Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 39, 11 March 1874 — Untitled [ARTICLE]

(i kk kulnna o na Kiaaina o na moku|iuih i ku iimnma nku o ke Kumukaonwai o ka makohiki 1852, ua ar.cane lik«! iio mt! lie hope $loi la, u o na mana i lniiiuiu e keia tnau alii, e like ln me John AtlauiB Kuakim, ke Kiaauia o Hawaii, nn iiiie like no me lie Moi la ; a ua konio in.n i.o e houa pu i na oihana hoomalu o /iii >imku|)uni. Ma ke Kumukanawai o Knmelmmeha 111., aknhinoa hoomaopo|io m nH oihana a na Kiaama ma ke kanuwai, a penei ku heluhelu ana oka Pauku 59: " !Sa na Kiaaina, malalo iho o ka Moi, e hooponopono i ka oihana hooko, makolakou mau Mokupunuho, mamuH.p ke Kumukanawai a me na kanawai o ka aina ; a e noho no lakou maluna o na mea kaua ma ko lakou niau Mokupuni, a e hoike lakou i kela makahiki i keia makahiki i ka lakou hana ana ma ko lakou mau Mokupuni i ke Kuhim Kalaiaina." Mai ka makahiui 136*2 mai, ua hookaupa'lena mau ka Almolelo i na inana a me na liana a ke Kiaama, a hiki mai i '»eia «o, oole. wale no he poe mai.a keia e nolio oua inaluna o ko lakou uiau Mokupui)i iho, aka e hiki no ke olelo ia he mau ogen;i no ke Kuhina Kalaiaina. Ma ke Kumukanawai o ka makahiki 1864, aole i loaa inalaila ka inoa o ke Kiaaina, Aka, m:i o na kanawai Ij i kauia, ua haawiia t i lakou ka manrt e koho oi i ka inoa o na liinakaua wai apnna, na'luna olu auli'u, tiir nii luua hi-lii auhau ; a e inalema hoi r nn-daian atū i fee keena 0 ka Oihana Waiwai ; na lukou e ae aku 1 ke kepaia ana o na kaiiaka. a na lakou no hoi e flpo#m i na boiia no la mea ; na Inkou rio 'e hoopaa nku ma ke ano aohanu iio keliahi m:inawa i na kouwa oo ole a pau maluiia ae n namakahiki he umi, ina aole he uiakua nona e ola ana, a ke iH le hoi i k-i mea kupono nana e maianui i iiii meii' la, ina he keikikane, n kaikamaliiik' |) i.'i u .i ke ole iioi lie inakua lianui ; ii liu i) i moku ili a .'iie na wuiwai o nn mokii ili. nā na Uiaainu no e kuuoiiaaku i iim poo o kj oihanu makai, e inalamu p'ino i uii m. u iiioa la no na o ia waiwai ; na lakou e ho'ke uku i mau pa aupuni, u e mnlnina i buke rio na hao kuni ; a me .inmeanku, ia ii-ea uku. Ma knhihewa ia'aupepa- Gazette ilokei o kona hoike ana, nō ka hookohuia ona o I.h Hoi). S. Kipi no ka oihana Kiaaina o ka Mokupuni o he mea ia e laweia oe ai ōia maiwaena mai o na Luna makaainana a i alii. Aole he hoakaka nnu mu ke Kumukanawai, a i ole ia, ma na kanawai i kauia, a aole no hoi ma keka'hi nno e ue, e lilo na Kiaaina e noho oihana ana i mau hoa no ka Hale o na 'Lii. O ka poe e noho ana ma ke ano Alii, ua tawe lakou ia kolana ma ka nia-» in o ko lakou mau palapala hookohu. Aka he mea kupono ole io no ka ike ana aku i ke Kiaaina o Hawaii, e noho ana i oia ma ke ano iie Lunamakaainana mai Hilo uiai, nolaila, i ko makou monao, e : liaalele oia ia kulana, a e koho hou ia apana i pani nona. Pela auanei e ikeia ai, oole e noho ana na Kiaaina liou i hookohuia iho nei iloko o keia Kau Ahaolelo ae, ke ole e loaa pu ia laua na palapala hookohu ma. ia wa, ma ke ano aln no ka Ahaolelo. I keia wa, he umikumamawa-; lu ka nui o na 'Lii, ke huipuia me na : mea elua i hele, a me na Kuhina ; ako, ua knupalena ke Kumukanawai, he iwakalua 1 ka nui o na Mii e kohoia e ka Moi. O na hookohuia ana o ka Hon. S. Ki-; pi no ka mokupuifi nui o Hawaii, a o ka Lunakanawai Kapena hoi no ka Mokupu-: ni o Kamalalawalu a me kona mau hono L pili ;.e, he inea inki ke puanaia, he mau koho ana ia i ku i ka noeau lua ole. No ka /nea, i ko makou manao ana, he mea keia e hoolaulanaia ai na manao, a e hooko ponoia ai hoi na hanupanupa i hoale ia, oiai he mau Hawaii ponoi na poo e noho kino aku una mawaena o lakou, a ma o ko laua noho kino ana oku, he mea I ia e haule ole ai ko lakou mau hoomanao, me ia no na hiona o ku mea e noho ona ; ma ka Nohoaln. O Mr. Kipi, he keonimana Hawaii oia i hoonaauao pono ia, he mikialo, a me ka hooulu, a ma o kona hooikaiku nui ana, me ka hoopapau hana. ua lilo oia he kanaka kuonoono, a ua komo pinepine no hoi oia i ku Ahuolelo no na manawa he nui, oio ke atio Lunamakaainana mni ka apann m&i o Hilo. O ka LwnakanHwai Kapena, ke Kiaaina hou o

■ Maui, ma ke o Punahou kona wahi iihoonaauaoiu'ai, a uu hiki loa ia la . ke kamailio pahee ma ka olelo Beritania, a no na makahiki he nui, he luna hoopo- ; oopono noeau oianoke Āu Okoa, a ine |na lalena kupono a pau o ke kalaimanao [akamai. Ke puana ae uei makou no ua mau Kiaaina hou la, e hilinai nui ia mai i oo laua e na kilnaka o ko laua mau moI kupuni, a ke hoapono nei hoi, rnā ke ano he mau kanaka kupono laua no ia mau : .wahi. ■ ■...' ■ He mka ni-ua a me ka naehae manao ka lohe ona mai, ua hala aku la Ua Hon. J. W. Lonoaea i kela aoao o ka pahu hopu i> keia olu ana ; kekahi o nn hoa Lunnmakuaina mai ka apana mai <> Wailuku ; u o kona inake ana aole no la ma ke ano inuu, aole hoi ma ka mai kuluma mau i kona kino, aka un hooki pokole la kona ola e na hopena hoopomo o kela liaunaele weliweli ma ka la 12 o Feberuari, a e na pepehi inamoino ana hoi a na lima aloha ole o ka poe manso uio. He mea nani ko ke kanaka make ana, ina ua niake oia no ka hanohano o k» nina, a i ole, ina ua make oia iloko o ua kuua ana 0 kona aina, aka. o ka make ana o ke kanaka ina ka lima o ka powa, a ma ka lima hoi o ka mea hookahe koko, aole ia 1 like. Ina e hoomanaoia, o na kaua leo ana a Jia.poe Lur»a«>skaainanB no ke kohp Moi ana, a o ko lakou koho balota uua i kekahi Alii hanau o ka aina i Moi; he mau hakoko ana iu no ka pono o ka aina, a ine kona malulua ; a, ina o ko lakou koho ana i loaa mei ai ia lakou na o ke kino, a uie ka pau ana o ke ola, alaila, he pouo ke olelo ia, un eha, a ua i make lakou no ka pono a me*ka pomaikui o ka aina. Nolaih 'hoi, o k.O make ana o ka Hon. J. W. Lonoaea, ua make oia no ka pono a ine ka pomaikui o ka aii.<>. a he pono e hoomanaoia kona inoa, nia ke ano, oia ka luahi mua i make no ke au o ka nohoalii ana o ka Moi Kalakaua. A ma o kona make ana, ua hoomahuahua liou la ka hewa o keia poe hoohuunaele nana »hmpomo uim. A e hiki no i ka Loio Kuhina ke hoomakuukau.ē' lioiyii hou la lukou ma ke ano lawe ola. O ka H on. J. W. Lonoueu, he Lunamakaainn oia i kohoia no.ka.apana mai o Wailuku iloko o na kau Ahaolelo o ka 187*2 a me ka 1874 ; a iloko hoi o na kau Ahaolelo kuikawa o ka 1873 a me ka 1874. Ma kona niau hoao ana no ka Ahaolelo, a me kooa mau kahii anu, he ano kuokoa kona mau inanuo, u ua akaku no konu loli ole u me ka lioopili ole inahope «> h ii. uku, e hilinui unu hiii kona lunoikehala ilio. Ke minamina nei makou i ka haule ana o la waha olelo kuokoa no ka aoao o »a makaaiuana; a e lilo ana ia hakohaka i mea e hui ai a koho hou ko Wailuku i pani nona. He mea no i nune mau ia e kekahi poe kanaka, no ka pau loa o na aupuni o kakou ma na lima o ka poe o kahi e iloko o ke au nohoalii o na. Moi i hala aku nei; a me na hoohalahala ana o kekahi poe, me ka olelo iho, " no keaha la i haawiole ia mai ai i na kanaka Hawaii (i; oihana aupuni i kupono ia lakou ke lawelawe?" He mau nina(i keia, a he mau kaanu olelo ana hoi i kuluma mau i ko makou lohe ana. A o keia n»au ohumu a me na hoohalahala ana aole uo ia i ku n.ea e ae, aku, i ka mea no e noho pooana maluna o ka lahui. I ka Moi • ponoi e nohoaliiana maluna o lakou. ' He mau pane u he ninau ano nui no hoi ka makou i lone ai mai ua mau Lani \ la i hala aku nei, e ninau ana : " Owai ka mea kopono ?" He ninau ano' nui io no keia, i ke au ana ae e ike pono, aia hoi, he uuku loa na hua io a lakou i ike ai ma ko lakou kihapai, noloko mai o na oha pili i ke kumu, a o ka hapanui o na oha kuwaho wale no. Nolaila ua nele oe. He meu kupono ole nona hoohalahala : kumu ole ana. No ka mea, he lahui ' opiopio loa kakou i laweia ae nei e hookau aku iluna o ka papa konane o ke ao naauao. O ko kakou manawa i hala ae nei no ka lioonaauao ana, he manawa loihi no ia e kupono ai ia kakou ke ike maopopo lea i ka kakou lawelawe ana i na oihana o ko kakou aupuni iho, ina ua nee mua loa kakou ma na mea ike a pau, aole melaila wale no, aka, ma na lioao ana kekahi. Ma na hoao ana i kekahi poe o kakou i na wa i hala ae nei, ua jkc pinepine ia ke kupono ole ma ke ano hoopono a me ka malama maikai ana ina oihaua. A no ka iialawai pinepine ana mai o ia poe me na hopena i hoowahawahaia, nolaila/ua waia like la ka hapa* nui e ae. He mea maopopo o kakou no ka poe mua loa e ikeia mai ai no ka lawelawe ana i ko kakou mau oihana aupuni, ina e hoomakulii mau kakou, a kupaa ma ka pouo a me ka oiaio mamua ae o ka ike ana aku i na malihini. Iloko o keia au hou o kakou, u oiai hoi na U opiopio o ko kakou Moi hou, ke ikeia aku nei.na hoomakili ana mai i na manaolann o na wa i hala, no kn niea,

!mai kVaak?ai o Kauikeaoulia hiki ikeia l au, akahi no a ike ia aku ke kau hou ana ae o kekahi kanaka Hawaii ma kekahi o Ina oihana Kuhina, a ke hoomaka ia nei hoi ka haawi liilii ana i na oihaaā aupuni i kekßhi mau kanaka Hawaii. Ma ka nana ana i keia mau hana a.ko Ikakou Moi, uk ikeia, he mau hoao ahe j mau ike kahiko ana kona no ke kulaoa o j i keia poe, a ma ia mea i hiiinai ai oia e 'inaikai ro na iawelawe ana i na oihana j ' ina iloho o ko lakou mau lima. i No keaha i hiki ai ke hana me-keia ? No ka mea fae maa makahiki loihi ae oei i hala matko kona mau mua mai, a iloko fo ke au o ia ma'nawa, ua ikeia ke ano - kupono o kekahi poe ma ka malama ana i i na oihana aupuni. Nolaiia, aole e pono ia kakou ke wikiwiki ma ka olelo, a ma ke ahulu ana; aka, e hoao ka mua, e hana mai ka iki inai a hiki ika nui; a ina e ala like mai na kanaka e paa ma ka pono, a e imi nui i ka ike, a me ka naauao alaila, he mau : makahiki pokoie wale no i koe, nau wale no e Hawaii e maiama ia oe iho.