Ke ao nei nohoi kona mau kupuna a uiau kahu hunai iaia' i ka iknika ume ke kon. Ho kuikui, lil' mokomoko, ho ihe, ho kaa laau, ho ha'iha'i, a pola aku a Knmalama o a'o nei ia mau la, a pola no 1110 ko laiui mnu kuikuaHiin, oia o Kawelolioa amo Kawi-lolauhuki. Kuku'i mai In ko knulana o ua mnu kniknunna nni o Kawololoimnluia i ka ikaikn i ke koa nnio ke aknmai i ko loin hinu. Kaulana pu mai la nohoi o Kamnlania ma iu mau himwina 110 apan. A no ka iric« o<ma keiu moololo.i o ka hoe waa kona men i kanlnnn no ke oolea amo ku ikaikn. MOKUNA 111 Ka Hoolhlk Lupr ana o Kauahoa Mk Kawei.o—Moku ka (,in>K a Kauahoa u Kkwei.o—Ka a'a ANA 0 KAWIiLO K HaKAIU )IK Kauaiioa—Ka Hoohuko Hoo KAHKKAUK WAI ANA A KaWEI..J hk Kauaiioa -Ke pAIIA aka 0 Kl£ Poi) o Kawklo Aiuanaka k Kawki.oi.kimahi'a, Ka MkaNoNA h K»A MOOI.KLO— MAIKAI (lI.R *A NooNoo o na 'Lii Aimohii o Kauai no Kawklo. . 1 kuia liui ana o Kuunlion a liooa imuu o konn mau kupuna n kahu hnnai hoi, in wn oin i hoike ' aku ai iimia o lnim i kn Kawulo nioa waloii a loalen lioi, oiu ka hoehoo waa i ka muliwai o Wailua. Hoiko aku la noliyi oin imna o laua i konn noi mm in Knwelo, oia kekahi e knu luna o ita wan » hoolo nmi N Kiiwelo me lei 01010

HOOULUMAHIEHIE-I-KA-ONI-MALIE-A-PUA-LILIA-LANA -I-KA-WAI.

ann mm īaia, aia ma ka ik.,.'ka e kau ai iiuna o ka waa. NoLiila, wnlii n ua Hauahoa nei i huoniau aku ni i ka 01010 -;na i n-i kupium, he makoinake lnii au ia olim e inii olua i mea walon na'n. Malni o ike mai ua koiki pno nui malea an nei i ka mnikui o ka'u mea lealea, n hele mai oia e noinoi ia'u, a he hoohoka aki.-hoi ka'u iaia. A i hoa.ino mai qia ia'u e oha au iaia, ua hiki io/: ia'u ke wiliwili i kona kani-a i rlike me ko ka moa, Ninau mai la na wahi knhu hanai o ua o Kauahoa iaia: I aha auauei kau mea waloa a miaua u hana aku ai, e ka maua moohuna? He hewa nohoi ka wna la | elike nohoi me ka ko hoahanau e iwalea raai la i Wpilua? Aohe makemnke i ka waa. E oleio nj.li no-auanei kela keiki poo nni, ho ai u"i« n#na. I mea okoa ae no ka olua e noonoo mui ai a hana aku olua. Hele k;i hoi a Joaa ka'u ,mea walea la, loaa hoi lea'u hoo-oipi i kela poo nui. A i hookaha mai oia i ka'u mea lealea, eha oia ia'u. Noonoo iho la na wahī kahu hanni o Kauahoa i mea lealea na ua nei a laua, a hooholo iho la lana, e hana laua i lupo nnnn. A he pf'a hoi kahi inoa oia me.a i ka vf& leahiko. Ilana iho la ua mau wahi olemakule noi a paa ka lupe a ka hanai a laua, alaila, 01010 aku la laua i ua hanai nei: Eia kau mua looloa lu, ho lupe, a he pe'a hoi kekahi 01010 ana, Be niea lelo keia iloko o ka lewa ntui, lewa tani. A ua liko no knin me ka mnnu. Nolaila, apopo i ka Ia okoa lele ai ko manu. Aolo o nelo ana ka huolaau inui o ko kaina i kau moa loaloa ko ike mai oia e 1010 aku ana kau manu, Aolo' i kana mai kiv leal»>a ame ka pihn hauoli o Kauahoa 110 ka loaa aua oJtana mea loaloa o hoo -oioi aku ai oia ia Kawolo. I kekahi la ne, he la malie n)Rikai nohoi a ka pa ana o ka uiakahi. Ia wn ©1b!o mai la na kupuna o Kauahoa iaia: E noho oe a ma* liana ao ka la, ulaila, houlele ko lupo. Ae aku la nohoi o Kauahoa. 0 ka hele ia a kiekie krt la, 0 ku liele no ia o K&uahoa o hoolcJc i w» lupo nei ana, 0 ke aho lawnin nohoi a kahi kalui h&nai kniii', f>in no kn aho o ka lupo a un Kaunhoa nei. A leli) ae Jn kn lupi; a Kauiihoa, ua uwa ae la ka piho a na knimka 1 ike i kn lole o ua lupe nei. No koia u wa o nn knnaka, un lolie o Knwelo e hoohon wn:i nna no i ka nmliwni n Wailua, n iiiniiu mai la oia i kokahi pno i ka lakon mea o nni nna ko lukou mnu h-o i uyvn. Ju n.i kannka iuin: E uwa ann hoi puha mnkou i ka

lupo :Ua alii o miUmi o-hoo| ( 'Ui maila.oiao K.nmhon. Ua lupe auaiiui kela h 1010 niai ln, Im kolui mann iw.i k« lioa likft. I nana io aku k:i Imnn .1 Kawolo ma kahi A im kanaka c knhikiilii ana ko lakou man lima iluna i ka lewa, jk« io aku la i a i ka Irlo mai <» kii )u|ie a Kauahoa. Ta wa i ualu iho ai oia iloko 0 leona naau i ka i ana iho: ile keu kii hoi kalii mea maikai keiki e walea mai la. Ffbaha la hoi. E hoiaku hui au a 01010 !iltu i ko'u mau wahi kupuna, e hana laua i lup e na'.i. A ke paa hoi kn'u lupe, lielo au e hoopn'ipa'i i ka lupe oi a maua ma ka lnle. 0 ka haalule iho la no ia a ua Kawelo nei i ka waa ona ma kapa 0 ka muliwai o Wailua, a hoi aku la ine ka awiwi nui hopa ika h»le. Ea aku ia, e noho mai ana «o.na wahi kahu hanai, 0 u-okim ana no lnua ma kipapa iliili, a e nana ana i ka lele 0 ka lupe a Kaiiahoa. Ia ike ana inai o na kāhu hanai iaia nei, ua pane mai la lnua iaia: La okoa «'ale no nae nei la ou, e ka liunai, i hoi mai la. I lohe aku nei paha oe i ke kanikani pihe a na kanaka i ka mea lealea a kela hanau ou e lele mai la, hoi mai nei oe. H e lupo ka Kaunhoa e lele mai la. Pane aku la 0 Kaweio i na kupuna: He Ia hoi koke nle mai nei keia o'u, a o ka piha uwa hoi a kanaka, haohao ko'u naau no ka' lakou mea nui 0 ka uwa ana. I ko'u ninau ana mai i ke kumu 0 ka nunui Launa o'e mai 0 ko lakou ma« leo, pane ae nei lakou, he lupe na Kauahoa, a oia kela a olua i kuhikuhi mai la. 0 keia ko'u niea i hgi la okoa mai nei la 1 knuhale nei. He makemake au e hana olua i luj)e na'u, 1 hele au e hoolelelupe pu me Kauahoa. Ae aku la na kahu hanni i ka makemake 0 lea, moopuna nie ka olelo ana nku iaia: Aia a apopo, kakahiaka, hana maua i mea lealea nau l( elike me kou makemake. 1 kekahi la ae, hana iho la ua mau wahi kupuna noi i lupe na Kawelo. A paa ua lupe nei .1 inakaukau nohoi i\a mea apau, olelo .iku la u» īnau jvah! elomakule nei i ka hanai a laiia: Kia ka lupe un paa. A o ka maua knuolia ia oe, mai liole aku oe i kahi 0 ko hoahanau « hoolele mai la i kana lupe. Aoho ikeia aku oka olua hana ana mai, a pepehiia mai paha auanei oe 'e ko kaikuaana. eha mai hoi oe, ka maua luhi. A i 010 ia, malaina paha iJco olua lawelawe liina ana mai i kahi ame kahi, eha inai oe i ko hoahanau, oiai ke ike aku la no oe, ho kohu pali kuahiwi ka nui oko in ln kino. Mal<a 1101, i ko olua uhakakn ana mai, hana naaupo aku oe i ko kuaana, a eha kula, lilo iu i inea no kakou e hewa ai i na ulii. A pau lea oielo a na wahi kupnna, ku ae la la ua Kawelo noi iliina. ku'iku'i ae !a kona nian linm i kona umauma, hooioioena ae la kona poo a hoohina hoouu -ha'i ae la koiui kino i l;a aleau a i ka liomn, iimm nolioi a i hope, a hiua akn la oi'i imna, a knui alju la kana /«/m.

Paiia '2. a K mui.o. I. O Kahueloku, ka lnpe, "l 0 Konikoni k.i |>ol.i, O Malaia k» hanai. 4 0 ke kihi, 0 k<- kiliikilii oka Hihimanu, • r >- Hihimanu 0 K.uvr'oh;imakua nei la— 0, 6. Hihi ja. hihi kaunoa, 7. Hiki kaun'a, kaweW-a ja i Kauahoa. S. 0 ka ui oHanalei. 0 Kawelo, ka mokila lnu wai 0 Wailua, 10- Aohe a'u kuha'ulua i ka !a ino. Pau no keia paho a un Kawelo nei, o kona lalau iho la n-i ia i ka j lupe ana i kapa ai i k;i iima o ieo kaikimna iolo 0 lakou, oi.i 0 K'aliuiilokii, a liele aku la 0 hoi>i.;h;. A hal-i 0 Kava'l« meka lnpo aii;-, olelo iie la kahi elemakule kani; i kahi luahino ma ka 01010 ana ae: He manao hooi'oie'e ikaika ka ko ka lei a kaua i ka hoahanan ia Kauahoa. Koaha la? i ninau mai ai kahi | luahine i kana waVi hapauea kane. Xc hoike mai la nohoi ka jtaha • 0. ua hanai leo nui nei a kaua. ' Aohe ona hopo i ka hoahanau ia Kauahoa. ke iawelawo lima laua ma ka ileaika. Heaha. la V.a hala a ka hanau i hana ai, a i ko'ea'i ka nini iioko 0 ka'lei a kaua. Aole i kana niai oua hewa. Ina he kanaka keia i a'o ia i ka • mokoiuoko ame ka ikaikn, aole no i iku ia na jī .t im< kuaana. I nana ak« ka hana a ua umu wahi elemaknlu n u i, e lele mai ana ka lupe aka hanai. K-: !elc mai Ia nohoi ka Kauahoa lupe ma kena wahi, a ke Mc nei nohui l:a Kawelo lupe ma ko lakoU wahi. He oni likuia o ua mau lupe iii3i i ka umauma 0 ka makani, e kaha ana i o a ia'nei, elike me na ko ana a nft pai«iiauln koaheahe a ka makaui e hapahapai ae ana. 0 ka he'le ia 0 ua mau Uipe no-i a like a like na kaupokii. Aoho oi, aolie oi 0 kela ame keia lupe u ua man keiki nei, ia wa hookviu aku la, 0 Kauahoa i luua aho- u pii ae la kana lupe iluna. Ike hoi 0 Kawelo i ka hookuukuu o K'auahoa i kana aho, oia nōhoi koiia mnnawa i hookmikuu aku ai i kiaho 0 Kahueloku. Ike ae la na kanaka apau i ku emi ana al<u 0 kn lii{k> a Ka«■«!(>, a kokoke ka hiu o ka pol.i e ]>u i ka lau laau, 0 ka wn ia .1 Kawelo 1 kaolii mai ni ike aho (f ka pii au la 110 in u ua kipe nei nn 1 ka oni maikai ana, a ku pololi'i ke aho iluna. iīaahaa iho la ka lelo ana oka Kanahoa Inpe, oi 30,i ae la ka KawelokimuKua.. Ike ae la na.kanaka i ka oi oka Kawe'u lop 3 i ka K&uali ui. hookani ae la lakou i ka pihe me kn hoopuka an.i ae o kahi por o lakou i kt oielo h^omakeak;;: Haahaa knu-poku o .\-ni.-ihi kama ia W&ih'.n. Ai« <> Kawol»leini'ikla, ki- Ini'i n.'ii h i >..l poiuiu. Alaila, ln.«>kuV>ki: 11 a. i i K >■= •- hoa i ke alio 0 kar.a lupe, a i ki. kaohi ana nohoi i ke alio, pii «... Ia no kana pe'a, aolo nae i loaa ae ka lele 0 ka lupe a Kawelo.. (Aole i pau.) O ka inoa 0 ke Akua, wahi a ke Talamuda, oia : 0 Ēmcth (E®!!, 1 1 'īiini wr, I ke Akua oiaio.