Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 37, 25 February 1874 — Halawai a ka Papa Loio. [ARTICLE]

Halawai a ka Papa Loio.

He halawai ano nui o ka Papa Loio ka i malamaia ma ka Hale Hookolokolo, 1 ka auwina la o ka Poakolu i hala, no ka haalele ana mai o na Lunakanawāi Harlwell a me Widemana i ko laua kulana, a me ke pani hou ia ana o ia hakahaka 0 ka Noho, e na Lunakanawai Harris a me Judd. Eia malalo iho ka haiolelo a ka Lunakanawai Hartwell imua o ia aoaina : " £ o*o MAO HOAHANAŪ 0 EA PAPA.—Ma ke kauoha a ka Moi, ua haalele au i ke kulana kiekie i mahāloia, ka mea nana au i hoohanohano mai iloko o iia makahiki elima ame ka hapa i hala aku nei, ma ke ano he Kokaa Lunakaaawai Mua no keia Aha. He malihini ko'u hele ana mai i o oukou nei, me ka hoao ole i na oihana hookolokolo. I ko'a haaiele ana i keia wahi, ke makemake nei au e hoike aka, ua ike mua no au i ko'u mau ano hemahema he Jnui, a malia ua hoopilikia pinepine ajfu au ia oukou me na huaolelo puapuahulu a ma na hana ana hoi. O ko'u iini nui, e hana ika Aha me ke kaulike a paewaewa ole, a me ka pololei hoi e pili ana i na pono a me na manao oka poe i hoopii mai imua o'u. Ina ua lanakila au ma la mea iloko o ko oukou noonoo ana, alaila ua oi nui aka ko'u hauoli.

Iloko 0 ka hakukoi noi ana 0 ka manao e hoomalu i na pono i manaoia no na poe ihoopii mai, ua ike au i ka nele, a e ukali mau ana no kekahi rula ano okoa ae. Aka, 0 ko oukou hi|inai ana mai ia'u ma ke ano Lunakanawai ama ke aoo pili kino. ua ike au, ua manao oluolu mai oukou ia'u, rae ka paulele nui ana. Ke makemake nei au e mahalo nui aktt ia oukou no keia mea. A ke makemake aei no hoi au e hoike aku ia ookoo i ko'a aie nui no ko oukou kokua nui ana mai ia'u ma ka hoepoiolei ana i ka ma> oao o ke Kanawai. He mea mau 0 ko'u manao kaa i hooholo ai a me ka lua, ua hoopololel ia mai a hoomaemaeia hoi e ka oukou mau. kalai a he manaoio ko'u, ma ke ano no e aneane kokoke aku ana 1 ka pelolei maeli. Me ka minamioa nui, ke haalele nei au i ka oihana a'u i aloha ai, a me na hoaaloha hoi a'u i pulama ai no na hana lokomaiKai he nui.

£ bilri ia'u ke noaoi ae i o'u mau hope, aobe mea i oi aka ka pomaikei mamua o na koka a me ko oukou kokoa ana mai ia'u, • oia kaoukou « haawi aieu ai ia laua. i ko'u maaao, aobe hana i oi aku ko kie* kie a me lra haoohaoo mamua o ke kakaolelo naauao a kuokoa. i ka wa e mumule ai Da waha o na mea e ae no ka makau.no ke ieuihe a me ka ike ole paha, e ku mai no oia e noaoi makau ole ma o ke kanawai la ame iea pololei. iioko o ko'u wai lanna ai me oukou, ua hooko pono oukeu ī ka oukou mau baoa ; a o ka'u noi 10 keia e imi mau oukou ī ka pomaiiai a me ka holomua. i na luna o ka Ahahookolokolo, i ka Loio Kuhiaa a me kona hope, i na Kakaoolelo, &me ka Maheleolelo: G na Keonimana—E lawe aku i ko'u mau «nahalo no ko oukou lokomaikan mai ia'u ma ke ano pilikino a pili oihaoa, a oo ko oukou paulele. hoi ma ka oiikou mau hana pilikia i hana> ai. Me ka manaolana, e mau aku no I(M kiekie ameke kulaaa maemae o ka OihaA Hookoiokoio iioko o na manpo ana o ke ans> ina, ke aioha aku nei au ia oukou. j Ku mai ka Lunakanawai Wi«]emanaS kamaiiio pokole mai, no ka pokole Ina o |£b

mamwa Lhai Ia mai ai ia ia o ka k)he tfo keia halsrwai, nōlaila, aoie -oia i hooomakankau mua i mau olelo ioihi aku nana, aka, na apono nui loa aku pk i na oieio a pau a km Lunakanawai HartweJL Oa ~ka mal o Mr. McCdliy & kamaiiio ma ba laoao o ka Aha, a o Mr. Jones hoi, ka i pane aku ma kaaoao o ka Papa 'Loio no ka haioieio a na Lanakanawai e haalele mai ana i ko iaua »«ko. :■■■.■

Na ka Ilamuku Parke i heiahela mai i na paiapaia hookohu a ke Aiii ka Moi, no Charles Coffin Harris, a me A!bert Francis Judd, eo ko iaaa man imiaaa pakahi ma ke ano, he mau'Kokaa Maa a.me ka Lua ona Lunakanawai no ka Aba Ki%kie.

Ua haawi aku ka Lanakanawai fiartweli he mau huaoielo hoalohaioha ina Lunakanawai hou, me ka iulu iima pu ana hoi me kona hoa e kaawale ana, aiaila ua lawe ae la na Lanakanawai hou i ko iaua noho ana.

Aiaila, oleio mai ia ka Lunakanawai Harris penei: .

E na Keonimana.—He mea nui ka hookoiokoio ana ma na mea e pili ana i na pono, ka waiwai a me ke oia o kekahi hoa kanaka ; aka ke iawe nei maua i ka hana i ke* ia la me ke ano haahaa, aka hoi, me ka hilinai paa ana ma o ke alakai ana a ka Makua Mana. .

No na uiia o keia wa, ua paa ko ka Moi manao e koho koke i kona mau kakaoielo, « oka hopena oia mea, ua kahea ia m«i la maua me ka manao oie e iawe ana' mauai ko maua mau noho ma keia wahi i keia ia.

Aoie no oukou e haohao ana, ma keia manawa, me he mea ia ke hokyo nei no imua o'u na poe a pau o keia Aha i haia, a o ia poe i hala, o oe waie no e Mr. Montgomery a me a'u na mea e koe nei e piii ana i na oihana o ka Aha, a o kana na mea i hiki ke oieio mai hoomanao nna no na wa i haia.

" Ua ike au i ka noho ana o keia Aha iioko o ke kau wahi haie uuku makai aku nei o keio hale, be wabi hale i lawe ia ma> ke Alaaui Papa mai raa kahi o na Kaikua> hine o ka Puuwai Hemolele e noho nei i keta wa. O Lee ka Lunakana wa i Kiekie ia wa he mea i hooikaika me ka luhi nui ; a hiki wale i ke kuu ana aku la o kona ola mauleule waie—me ka haawe nui ona hana a pau ma kona hokua, Oka Lunakanawai Anaru mai he maemae no, he hoopono, a meTia naau kuakahi—i lawa hoi i ke aloha ; a he manao moakaka kona o keaoo Karistiano haahaa ; a o na mea a pau e olelo ia nona, ua hiki no ke hoohalike aku me kona Kokaa ka Lunakanawai li. O Robikana hoi, aole oia he loio i ao kumu ia, aka nana iho no iao ia ia. Mawaena oke kanakolu me ke kanaha kona mau makahiki i kona wa i komo ai i ke keena Hookolokolo ma ke ano he loio, aka no k& moakaka o kona manao a me ka iogika, no ka hoopapau hana, ka hoomanawanui, no ke kupaa ma ka mea i hilinai ai me ke kapekepeke ole, nolaila, ua lito koke oia he loio akamai, a he manao maopopo hoi kona o ke ano Lunakanawai. O Davis mai, i kona wa i hookiekie ia ae ai i keia Noho, ua ahowale ia ia ke kanawai. he haumana akamai, a he loio maikai.

" Ke maalo nei no imua o'u o Bate, (Bates) Burebana (Burbank), Belea (Blair), a ke hoomanao nei no hoi au ia Bolina (Bowlin) —he mea iao oleia aole hoi i hoomaamaa mua—aka ua hiki nae ia ia ke ku imua o kekahi Aha ; a mawaena hoi o na loio kanaka, o Kauwahi ka oi o na kanaka kaulana—ua haawi maoli ia mai no ia ia na ano kupono a pau o ke kulana ike kanawai—aohe palena o kona mau kalai ona, he kokua nui loa oia, a he mea pale hoi i oi aku ka hopohopo ia. J. W. E. Maikai, Kaumaea, Davida Kaauwai, a mahope iki mai ona, o Nailiili a me Kalauhala, he mau mea i hooikaika a i hilinai ia. Ke hauoli nei makou eia no imua o makou he mau pani hakahaka no lakou i mahaloia—e pono oukou e paie aku i ko lakou mau kina, a e hele aku hoi ko oukou kaulana a like me lakou.

" Ua ike au i ka hoala ia aaa o keia hale mai kona kahua mai. I kiaohi, hookahi no kain keena i kukulaia ai mai ba papahele mai o ialo a hiki i kaopaku. O keia papahele mahope mai ka hanaia ana, a pela i mahele ia ai i eiua hale. Ke makamaka nei no ia'u ko'u lohe ana 1 ka haiolelo a ka Lunakanawai Lee, i ka wa oka hoolaa ana i keia hale—he mea nani ia'u ka hoōmanao ana i kana mau hoaolelo : " Aole loa e nana mai kona kaopaku kiekie maluna iho o„ kekahi mea kue i ka pololei, ka malohia ame ke kaulike a o kaoa noi ana pela, oia ka maua e olelo hou aku ai i keia wa no maua iho, a i ka huii ana ae a nana aku i kona kii, ke hoomanao nei au i kekahi o kana*hookeiokob kaulana, (ma ia hookolokolo o Mr. Montgomery, a me a'u kekahi iloko) a i kona kauoha ana i ke Jure, ua puana ae oia i ka huaolelo kaao o ke kii e kau nei, a ke mauao lana nel maua ue kupono ia maua ke noho ma keia wahi i na maoawa a pau ma ka mana oia huaolelo kumu : " O ka pono ke hana ia a haule mai na lani." He manaolana wale no ko maua, e malama ia no ka Aha ma keia hope aku, e like me ko ka wa i hala aku, me ke ko wa nae i hala koke iho nei, a e hoohalike oiua ena keonimana (i na LanaHnawai i haalele mai) a aole no hoi e oi aku ko maua hoohole kaulike pololei, a me ka hoo* maoawanui mamua o ko olua, aka, e like aku ana no.

" E na Keonimana o ka Papa Loio, e hili* nai oo maua maluna o ka oukou wehewehe ana, a o ka oi aku ma oa ia e Mr. Loio Kuhina, ka mea a'u e manaoio oei e like me ko'» pa'uieie ana, oa wehe akea ia imua ou oa hana holomua kaulana o keia hope akoa me ka pomaikai. '' 5 M*. Mc Culiy, o oe waie oo koe e i noho nei i keia wa o na haumana a'u i ao ai ua ike oe i ke ano o ko makou inanao nui | aoa nou. O ke ano o kau hana i na kau i hokolokolo o kou haku mua, ua iiio ia i mea i e mihalo ia ai oe e na mea a pau. O ka I moak&ka a me ka maopopolea o bau hoaka-1 ka ana oo kau hihia, a me ka oloolu aoo ke. i onimaoa makau hapa aoa, oia ka mea i kn. I kua mau ai ia ee roa ka hoopuka ana mai i I ka oiaio' a me ka hoao ara~eTīET aku i ka palena kupono i ko ka Aha B Mr. Staniey, o na huiaoa he nui i kaana ia mawaena e kaua, a me na pili hoaaioha ana i ka makahiki a me ka hapa i hala aku oei, a e mau nei mawaena o kaua, e iiio ia i mea na'u e haawi aku ai i ka'u mau oie-' ionou; ma keia haiawai nde ke kopono ioa l»e nui kn kaua hana ano nui i hana pu ai, a ua pomaikai loa au ma kou kokua i pu ana mai. O kou imkiala innnaka oie a I

me ke kiekie o koa ike kanawai om k« ®«® I i maluhia ai ka 'pomaikai o ba mea no°P. n iEoko o kou m*u lima, Aole loa aa i.rtte ia <$ e hoopaka ar»a i tse4iabi maoao i piii 0» V ke Kanawai, aole hoi e hiiakaka ana ī kakahi kamu oiaio ole, e pil« ana i na oleio a M hoike. E maa aku keia maa haawina peia i hio ai kaa kokaa ana maanei he mea ko ; ka pono, e like me kou kokoa nai ana mai ia'a i na wa i hala ae ma ka'a oihaua ponoi. •« E Mr. Ilamaka Parke, i keia wa, ua aneape ao e h&paha keneiona mai ka wa i hoomaka ai ko kaua iaana oihāna ana. O oe nookahi ka luna auponi e koe nei no keia Aha o ka poa iaui aē. » 0 kou paalehia-ana i kao oihana, a Hie kaimi nui aoa e loaa ke la e kela a me keia, aa mapopo la ma kaaaka a pau loa. Eae mai ia maaa e manaolana non, o na lauoa ana e man nei mawaeoa ou a me maua pakahi, oo a me ko «naoa maa, e hoomaa ia akn iw> ia a hiki i kou ike ann he kupono ke wehe "B na Keonimana Kakauolelo—ua ike oiua i ke ano hoaaloha pili kino, ame ko maoa manao ana no ohia, a me ko maua hi« linai ana hoi nsa o olua la. tJa loaa ia'a ka wa e hooiahi aka ai ia olua, a me ka hoohana ana hoi, a peia «o hoi ko'a kokoolua. E ioaa ana ia maua he wa, e kauo mai ai i na mea a pau ma keia kaianiu a hiki i na mea noi 1o« aku. Aka e huki mai no maua ika paulele piha ileko i hilinai nni ia mni ai maua, a i oie hoi e kue ka maua hana—-peia hoi ma kamanao.ana.

" E Mr. Maheleolelo—he mau hana ano nui ka'a, mawaena o ke Jare, ka hoike, a meka ioio. 0 kou kokua ana ka mauai makemake ai. Aka, ma ia manawa pu, ke manao nei au he pono no e oleio aku au ia oe no koojkupono no na mea i oi ae ka maikai, He wahi keia nou eao po(to ia ai, a he man«olana nui ko'u, ma ka hoomakaukau ana ia ®e iho no na n&ue kiekie ae o ke ola ioi aku ke kupono, e wehe koke auanei oe'nou iho, he alanui o ka hiklmua a me ka pomaikai." Kamaiiio mai o Mr. Judd penei:

"E na Keonimana.—Ua lawe,aa i Jkeia oihana kiekie a hihia no hoi me ka lana nui o ka manao o ka'u hana i keia aioa— kuu aina Ke hilinai nei au raa o ko oukou ahonui a me ko oukou kokua mai, & roe ke k«tkua pu ana m&i hoi o ke Akua Mana Loa, he maoaolaoa ko'a pela e hiki ai ke laweiawe i keia »ib»na me ka pono." He mau haiolelo e ae nō kekahi na Messr3.Monfgomery, Preston, Jones, Komoike* ehuehu, a rae McCully, e pane aku ana no na ha'iolelo maluna ae; a mahope iho, ua hoike mai lao Mr. Lunakanawai Harris, ua hookohu ia ka Hon. Alfred Stedman Hartw£ll h» Loio Kahina.

Mabe ia.—Ua mare ia o Mrs. Malaea M. li, me John Baraunu, ma Punahoa. Hilo, Hawaii, e Rev F Thompson, ma ka la 12 o Feb. M. H. 1874.

Ua kena i ka ua.—Ma ka hai mai a kekahi poe o Maui a me ko Hawaii, ua pilihua loa ka noho ana no ka nui loa o ka ua ; ua kahiko ia na pikoo na mauna o Haleakala, Maunakea a me Maunaloa, me na kapa aliali o ka hau. Ma ka aoao hema o Maui; he 10 la ka noke mao ole ana o ka ua.

Ke Uwe nei—l ko makou hele ana aku ma kahi o kekahi poe i hoopaa ia i Kawa no ka hoohaunaele ana iho nei, aia hoi e uwe ana ka wahine mea kane i hoopaa ia, no ke kaawale ana mai ka noho oluolu ana o ke kane me ka wahine ame na keiki. I paa no, no ka hookuli loa ; i papa aku ka hana, mai hoala i ke kipi. he kulikuli mai ka kekahi, a he i okoa mai no hoi ka kahi, " mai hana mai oe pela. o make aku oe ia makou." A nawai ole paa la, e paa no a e pono, he hookuli i ka leo o ke ola, a hahai no i ka na aiakai makapo, a hookahi ka haule pu ana iloko o ka halepouli, a papau la he aa ko kauhale. E kala no i oleloia ai, "he lohe ke ola, he kuli ka make."

Ka Pahu o ka Moi.—l ko makou ikemaka ana aku i ka pahu Kupapau oka Moi, aohe no hoi he nani a koe dku; ua hoopili ia aku na apana Kou mawaho o ke Koa, a i ka lohi ia ana a lilelile, lilo ae la ke kou me ke koa i hookahi ma ka naoa aku. Aia tnaluna iho o ke pani, he kalaunu Kala me ka papaa Kala ; he aneane e 50 iniha ili kona nui, aua kakau ia iho maluna, penei: " Wiliam, Charles, Lunalilo, Moi o ko Hawaii Pae Aina. Hanau ika la 31, o lanuan, MH. 1835. Make i ka la 3, o Feb. M. H. 1874 Ke au o kona Nohoaiii ana Hookahi Makahiki me iwakalua la," a malalo aku o keia pnpaa Kala, he lipine Kala, me na hua kumu o Hnwaii nei. «• Ua mau ke ea oka aina i ka pono." Oka mea nana i hana ka pahu 0 Mr. Pischer, ke Kamana pahu no 9 na'lii, mai ia Kaokeaoli mai. A0 ka mea hoi nana 1 hana na mea Kala ai kakaa iaa huaolelo, oia 0 Mr. ka haole hana gula e noho 'nei ma Kaopuaua. Ke mahalo nei makou ko laua okamai loa ma ka laua hana.

I K* Makoa Aui ) Chables Kanaina : { Aloha ot,—O na Komite o ka apaoa o Waialoa, Mokupuni o Oahu. Hookoloia.—E hui pu aku i ko makou Kanikau ana me oe, a me-na Alii o ka aioa, no ka make ana o Willia* C. Lukaliw»,' kaa keiki, a o ka Moi aloha ouiia o keia ftie Aioa, i haaiele mai i ka Poalua, !a3o Feberuari, hora. 8:50 p. K . 1874. Hookahna,—Ke ae haahaa aku nei makou i keia hana ana mai a ke Akua Mana Loa ia kakou, a ke noi aku nei makou laia e hoolu®ai ia oe, a me na Aiii, a me makou pu kekaKi- iloko o keia kaumaha luuluo, a e hoopooopooo mai iwaena o kakeu i huli ko kakou mau maka i ke Alii o na Alii,a meka Kako o na Haku, iesu Kristo ko kakou mea eola#i : S. N. Emerson, N.K00.1, r. Kaowalu, .M. Haino.