Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 50, 27 Mei 1874 — Ka Palapala hoakaka a na Mahiko. [ARTICLE]

Ka Palapala hoakaka a na Mahiko.

| [ Ēia maiato iho ka palapnla hoakaka a ) na mahiko i .ka. Ahaoleiei no ke ane e hiki ole ai kp &aupalēha i na bora baoa (•kaki wiawaena o m -poe paalnnni; tio ta bila fa9u i ia mai e lra Luna o La- ; haina, e piii aha i ka eiwa hora hana. Ane{ane hookaiii pale o ka hoOpaapaa «ui ia ana I o keia biia, eto!u la i hoepaapaaia ma kona heluhelu eiua ana, a heoholoia no ko kakau aoa.aka, i ka hikiana aku o pala hoakaka malaio iho a ka poe mahiko, haawiia ka eoonoo ana i kekahi Kemiie Wae, i hui aku ai lakou a kuka pu me na poe Mahiko. f Oiai o na oiooa waiwai o ke ] Aupuni i keNi wa ua hiiinai ta EMlam o i na mahiko, uoUila -k» ma»*oi«na nei raa« j kou he roea nui keia e noonoo akaheie ia ai. j E na Ma ka aoao • ka poe I I nona na inoa i kakauiama ka Paiapala 800-i i pii nana i kono i ke kohoia ana o ke I hoike ia aka nei ka mahaio piha i ka Hale | Ahaoielo no lea hoolohe i ka makou hoi, a ia I oukou, e na Keonimana, no ka haliu koke ,ae. - 1 hele mai nei inakou e hai maopopo imua . o oukou, ua aneane e pau loa na Mahiko iloko o keia Aupuni, e hooikaika ana a e au* meume ana roe na pilikio, e ola ai; a ua ma- ! kaukau e hooiaio aku ia inea, a e pane i na 1 ninau a pau a oukou e ninau an«, a ina e makemake ana oukou e hoike aku i ka oiaio ma o ko makou mau b«ke helu. Iloko o na makahiki elua i hala ae nei, o ka poe nona : na Mahiko, o lakou wale no ka poe iloko o : keia Aupuni i loaa ole i kau wahi puka mamuli o ko lakou hooikaika nui ana. Aole i , looa la lakou ka paiena. eiwa hora, a he umi : hora paha, aoie no hoi ī ko lakou poe Luna ; | Nui, aka, o ka haawina mau ia lakou, oia i ; ka luhi, o ke kiai, o ka malama, i ka po a | I me ke ao, aoie hoi o ka puka wale, o ke po- J ho kekahi a n»e ka pihoihoi o ka'maoao. ' O ke kau kanawai e manaoia nei e kue ' ana i ko makoo oihana, ua hapaiia e ka Lu-1 namakaainana 0 Lohaina, pela no i haiia ' | mai ai ia makou. (Ja kupono paha ia ma>; ' kou e ninau, naahea ia ke kuiana o Lehaina ; i keia 10, ke oie na Wili Ko ? Me he n.ea la, j aole e hoohikileleia ko laila kakahiaka nui no ke kani o ke oeoe, aole hoi i kekahi mea e ae, e walaau ana, ke ole na Wili ko. ina i psha eole i kaniuhu no ka lepo o na alanui,' | oiai ulupaa ia o ka mauu. A ua nele i na : | hale kuai e lili ai no ke ano wuiwai, a neie 1 I no hoi I ke daia e kuai ai i na iole. £ noo- 1 : noo iki paha kakau i na oihana i malamaia ina Lahaina. O ka Wiii Ko o ka poe hui; o Lahaina, e waiho ia nei ma ka lima o' Oampheil & Turtoo, ua lilo poho na dala a , pau o ka poe i hoomakaia ai i kinohou, a ua j : ili aku iloko o ka lima o na mea elua e no-; , ho nei, nona ka waiwai i keia wa, i. loaa no • i hoi ia laua mamoli o ka poho nui o kekahi | poe ma Kaleponi, a eia no kekahi oia poe I pobo imua o oukou i keia wa ; oa hooponoponoia ko lakou mau aie me ka peho nui. 0 ka lua o na Wili Ko. ua kukuluia mamu-, li o ke noi ana, a no ka pomaikai o na kanaka o Lahaina. Aole no i puka ka hana 1 o ka poe nona ia Wili, aka hoi,.ua nui ko lakou dala i pobo, a o kekahi o rakou, ūa hoolilo no malaila na loaa o na makahikl he nui iloko o ka hooikaika ana. Aole anei he mea 'kupanaha, o keia poe ka e hookamu, ma o ko lakou Lunamakaainana, e kau kanawai ai, e kue ai i ko makou pono? O keia mau puu dala a pau, a me na dala 1 loaa rpai ka iepo mai, ua pau i ka haawi lnlii la iwaenu o ko Lahaiea poe lawelawe ; a me na paahana ; a peia no e hoopili ai ke--1 ia olelo i na dala> he aeeane $ 1 ,200,000, i ; laweia mai i kela a me keia makahiki, iloko ! o na makahiki i hala iho nei, ua lawe ia mai : iloko o keia Aupuni no ke kuai ana aku i i ke kopaa. I E nana hou kakou ia Lahaina. O ka i poho o na poe hpi nona ka Wiliko o Lahaii na i kinohi, ua oi aku I ka 935,000, aiaila haalele lakou. O ka poho o Walker & Allen mamuli oia poe hui, he 830,000. A|a« mua o ko Campbeil & Turton kuai aoa ia ua Wiliko. nei, eia ko laua «ie ia Waiber & | Alien, ba $50,0p0, a oia mau d«la ua poho ' a pau loa, i ka poe a Wa!ker & Allen i aie , ai, no ka mea. aoie i hiiiinai la ia waiwai j mamua ae o ka moraki. A e oluolu ana ba j poe nona ka iua o ka Wiliiko e ooho nei, ioa i e biki ia lakou ke kuai aku i keia wa, lae | ka poho i na data Jie 930,000 wale no. j Ma Kohala, iloko o na makahiki he uiai* i . kumamakahi mai ka hoomaka aoa o ko laila | mahiko, aole no i loaa hookahi keneta i ka i poe nana ia hana. Ua uku pololei ia nae j na peahaoa, oa hoolimalimu i« na poe lawe- i lawe a ua uku ia lakou, aka o ka poe ooa, | ' aole i obi lakou ma kahi i lu ai, a i keia wa hoi, e oleloia anei na kanaka, ua hoohana! ' la lakou me ka oolea kupono ole t A e hoo-1 holo ia anei ke kaaawai e hoole ana, olea ' ; uku kupono, aole ia e loaa ka la haoa ku- | , pono? f umi hora hana o ka la, oia ka rsla | | iloko o ka manawa loihi, a no ia loihi o ke ■ kau ana o ia rula, ua liio ia e like me ke ka-! nawai 0 k» aina, 9 ke olelo aku nei makou.! mp ka haahaa, aole no 1 oj akq ia hppa I i ka mea kopono. [

.Uoko ō.aa jaahiaa o fce Kau r ke hana ke kanaka mai kst hora $ 0 kakahiaka a hiki 1 ka hora 13 o* ke a mai ka hoia 1 a hiki i ka hoia 6, he raea ala.'ua makehewa ka hana ana i kai>Swaī no ia mea. He kaka!k»hi o na kanaka paahaoa mikiaia, i nelo i a bsn keu, a ua uku mau ia lakou no ia ena hom keu. Noiaiia, ina-e heemi k aa h«m hana a i eiwa, e kau kanavyai i m h no ka poe palaualelo, a i ole ia, e noi ana i ka uku ! oi aka i ka ppno. mai ka poe i hookaumaha ia e noho nei. Ho mea ia e SX2mrjKS3i hora hana, aia. ka hoooele ana ia i ka hapaumiokaoa h#t», e 4*i»-ho» «ie haj<i aea i na kanaka hookahi haneri, i kanaiwa waie nb. *■ * •■-■■ . i, « £ -*• «!> '! > *■» v v —-r Ena» U* ike ib& nei eakou, aoie 0 ka poe paahana b>b JKohate tei poho, a pela no hei ma Hilo. i Ma Kaupakuea, ua poho ke kumupna a pau ] loa, mamua m 0 ka hooiilo ia ana i ka poe ona e noho nei, nolaila, aole he wahi Loaa j iki ko na ona maa no na makahiki hana he ] uml, uaiiloou ia mo aa dabi waihoia malaila. 1 O Paukaa, ua moniia ka paa daia a p&a,. , a u* hoolikia kona ona, iioko e kooa wa | , elemakule, ke hanekompa a he ihhune. ! Ma Kaiwiki, poho ka ona moa, $120,000, a aa aie i kona oaa i keia wa he pua daia oui. t O na Mahina Ko elua i koe, aoie mea i hoihoiia mai i na ona, a o ka-poe i kokoa aku me na dala, ua loaa ia lakou ka luhi t wale no, a me ke kaumaha 0 ka aie. ! A o keia raao daia he nui, a me na data ■ p« kekahi i ioaa ma ke kuai ana aku 0 ke kopaa, ua pau lea i ka hooiiloia i na kaaaka 0 ia Apana. Me he mea ia, aohe kumu e ! 1 hoohalahala ai na kanaka paahana. ' i O Hanalei kai hooiiio i ka waiwai hooiiij na 0 Mr. Wyllie he bauekorupa, aoie hoi he '' wahl keneta hookahi i loaa i kona poe hoo* L | ilina. .' ; : ' j Aole paha e hiki ke oleloia, ua hoohanaia '! kekahi kaaaka ma Lahaina, a ma na wahi j e ae paha, i na bora keu, me ka uku ole ia, 1 aole hoi e nele ke kanaka i ka ike he kuie--1: ana no kana e koi aku no ia uku. No ka I hana i ka po, a i ke kakahiaka noi paha, ua ■ ikeia no he mea pono ke hoomakaia ka ha- ; oa o ka wili mamua, i mea e loaa mai ai ka wai ko no na ipu hao, a ina i manao ke Komite he pono, he hiki no la makou ke hoomaopopo ae, 0 kela a me keia kanaka i hele 1 keia oihaoa, ua hele no me ka ae pu me j ka haku, a ioa e hoomauia kona hana a iloko 0 ka la okoa, e loaa no iaia ka uku no ia ; mau hora keu. ' Ua ku anei na hora eiwa i ka ponoio? j iaa he hona mau, aoie hoi me ka hookamani, i alaila e oluolu ana pahn ka poe mea mahiko. j Aka hoi, oiai ua Ilke nie ia e ikeia nei, uā ku anei i ka pono io, e hoomaka na kanaka e hana ina ka hora 6 o kakahiaka, n e hoo- ; pau ia ka hana o ka la ma ka hora 4 0 ke ahiahi, me ka hoolawe no hoi i hookahi ho- . ra ma ke awakea. E hoomanao no hoi, e , kali aoa na malako he nui, a e waiho hana ' ole ana na mea wili, kahi i lilo nui oi ke dala. Eia hoi kekahi, i na mahina o ka hooI ilo, eiwa wole no bora iloko 0 ka la hana. Aka, ke olelo mai nei kekahi, e hiki no ke 1 hooponopono ia keia mea iloko o ka pulaI pala aelike. Pela anei? Oiai, oa olelo ka i Ahaolelo iloko o kona noiau nui, ua kupono j na hora eiwa no ka la hana, pehea ia e hooj huli ia ai ka manao o ke kanaka, i manao 1 ole ai oia ua oi aku na hora 10 i ka mea : pono ? Eia hou, he nui o ko makou poe paahana i e noho nei, «oie iakou malalo o na palapala : aelike, aka ua hele mai i kela la keia la. A 1 ina e makemake aoa makou i mau kanaka 'i hou, e hoomaoao oukou i ka hemahema a : me ka huikau, a me ka pilikia no hoi, ina 1 makoa e koi i kekahi poe e hana a hiki i ka hora 5 0 ke ahiahi no ka la hana, oiai 0 ke--1 kahi poe ma kapa o ltfkou, ua hoopau ia ka hana ma ka hor« 4, a ua like no hoi ka uku 0 kela a me kein. Aole anei e olelo koke J ana lakou, ua kuhihewa ia ka aelike, a ua ' hoopunipuni ia paha, a e hoole loa ana paha 1 iakou i ka haoa. Ma ka lawe ana i ka hora hookahi maiioko ae o keia a me kgia la, e iike me ka makou i olelo mua ai, ua like ia me na kanaka hou be 20 iloko 0 ka 200. Ua kamakekahi 0 oukou i ka oihana ko, a ua lawelawe pa paha ma ia oihaoa, a nolaiia ua ike paha, o ka loaa ana mai i na kanaka paahana hou he 30, he mea ia e olioli ai ka mea mahiko, a o ka haaiele ana 0 na kanaka, ina paha elima wale qo 0 iakou, he mioamina loa ia ; aka ma keia Bila Kaoawai, ke hoao nei oukou e hoopoino aku i ka poe mahiko, me ka hoopomaikai ole hoi ' i kekahi kanaka hookahi iloko 0 keia iahui. He makehewa pahft ke hoohuli i na kanaka e haalele i na ano a uie na hana 0 ka mikiaia. Ua pono ia makou • kuhikuhi i ke ano o leo makou oihaoa iiokoo keia Pae Aina, he oihana nui e waiwai ai ke Auponi, a ke ni. oau aku nei makou, me ke kanalua ole, mahea auanei kahi e holoenoa ai na hana a uie aa kaoaka, ke ole no he kokoke i ka Ma- ! hiko f Mamuli 0 ke kopaa e piha ai na moI ku piii aina a oukou ; na na Mahiko e haoa Inei ko oukou mnu alaooi nia kela a me beiia Apaaa, aa takou mai ka ukana e piha ai faa moko kalepa 0 na aina e ; nn lakou no 1 I hooiako i ke dala e uku ai no na lole a me J na waiwai mai na aina e mai; na lakou i | kukolu i ko oukou mau hale pule a me na j,bale ku|t j na na kanaka paaliana o lakou i | ai i mea kanu, ke kaloa me ka . laiki iāe ole lakou nei. pehea e hooko ia ai' ' na oihma o ke Auponi a me na oihan* e ae U p»«ifk* »ina. p pa>4 an» oo ia mau mea »' ' 4 1 makoueoHo nei,

hoike haahaa aku nei makoa, ho mea pono fee hooloheu» e .ookou o ka aoao 1 Mahifeo ev like me ko aa pe® P 88 " : ;I keiā wa, e manao aoa oukou e kapa aku |ta eiwa, he.la haha la; aole paha e ife}ia, 9 noi maiaoa aa palapala hoopiie koi ana ia oukou e hooholo ae i ewalu hom, a i ehiku hora he k hanaia. No keaha la i ole ai? Ua noi m tnea e kaohi nei i ka bolo mua ana oka oihana Mahiko ? Iloko»o ka ma-1 kahi e hooiilo aku ai i koke ka&ia nei 1» 4ote M&i kela wahi keia wahi iloko o keia Auponi, inoino m wabi e uka, a nolamea ua nui na kio no ka h,ooili ana i na aka"na. Ma ke kanawai, oa pāpaia ka puiii aaa imim ikaika, no ka hmh»o he mea ia e poino ai ka lehuleh» kanaka maoii, oiai, ma oa Mahiko o na ainn ei oia oihaoa ka roea j e»nt »j «o jfl» nui ona iifo o ija Mabiteo. No ka hookaawale loihi ioa mai na makeke 0 na aina e, nolaiia ua nui na lilo no ka hooīli ana aku oke kopaa. O Beretania, iaia ka mana hooponopono AupUnima Asia,ua kokua oia i ka oihaoa e-e moku ke hele aku 1 kona mau panalaau ponoi, aka, oia ika bele aaa aku i na aina e ae; aia hoi, e hui pu ana me keia mau pilikia o ke kanaka Mahiko, e manao aoa ka Ahaoielo e hoomaka e kaa i na kanawai hookaumaha e like xne keia e noonoo ia nei, alaila hookaJii wale no mea i koe, oia ka eiihana 0 ke kanaka Mahiko, a e hoopau loa i kooa hooikaika. Ke makemake nei na kanaka o Waialua, ma Oahu nei, e hookumuia ka oihana Mahiko tna «■ko iakou Apana. Oka wiliko hookahi e noho nei maiaila, aole no i puka iki iloko o ka wa i hala, aka.he nui na tausani dala i poho. Ke manao nei na kanaka o Waialua 0 ke kukulu ana i ka wiliko maiaila e iiloana ia i mea e hoomahuahua ai I ka waiwai o ko lakou mau aina, e hele nui ai na kanaka mikiala malaila e noho ai, a e hoolako ai ia wahi i ka makeke kahi e kuai aku ai*i ka la-kou mea kanu. He oiaio nae, aole- no e manaolana ae ka poe mea ilala ke hele malaila e hoolilo ai 1 ko 1 lukou waiwai a me ko iakou manawa, oiai, ua ike ia ka mea e hana la nei e keia Aha- | olelo, ame na mea iike e hana ia ana e j na Ahaolelo e hiki mai ana. ■ I Aole no e hoomahuahua ia nei ka nui 0 na mahiko maioko o keia pae aina. Ua ike 00 onkou, ua haaiele ia ka oihana ma Kualoa a me Halawa ma Oahu nei, a pela auanei e haalele ana ma na wahi e ae, he , nui. Oka poe naauao a koa no hoi, ua hi- < ki ia lakou ke hoomanawanui melalo ona i poho i loaa ; aka aole lakou i oluolu i na poho hou e hiki mai ana, a ke paipai nei lakou ! i na hoa hui ma k«ia oihana, e e • h»»alele-. — A nolaiia, ke lana nei ko makou manao, noonoo hou ka Ahaolelo i ka lakou mea 1 j hooholo ai, a e hoi hou keia keehi mua ma I ke kau ana i na kanawai makehewa a hoo- , kaumalia no hoi.