Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 24, 12 Iune 1908 — Ka Haiolelo a WILLIAM C. ACHI ma Aala Paka! [ARTICLE]

Ka Haiolelo a WILLIAM C. ACHI ma Aala Paka!

HONOLULU, MEI 16, 1908. E na hoa Makuainana aaie na Liiuahana o ka aina; īka nana aku i ke kulana o na Lhiiahana i ka wa e hiki mai ana, aohe malumalama o ke ala; no ka mea, ke ike nei kakou ke hoomakaukauia mai ia ke awa o Hleele ma Kauai ame ke alanui hao e lawe ae ai i na' kopaa malaila, a malaila ae e kauia ai maluna o na moku a lawe ia aku no Amerika; o ke awa hoi o Kahului ma Maui, ua mnkāukau e lawe aku i na kopaa oia mau no Amerika; ke hoomakaukau ia mai la hoi ke awa o Hilo ma Hawaii no ka lawe ana aku i ke kopaa oia Moknpuni no Amerika; a i ka wa hoi e hoohohonuia ai ke awa o Puuloa ma Ewa, e pau ana na kopaa o keia Mokupuni i ka laweia mai Ewa ae; a ma ia hope aku e uuku loa ana ka heluna o na moku e ku mai aua ma keia awa, a o ka hopena e ne/e ana oukou na limahana i na hana e pono ai oukou. Nolaila, he hana kupono aa oukon e noonoo pono i ka o.ukou mea e hana aku ai oiai keia kau koho e hiki mai ana. E ku ke kanaka a noonoo, e nana akū oia ia mua a hoomakaukau iaia iho no ia manawa e nee mai ana. No ka mea, ma ke ano kalaiaina Apierika a ma ke ano nohona Amerika, na kela aroe keia e paio nona iho, na kanaka apau no lakou iho, a pela no na hui waiwai ke paio nei no ko lakou mau pono iho; a ma ia ano, i ka lilo ana o ka mana o ko kakou aina hanau malalo o ka mana o ke aupuni o Amerika, ua komo pu kakou .malalo oia m.au hooponopono ana. īna oukou e heluhelu ana i rra moolelo kahiko, e ike ana no oukou ma ka makahiki 1215, a ma ka la 24. o Mei oia makahiki, ua hoala ae na makaainana o Pelekane i kekahi manao e koi ana i ka Moi John o Pelekane ia manawa, e haawi mai ia lakou i ka nohona kuokoa; e malamaia hoi ko lakou mau ola; ame ko lakou mau waiwai; e loaa hoi i na wahine kane-make na kuleana iloko o ka waiwai o ka lakou mau kane; e loaa hoi i na keiki makua ole ke kuleana iloko o na waiwai o ko lakou mau makua i make; no ka mea, mamua oia manawa, aole no i loaa i na o Pelekane ia mau pono, aka, o ko lakoi; noho ana ia wa, o na mana apau aia no i ka Moi, aua like loa no me ke au ia Kamehameha I. ka Moi o Hawaii nei. I ko. lakou noi ana i ka Moi, ua hoole mai oia i kinohi, nolaila, ua kukala kaua maoli ae na makaainana o ke aupuni o Pelekane i ke aupuni o ka Moi, a ma ka la 5 o lune oia makahiki no, ua maki ae na pualikaua o na aoao elua, me ka manao e hakaka a e hookaheia ke koko ma ia la; aka, i ka ike ana o. na aupuni a o ka Moi hoi, i ka nni hewahewa o na pualikaua o ka- aoao o na Makaainana, ua hoouna aku la oja i.kana elele e ae r ana e hui me na elele ma ka aoao o na makaainana e kuka pu no na kumu e hiki ai e hoopauia ka hookahe kuko ana; nolaila, ua hoopaneeia ke kaua ana, a ua haawiia aku hoi i\a aoao o ka Moi na kumuhana a ka aoao o na Makaainanjf i manao oia na kumu e hoopau ia ai ke kaua ana; a īloko o na la he umi mahope iho, ua kakauinoa iho la ka Moi John i kela pepa kaulana loa iwaena o na Pelekane, i oleloia ka "Ma.c;na Charta/ 7 a oiahoike kahua i hookahuaia ai ke kuokoa ame ka lanakila ona Pelekane maluna o ko lakou aina ponoi a ma ke ao hoi a pau. A malalo nohoi oia aki i hoala ae ai na kupuna mua o ka Lahui Amerika i ko lakou Kuokoa ana; a ma ke ano nui o ke Kumukanawai o Amerika Huipuia, ua hookumu ia ao'malalo o na kuinu ano nui i haawiia ma kela <{ Magna Charta." Nolaila, ke ike mai la oukou, ua loaa i na poe Pelekune ko lakou kuokoa a nie ka lanakila mamuli o na paio ana o kela poe kupuna mua loa o lakou i ka makahiki 1215; a ua ioaa hoi i na Anierika ko lakou kuokoa ame ka iliana, mamuli d ka aa a.na o ko lakou mau kupilna u molia ae i ko lakou'mau ola, a kukala ae lu i Aupuni Kuokoa no lakou maluna o ko lakou ai'na hookaina i ka makahiki 1776; pela-nolioi, e loaa ana no iu . oukou ka. lanaleihi maluna ,o ko oukou aina, k€ paio ae oukou no ko oukou mau pono iiio, He 20 makahiki i 'lmla ae nei, nui Laelana, Enelani aole no i pii ae kekahi Limahana īna ko kulana lianohano' iloko oka aina; aka, ma ia hope mai, ua hofjmaka .ue ,nn Limahana e paio iloko o ua kulanukauhale la ma ke kahua Tīqlcrßa-lota ) a'līe ekolu nmfehikr ftiala noL im loaa ihn

la ia lakou he 35 lunamakaainana iloko o ka ahaolelo na-'makaainana; a mamuli ona maa ma Pelekane, 1 ke v/a'c ]iaule ai ka Aha Kuliin,a e hookohu ia aku ananahoa Jrou .b,ka Aha Euhina o ke Aupuni mailoko mai o na aoao me ka nui o ua lunamakaamana o leela a me keia aoa® iloko o ka ahaolelo ia mana\ra; nolaila, mamuli o lea loaa ana i na lim'ahana he_3s lioa. iioko o ka Ahaolelo, ua hocfkoh.uia iho la kekahi kanaka Poola o John Burns kona .ino'a i hoa no ka Aha Kuhinā o ke Aupuni o Pelekane; a i keia. po a kakou e halawai nei, aia"'no ua Keonimana la ko noho. mai la iloko o ka Aha Kuhina mana loa o ke ao nei i kbi<i la,. oua kanaka la hoi ma kona nipolelo, mamuli o ka ulu'.ana aē ō kekahi hauaaele mawaena o na 'limahana ma na uwapo, ua hoopaa ia oia iloko o ka halepaahao no na ma-lama eono. Ina nohoi kakou e huli ao ma Amerika a "nana aku i ko lakou moolelo, e ike ana no kakou, mamuli o ka paio ana ae o na limahana ilo'ko o r,a kulanakauhale o Nu loka t me-Kapalakiko ma na hana kalaiaina, ua 'loaa ia 'akou pomaikai, a'i keia la ke loaa.nei ialakou na ukulamai- _ ka'i no ko lakou mau la haha; a aolehoi poe lapana a mau lahvn e.ae paha e hele ae ana malaila e hooemi ai iko lak'ou mau uku hana;-"a i kekahi mau niakahiki i hala ae nei, ua nōho mana pu ae no lakou 1 ma kaoihana kaiaiaina iloko oia.-mau kulanakauhale nui. o Amērika Huipuia. Ika malania o Maraki i hala ae nei, ua hele ae o Mr. Samuel.Gompet-s ke Alakai o na Limahana iloko o Amenka a koi aku la i ka Peresidena Rusevcla, e hoouna aku i Elele i ka Ahaolelo Nui, e koi aleu ana'e hooholoia kekahi Kanawai no ka yono o na limahana; aole i ae ka Peresidena e hoole ia mea; i ka hiki ana o kela elele f ka Ahaolelo, ua pili.pu iho la'na Lunamakaainana Rt;pubalika ame na Lunamakaainana Demokarata, no ka mea, ia manawa hoolea,hi ua hoolaha ae la o Mi". Gompers a puni o Amerika e kuahaua ana i na limahana, e nana ae ia manawa, a o ka Lunamakaainana e, koho kue ana. i ua kanawai la, e hoao ana na Hmahana e kulai ae iaia i ke kau koho o Novemaba e hiki mai ana. 0 ka hopena, ua hooholoia iho la ua kanawai la a ua ■ kakaninoa ia e ka Peresidena ma ka la 22. o Aperila i hala aku la. Nolaila, ke hoike mai nei keia mau mea he mana nui no ko na limahana iloko o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia: 1 keia mau la pokole i hala ae nei, mamuli o ko kakou ana ae nei e kukulu kakou i aoao no na limahana iloleo o keia mokupuni, mai ia manawa mai ke kau nei - ka weli i na Repub.alika ame na Demokarata pu no, a komo loa aku iloko o na Luna Kiekie o ke Aupuni Xeritore. ' A.ma ke ano nui ena hmahana oka aina, ina no oukou e hui like ana a paio ae no ko oukou mau pono, aole "no e haule ana ko oukou ma.u manaolana. Ke olelo ia nei,'.he Aupuni o Am'erika a ka holomua i noho aī, a e hoike aku wau ia onkou, ke loaanei ia Amerika ka holomua mamuli o na ka'nawai maikai, mai na kapawai o ke Aupuni makua a na kanawai kuloko; a ke hoao pu nei na kanaka kalaiaina naauao ma na mea apau e loaa , ai na noho ana holomua i ka lehulehu; pela no kakou ma Hawaii nei, aia'no a loaa ia kakou na kanawai maikai a kaulike, alaila, loaa ia kakoi* na nohona holomua. Ma ka hapanui o na Mokuaina o Amerida, ke hahal nei ka holomua, nO ka mea, o na mahele dala ana mai' na auhau mai ijiāwaena o na Mokuaina ame na Kalana a Aupuni Kulanakauhale paha, ua hanaia ma..ke ano kaulike; a ma ke ano.nui r o na mahkle ana malaila, he 1-3 no na Mokuaina a he 2-3 no na Kalana, aka, aole pela ma Hawaii nei i keia manawa. Ika wu i kukulu eie ai na kupuiui o na Amerikā i ko lakou Kumukanawai, ua kliahaua. pu ae lakou ia manawa, ua kukuluia ke Aupuni no ka malama ana i ke ola, ka wuiwai ame ko lakou kuokoa ana, a i mea e hikj, ai 'i ke Auplini ke hooko ia mau mea, nolaila i kauohaia ,ai ma na kanawai e uku ae ka lehulehu i na auhau; a oiai mamuli o ko kakou mau kanawai, oiai oe ehiamoe ana aiano na Makai e kaahele ana mawaho ae o'kou pa, a na na Kalana lakou e uku nei; a ia wa hookahi, e malama ana na Makai i ka maluhia o kou mau waiwai; ke uku nei ke Kalana i na lilQ ° na kukui uwila ame ka Oihana Kinai Ahi i mea e kokua ai i ka malnhia okou ola ame ko oukou mau Home; a mawaho olaila, ke uku nei ke Kalana no na lilo p ka hoomaemie ana i na Alanui no ka oluolu o ko oukou noho ana; a ipa ke ano nui, na ke Kalana e uku nei na lilo o ka elua hapakolu a oi aku o n*a lilo no na pono o ka noho ana o ka lehulehu. 'v. ■ Nolaila, o ka makou e koi nei, elike me na Kumuhana a Mr.-Charles Broad i hoakaka aku nei ia oukou, e mahele -iama ke 60 pa-keneta ona auhau no na Kalana, a i 40 pa-keneta'no ke Teritore; a me na Kanawai e ae nohoi ana i hoike mua iho nei. . • Ua maopopo no ia ou.kou a pau, p ke.Aupuni Kalana a Aupuni Kulanakauliale paha, oia ke Aupuni 'o ka Lehulehu; nolaila, aia loaa ae i ke Aupuni o ka Lehulehu na mahele elala -'kaulike' ana, alaila, loaa nui ae ia ou k.ou na hana; a i mea e hiki aku ai ilaila, lie mea pono e loaa ia kaleou ma ka Ahaolelo e hiki mai ana i poe Senatoa a.mau Lunamakaainana kuokoa e hoao ana e hana ia ke kaulike. Ma%yaho ae o kela e mahele ana i ka auhau, ua manaoia e hooholo pu ia keia mau Kanawai: < mai nu loaa Laikini apau no ua Kalana . .•% laweia mai na loaa Koina ame na llku īīoopai o na Aha A'pana no na Kalana. -Auhri-ffira —