Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 52, 10 Iune 1874 — Ka Pane a ka Lolo Kuhina. [ARTICLE]

Ka Pane a ka Lolo Kuhina.

[ Ke hoopuka nei makou malalo iho i ka; olelo pane a ka Lpio Kuhina hou i ka Haie Ahnolelo, i w'aihoia mai im«a o ka Hale ma ka Poakolu o keia pule iho nei, no ka iunau a kn Hon, Mr. Kaiue, e hoakaka mai ka Lo--10 Kuhina i kona manao no ke ano o na Pa* uku 1177 a me 3SB, o ke Kanau'ai Kivila. He ninau ano nui paha keia i pili 1 na hoaaina, no ko lakou raau iloko o na . kai lawaia a me na iaau maluna o ka oina Konohiki, kahi a lakou e noho ana ; a no ia kuinu hoi i laweia mai ai keia ninau ; no!;til:i, lie mea pono ke lieluheiu akaheie i kemmau lioiil;ska anaa ke Kakaolelo o be Aupuni malalo iho, i hoqpjaopopo a: oukou i ke uno io o kana mau wehewehe ana maialo o ko knkou mau pono kanawai.—L. H.| Uu noi ia mai au e hoike aku i ko'u inai nno nt> k t i'auku 3 47*7 o ke Knnawai Kivilaj iii<i. kahi o na hua oieīo e hoomaka ana peiiei: "aole uae e lūki ia lakou ke kii wale aku u mau inea i mea kuai aku i waiwai no lakou," a me ke ano maoli o ka Pauku3BB 0 ke Kunawai Kivila, e pili ana i ka hua 011 lo "kapu," ke noonoo pu >a me ka Pauku; 1177. Ala ka noonoo ana i keia mau mea, ua pono ke nana ia ka manao i loko o na Pauku elua. O ka Pauku 1477, ua pili ia i keUhlu iuau pono i hoomaopopoia no na makaamana, ua pili wale no i na mea ulu o ka aina, aole hoi i pili iki i ka Pauku 388, no iiii kai.lawaia o na konohiki, nolaila, aole no « lnki ke hoopili aku ka hua olelo "kapu" ine ka l'uuku 1477, kahi iakaka ai na pono i hoohaiki ia, oia hoi ua kue ka pono oi ku iiii wale ana ia mau mea i mea kuai aku 1 A'aiwai no lakou. No ka.mea, ma ka Pauku 388, ua inanao ia nia ke kaiiawai. no na konohiki kela mau kai, no lakou pu me na hoaaina o kela aina keia aina, a e hiki no i ua mau hoaaina nei ke lawaia ma ia mau kai o ko lakou uiaui hakuaina, e malama nae i na kapu i kauia iloko o ke kanawai. " O ka ia a ke Konohiki e hoomalu ai nona īho, nona wale no kela ia ke laweia maioko o kona wahi e lawaia ai; Aole hoi e hiki i na hoaama ona a me na mea e ae, ke kii i kela ia i hookapuia ; a i ka wa e loaa ai, e liio no ia i ke Konohiki; a e hlki no laia ke hoopii i ka mea nana i kii i ua ia la, a loaa ka uku kupono no kela ia." 1 ko'u noonoo ana, i kinohi, ma ia noho hoaaina ana, ua iike ke kulana o na kanaka malalo o na Konohiki, me ko na hoaaina o ka wa kahiko ma Beretania, oia hoi, malalo o ke kuleana nui o na haku, a malaila, aole . h« wahi mea a ka hoaaina e hoakaha ai i kona pono, o na palapala aina o ka h«fca wale no. A ma ia ano, ua koi ia iakoo e hele t ha oihana koa no ke alii a malaio o ko kakou ■ mau kanawai kahiko ua koi ia oa hoaaina e hele i na la hatta o ke Konohiki. Ua hoopauia nae la mao kanawai, aole hoi i pili aku na pono lawaia i haawiia i na hoaaina, munua ae o ka wa kahiko. Aōle no e hiki, ma ke kau kanawai ana, j e hoonele, e hoohaiki, a e hoololi paha ia po-1 no e like me ka mea i haawi paa i« i ke ' Konohiki a me kona maa haawina. O na Pauku ma ia hope iho, ua hooe&aopopo i na pono o na Konohiki no na ia kapu a Inkou a ua kau ia kekahi mau loina e inalu «i na hoaaina. aole e auhau hau ia a ! iioohaiki hou ia paha ko lakou mau pooo. > Malalo o na Pauku 387. &c, aj« ko « aaaaoa an*, {{( 0 a © ko Kono>»ki Jte ir*r }««r«ta « pau « ana mao ke kahakai kohola a m« ke kuanalu» i ma k » »oa«» makai o kahi Ahupoaa a Ili p». ponoi no ia. koe eae na pono lawa. ia o na hoaaina e noho ana rea ia Ahupuaa 1 * llt-paha.— A he pono lika ko ua Koaohiki I

kahiki, i ' hookahi feapakoia o i« f lok? oia fcai. *" v " - He makehewa ka ninao, hēal» la M p*m iawaia o ke Konohiki a me m hoaaina ika wa kahiko. no ka mea', mai k» taakahikj 1839, ua hoomaopopo ia oa mau- pooo nei nroa a kanawai i palapala ja. Ma ka B Oke Kanawal kahiko, (oiek) Beritania) aoao 16, "oia keia ke law&nei ke Mh ka Moi i na kai lawaia, niai Hawaii a Kauai» mai ka lima ae o ka poe e. naalama nei, a ke haawiia oei kekahi hapa na ka makaainana, o fcfekahi hapa no na*tlt>ni)hiki, ake / hookOe nei kekahi hapa nona iho t .* Eia hou—"o na kai iawāia, na koanaiu a hiki i kahakai, no na Ktrt»hiK~rriTia a me kolakou poe hoaaina, aole rio hai." Ma keia, kah.i i hoomokaai na kanawai o ka lawaia e noho riai ma keia aupuni, a mai ia manawa mai, ua pau ka nana ana i na mq hooponopono o na wa kkhiko. No Kamehameha lil na aina a pan, a ma ka ae pu ana o na alii, oa lawe hou oia i na kai lawaia a pau iioko o ke aupuni, i mea e mahele hou ia ai, e hoakaka ia ai ha pono o na mea k pau iloko o na ia, malalo o na kanawai i palapaia ia. A da hoomao. popoia a kau ruia ia na pono iawaia o na KonoWki a me aa fao&aina, ma k« katewai oka makahiki 1§39, a uft hoololi ia ua kanawai nei i keia a me keia manawa a hiki i ka makahiki 1846, alaila ua hoakaka iea ia ma ka Haawina 5 Mokuna 6, mahele l, 0 ke Kanawai o Hoonohoooho a> iua Oihana Hooko, (Buke 1, aoao 90, 92, P«ufaa 1 a hiki ika 7.) . i . O ka Pauko 3 he kuhikuhi pono nor ia, ua hookoinoia ma ka Pauku 388 o ke Ka. nawai Kivila. iko'u matra©H«a e ioaa i kekahi hepalapala hooliio no kekahi hapa o ka Ahupuaa n Ili paha nona ke kai lawaia. al.nla ua ioaa pu no me ka pono o ka lawaia i pili me ia Ahupuaa a ih paha. Oia hoi, malalo a na kanawai p pili a%a 1 keia mea, me he mea la, ua lilo oia he hoaaina no ia Ahupuaa a Ili paha, a no ia mea he kuloana no kona e lawain mn na Kai o ia Ahupuaa a lli paha, malalo nae o na kapn i haawiia ike Kōnohiki eke KaoawaL . ? Iloko o ka Aha Kiekie ua hooholoia ; i ka manao o ia Aha, o ka huaolelo homūnu, ua haule kona ano kahiko, a i keia wa ua anei ane like kōna ano me ka huaoleio "mea noho" a"noho ana" paha, a nolailn, o kela a me keia kanaka e noho ana moialo 0 ke ka. nawai maluna o kekahi Ahupuaa a lli paha, e manaoia he hoaama bo" ia malalo o ke kai nawai. . Eia ke ano o keia. Oka poe i noho hoai aina mamua, maialo o na Konohiki, a i keia j wa. ua loaa ia lakou na palapala alodio no j na kuleana aina, e like me ka mea i hoapu- :' kaia e ka Poe Hoona Kuieana Aina, ko mau i nei ko lakou mau pono o ka lawaia e U(te ia me ka wa hoaaina malalo o-ke au kahiko. I; B«ke 2 Kanawai, aoao tO. O kela me keia mea i loaa kona knleana :! ma kekahi Ahupuaa a lli paha n«na ke kai 11 lawaia malalo o ke Kanawaī, a un kuai aku i, oia i kona' kuleana aina. a o ke kapu n® ka I : r pono lawai» i ka mea kuai mai, ua pUi no i: ka pono lawaia me ka aina, a e lilo pu no : hoi. Aka hoi, i ko'u" manao, aoie no e hiki ke :; hoakea la kela pono i ka poe aole i noho maoli aka he hoaaioa maoli. Oka pono oka ; \■ poe e noho wale mai ana malorja o ka ama, ; aole no i ik"e ia ma Hawaii nei, aole hoi i ae I ia ma na kanawai o kakou. A ma keia ua ikea ka like oie o na pono lawaia o ke Kono&iki a me ko ka hoaaina a i mea paha e noho ana, oiai he wa iwaiponoi | ke kni lawaia no ke Konohiki, he pono lai j waia wale no ko ka hoaaina, i piii pa me I kona ano hoaaina. A o keia like ole o na kuleana o ia m*« :! mea elua, he mea ia e like ole ai ma ke ku- ; ai ana aku o ia mau kuleana, a me ka hooiilo ana la hai. Oiai, o ka hoolilo ana aku o ka mea kute-> i apa \ kekahi hapa o kona apana ia haūhe ij mea >a e manaoia ai he hoaaina ka mea nana :j i kuai mai, a e loaa iaia ka pono like* ka ; lawaia, pela no i ko'u manao, o ka hooiilo aku ka mea Ahupuaa a lli paha, i kekahi hōpa o ia Ahupuaa a Ili paha, he mea » e manaoia ki he hoaaioa ka mea kuai mai. a e loaa'pu iaia ka pono lawaia maialo o ko knkoii mau - kanawai, malalo nae o na pono lawaia, o ka m«a nona ke kai, a me kona poe hope. •ia hoi ka pono o ka hookapu ana i kahi ia, a e hooholo pu me na hoaaina no ka naaawa lawaia, a me ka Uwe ana i hookahi hapakoiu ona ta i loaa. . Aele no hoi e hiki ia*a ka ae aku, qa loaa ka pooo lawaia o k« hoaaina i kekahi kanaka, m> kona noho hoolimaiima ana i tokahi apana aina maloko o ia Ahupaaa a Ili paha, (ke ole mai ke konohiki mai a m« na pono pu) a o kekahi kan .ka paha i noho paa maf,UM ° ••«** i» iloko «ka makahiki hoo- ! mamua ih'o o kona lawaia ana. {L H. . /m» AKAIIMU Ma Kikimona kau wahi keiki iiuim i nu:n.' I®* ' n»oa pulehu, ikawa i niaaa aku ! ai kona makuahioe, ina palut ho makf>make ,;kona e lilo i aaela e iefo ana im ka buii me :Oa eheu, e like ine kona naua opio ihala e »k«. ra»eakuteo/a. « M«, £»(*> ! * ko»k», iai ma» «i«« <«« ; A»a ina Penese)eiren)a kekahi Lana >1« wahme, ua hoonoho ae oia i hiw kiae ma,w i kakauoWo «»ui no ka oihana lwa walalo Nolaila Ke wahia« I^»*. He ake koiia e loaa ka hana knpoM maikai ' ikaaakane,