Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 36, 18 February 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

MOKUNA XLVIL. Kiua malama i hala oe la, me ka hoopuka oieia o kekahi mau mea e pili ana i keia. L'a maaliii iho ia na lili nvua o Lenoka i kona ieaikaahine hoahanau. Ua hololio pa laua, ua hoioholo pu, a na hele pu i ke kauhale, a mauawa, aole i hele boo-1 kalii o EmaHline n.e ka' ukali ole īa e kekahi mau mea e ae, Ua maopopo ka manawa i hoopaaia ai ko laua tnare ana, oia no ka la mua o Dekeniaba. 1 keia wa o ka la mua ia o Sepatemabi, a ekolu malama i koe no ka noonoo ana vfco ka lede hopena. ' i kekahi kakahiaka, ua malie, a kalae ua i lani, manao iho la ke Alii e holo ma ka waapa i kekahi aoao. o ka loko. Ua kauoha ia ae la kekahi unapa nui e honmakaukau no ka holo ana. me na iioo waapahe uinikumamalua, a o k i ohana a pau ka i makaukau no ka holo an i. () Mr. £ituata kekahi i konoia e hele.p-u, i laalama ai oia i na hauma* na, lvora, a me Lokiele : O Camerona a ine a'u na kauwa i konoia mai e hele pu, no ka hoomakaukau nna i na mea ai; a i ka hora umi 0 ke kakaliiaka. liolo aku la luakou. O j ke Alii, a me Dominie, Lenoka, Emelame, |: Mr, Siiuata, roe lyora, a me Lokiele, o lakou i ka i luna o nu noho'na pulu nani o ka waa-; pi, a owau hoī ine Caineronn mahope loa,) ua pili kokoke no nae i ke Alii e hiki ai ke ( iohe i na ofelo e kaana ia ana mawaena o la- j kou. la niakou e hoio ana, eia ka olelo a ke Ali), " Malie maoli keia ja ; nani ka hoi ka j aina ke nana aku. He keu ka nani o ka Hi- i lana i keia ia ." O keia ,mau hoopuka leo | ana o ke Alii, ine he mea la, ua komo iloko j ona na manao, o na puu, na a wawa, na ulu- [ laau, na kauhale, a me kona hale kakela, a j me na wahi a puni ka loko, nona wale no ia j mau mea. ! lioko o keia wa e holo ana ma ka waapa, J aole i kanamai ke kamailio o Dominie, no na i mea ano ole wale no ka hapa nui. Ua huhu i mai la ke Alii ia ia no ka ohikau o na olelo ī ana, nolaila.ua hoohuli ae la oia i ke kama- i ilio ana ma ka mea okoa, pane ae la oia pe-; nei : Ua pono, aka, iu'u e olelo ana, he inea I pono ia'u ke hoomao ae, oiai o losepa e ako > ana i na pua rose, iloko o ke opu weuweu, a j i ole e pee ana paha malaila. A! ano, ke hoomanao nei au, ua ike au ia oe eMr. Leno-! ka e holo ae ana ma' ka lio ma ke pooo ke ala- j nui, aole nae oe i ike mai i ka mea e hanaia ī ana ma ke alanui, oiai ua huli aku kou na-i naina i kahi e. Ua palapala aku au i keia t mea ia Salācota." j M Ua palapala aku oe ia Salacota," wahi j a Lenoka. Heaha ke ano o kau olelo ' nana ae la oia ia ia me «e ano lili ia Mr. Si-1 tuata, a ia Emelaine, a ia Mr. Situata hou. i I keia wa, ua ano haikea mai la na nana- j ina o Mr. Situata, a ua ane haaiulu hoi 0 j Emalaine. Pane hou aku la o Lenoka. " Maloko anei \ o Miss Venaka:a o kekahi ala ololi, a owau 1 p holo ana ma ka lio?" " Pela no," wahi a Dominie. " Ke hoo- ■ manao nei au no kuu kahaha nui ana ia ma-' nawa no ka'u inea i ike ai: ake, i ko'u lohe j ana i ka halulu o na kapuai lio, aliwa ae la j au i liope a ike a;ku la ia oe e holo ae ana ? ma ka lio. Ua huli aku kou alo i kahi e." j " Aole oe e kalaia no keia mea," wahi a | Mr. Lenoka me ka huhu. Pane mai o Donala Situata. " O kela inea a Mr. Calakamana e kamailio nei, he mea hiki wale no ia ke hoakaka ia. Ua okupe o

| Miss Venakara, a nolaila ulihina iholaiiaio. 1 Ma ke ano uiia waie nō ko'o hiki ana fiku malaila." ' " O oe aaei ka mea i kokoke loa maiaila," wahia Leaoka, •• a ihea o losepa IL Ga nalo o»a iloko e ke opa naheiehele," ; wahi a Oominie. " He oiaio aoie au i hoike ! mua i keia mea, no kamea, aa oleio mai o I Miss Venakara, aole au e pono e hoike, aka, ua hala ka wa kupono." "E Mr. Calakaraana, e ku naaa waie aku no anei oe ?" i ninau «uai ai o Mr. Lenoka. •' No keaha l ua hookahahaia anei oe no ke* ■ ia haiawai. ano e ana ?" Pane aku ia o Oominie. •• l ko'u wa o ka ike mua ana, he mea kamahao k» ia'u ka ! ike ana i kekahi lede opio iloko o na lima o kekahi kumuao hooiimahma * akahi no au a maopopo peia ibo Ja ka ke ano." " Mai kamailio hou no keia mea," wahi a ' ke Aiii. A ia wa ua pae aku la makou ma kela kapa o ka loko, a iioko o kekahi mau minute ua kukulu ae la na kanaka hoe waapa i ka : hale loie, owau a me Camerona, hoomakau- ' kau koke iho la maua i ka papaaina, a i ka makaukau ana, hele akulaau e hai ia Mr. i Lenoka ua makauk«iu. Pane kakana mai la kela ia'u. •' £ hele ' aku oe peia, na makou no e hoi aku." ' A i ka akoakoa ana o na mea a pau ma ■ ka papaaina, pane aku ia oia ia Mr. Sitoata; 1 " mahope iho o ko makou ai ana e ai ai oe." i K.u ae !a o Mr. Situata iluna me ka ula i puni i ka huhu, kuhl au e poha mai ana ba I inaina mailoko mai o liona mau lehelehe, | aka ninau oluolu wale aku la'no oia i ke Alii j penei. " Ua manao anei oe e loiha Metali- ; na e lawe mai ia'u ia nei e hoohilahiia ia ai?" " Ua manao no au e lawe mai ia oo ia nei | ma ke ano o ka rula o na paina akeTbna, e | noho pu ma ka papaaina e paina pu ai me | makou ; aka, ina ua kue ia ia mea e kau | keiki—alaila oia iho la ka mea pono i keia wa." Ma keia wa pane mai ia o Emelaine. " E ka makoa ! he mea hiki ole ia oe ke hoino | waie aku i kekahi mea, ina aohe ona inoa | hanohano, a he waiwai paha, aka hoi, I he keonimana nae i likeke ano me kuu kaijkunane hoahanau!" Pene mai la ke Aiii. " E noho oe ilalo e Emelaine! Ke haohao loa nei au i kou ano!" ! " O! he la keia 0 ka hoike akaka ia mai,—aole he kuhihewa kekahi i koe !" " Ina ua kue īa ko'u noho kino ana aku," wahi a Mr. Sitaata, " aiaila e"pono au e hookaawale ia'u iho. Ke haawi aku nei au i ko'u niau hoomaikai ana nō kou lokomaikai e Miss Venakara !" " Mai hoopuka oe i ka inoa 0 Miss Venakara," i kahea aku ai o. Mr.- Lenoka, me ke ku ana iluna. " O ka inoa 0 ia ano, aole e hiki i ka mea hoopili wale ke hoopuka ma kona mau lehelehe." " He mea hoopili anei e Mr. Venakara ?" | wahi a Dona!a Situata me ka uila ona maka. " 0 na olelo ana 0 keia ano, ina malalo o kekahi mau mea e ae, he haunaele ka hopena. O na mea i loaa mai ia'u mai kou makoaka* ne mai, ua loaa mai no ia ma ke ano pono, he uku no ka'u hana. Ua kuai ia mai ko'u ike me ke dala." " Ua pono," wahi a Uominie. " 1 ko'u manao he 01 aku ka maikai e waiho malie aku ia Mr. Situata, a e kono aku ia la e nobo iho ilalo, a e haawi aku nana kekahi hapa 0 keia pai." " E noho malie oe e Mr. Calakamana,'> wahi a ke Alii me lea huhu. " E Mr. Sitoj ata mai keia wa aku e hoopauia ai kou noho j kumdao ana 110 kuu mau keiki, O na aie a ! pau o'u ia oe, e hoounaia aku no ia ma kou \ hale noho." '• E Iniha Meialina," i panemai ai o. Oo- : nala, me ka leo kiekie, a me ka hanohano, a ia wa, ua pu-a mai la ka ula i kona mau papalina me he la 0 kona la kanakamaikai hookahi ia a'u i ike ai; ua pau ibo la kona ano kaumaha, a me he mea ia ua 01 loa ae kona mana la wa mamoa o ke Alii kiekie hookaj hi 0 ka Hilana. •« Ua hoopau mai oe ia'u ! mamuli wale no 0 ka hoioe a me ka inaina | kumu ole ana mai 0 kau keiki ia'u, a pela ! auanei au e hooko ai." j " He olelo pakike keia," wihi a Lenoka Venakara. Nana ae la 0 Doaala Situata a puni me i ke kunou aloha ana 1 ke Alii a 1 na inea a : pau, a aioha aku la hoi ia Emelaine—alaiia huli ae ia ia Dominie : " Aloha oe e Mr.Calakamana wahi ana. " O olua e a'u mau haumana opiopio," wahi ana ia Lokiele a me lvora. •' Ke ake nei au e pomaikai olua raa na mea a pau." . •' Aioha oe e Mr. Situata," i paae mai ai 0 Emelaine, a ia wa neeneeaku laoia meke kikoo ana aku i kona lima e aloha ia Mr. Situata. Aka lalau ae la 0 Lenoka i kona lima me ka ikaika, Puana ae la 0 Emelaine. " Hookuu ae oe 1 i kuu lima !" a pela iho ia i hoike akaka ae | ai oia i kona kue i kona kaikunane hanaino, i a hookuu ae la no hoi oia mai ka paa ana | me he mea la ua loohia kona lima i ka 1010. " Aloha oe e Mr. Situata!" i pane hou I mai ai 0 Emeiaine, a lele aku la imua e luj lulima pu. He manawa pokole wale no ko I laua i lululima pu ai a me na kukai nana ana 0 kekahi i kekahi, a kaawale ae la. I kona ya i nalowaie aku ai, ua haikea ■ auo e iho la o Mrs. Venakara, a haalulu hoi; i he nui ka pioo 0 ka ohana, no ka mea, he ! ano huhu ko ke Alii, a 0 na keiki liilii elua | me he mea la ua kaumaha iaua, no ka mea, j ua aloha laua ia Donala Situata. | 1 ka hoomakaukau ana e ai, ninau ae la I ke Alii. " E Einelaine, heaha kau mea maj kemake o ka papaaina ? E Lenoka, e pono | oe e okioki iho i mea ai na kou ! •« Aole o'u makemake i kekahi mea," i pa-

Ine aku ar o Emeleine, rae na hiohiona kau { : iaaba. ■ ■ ■ ■ - 1 Ua hoomĀka koke īho la ke Alii e ai, aka * aoje iai o Emolaine. 5 , Mahope iho o ka paina asa, ninau a,ku la i ; o Lenoka ia Emelahie. " E hele anei oe me ! a'u i ka holoholo " Aole.ehoi au iiuaa o ka waapa enoho a> a hiki i ko kakou hoi ana." Hele koke ia o Lenoka e holoholo, me | ka ukali ole i kona ,kaikuahine iluna o ka J waapa, a maiaila no hoi oia i noho ai a hiki l waie ika hoi ena, aole no hoi i noho loihi > loa ke Alii, no ia mea, ua makaukau koke iho la ka waapa no ka hoi aua. Ika wa maluna oka waapa, aohe mau mapuna leo i hoopukaia mawaena o ka oha» oa i kekahi a roe kekahi, koe wale no o;Dominie, ka mea kamailio wale. i ka hiki aaa i ka wapo, lele e aku la o Lenoka iuka me ka lalau mai i ka iima o Miss Emelaiae, aka, aole i apo aku oia, ua lele aku la no oia i kula me ka nana oie aku ia ia. .■■■.■ r • Oiai ka phaua e hoi ana i ka hale' huli ae la o Lenoka a heie aku la, a o ke Alii hoi lalau mai la oiai ka lima o Emelaine, a pela laua i kuikui heleaku ai a hiki i kiy hale, Iloko o ka hora hookahi mahope iho o ka hiki ana oka ohana i ka.haie, kauohaia mai ia au e Iniha e heie aku i ona ia, a i ko'u hiki aoa aku, oia waie no ke noho an§. » E losepa," wahi ana, t " ua ike oe a m lohe hoi no namea a pau i hanaia i keia wa. He mea ehaeha loa keia ia'u, i ka ninau ana i kekahi kauwano keia mau mea i ikeia ;Bita he pono ia-u ke ninau pela. E hai maopopo mai oe e iosepa i ke ano o na mea a Mr. Calakamana i kamailio ai—oia hoi kela halawai ana ma kahi alanui ololi," «' Penei noia," wahi a'u me kuu haka pono aku ina maka oke A!ii. ;" E ukali ana no ; au ia Miss V«nakara ia wa, aka, ua kaawaie iki aku nae au no kekahi mau kapuai mahope o Miss Venakara", ua pii aku la au iluna o ka pa o ka halepule e akoai i kekahi mau pua rose, iohe au i ka haiulu o kekahi mea me he mea laua hina ilalo, nolaiia, lele koke iho la au ilalo, a ike aku la nohoi ia Mr. Situata, e hele mai ana ma kekahi aoao mai, a hoala ae fa ia Miss Venafcara iluna, Ma ia wa no i komo mai ai o Mise Oaiakamana iloko o ke ala ololi, a he mau minute pokole ma ia hope iho, ike aku la au ia Mr, Lenoka e holo ae ana ma ka lio. Kunou aloha niai o Mr. Situata ia Miss Venakaraa hele aku ma konaaianui." la manawa a pau a'u e kamailio nei i keia mau olelo, i hookomo pu ia me ka wahahee, a he kakaikahi hoi na olelo oiaio, e nana pono mai ana no ke Alii ia'u me ke kilo mai i ko'u ano. Aoie no hoi o'u wahi hopohopo mai, me ka manao īho, he hewa ino ka'u e olelo nei imea e paku ai i kalede hanohano mai ka inaina mai o kona makuakaoe hoahanau. " Ua lawa," ī pane mai ai o Mr. Venakara, " e hoi oe." Hookahi malama i haia ae lamai keia wa mai, a o ka hoomaka ana keia o ka maiama o Okatoba. iloko ona hebedoma eha i hala ae, ua huhu mau ia au e Mr. Lenoka, me ka nukuia i na wa a pau e hele aku ai au e lawelawe nona. I kekahi kakahiaka o na la mua o ua maiama nei, loaa mai la ia'u kekahi palapala, a 0 ka mea nona.ka iima kakau, aole i maopopo ia'u: oka, i ko'u wa i wehe ae ai, ike iho īa au i ka mea nana i kakau mai ka palapala*. Penei na olelo o ioko : l " ĒDIHEBOHO, Okatoba 3, ISJ9. i " 1 kuu Hoaalohii Opiopio.—Ua ake nui au e īke, ina eia no oe ke hoho nei ma Iniha Metalioa; a no ia kumu ko'u kakau ana ī keia paiapala. Oke kumu nui o ko'u pala- ; pala ana aku, no kuu hoopiha nui ia eka | mihalo no kau mau hana. a he makemake nui e kaawaie oe mai ka noho kauwa ana; a e naaa mai ia'u ma ke ano he makamaka oiaio no'u. He ake nui au e hoouna aku i kekahi makaoa o ko'u aloha nou; aka. aole 1 maopopo ia'u ke ano o kau mea i makemake ai; ke nonei aka nei au ia oe, e laweaku i keia hila iioko nei, he umi paona kona waiwai, me ka manaolana, aole oe e kue mai ana no keia wahi hiakana. " Na ka mea mahalo ia oe ī " DtmeAN Dūnekanabe." ; Ua hauoli nui au no kuu ike ana, he mea au i mahalo ia e ka loio kaulana o Edinebor«, a ke mau nei no kona hoomanao aoa ia'u. Noho iho la au e kakau i ieta nana, a lawe aku la i ka haie leta ma kela kapa oka loko. Ua malama loa au mai ka ikeia mai e oa mea a pau. No ka mea, he manaoio ko'u ioa e ike aoa ke Alii Metalina i ka'u palapaia i ka loio o ka hihia o Caroߧdale, alaiia e manaoino mai no oia ia'u. Hookahi bebedoma i hala ae ma ia hope mai, ioaa-hou mai ia ia'u kekahi leta, a o ka mea nana ua leia nei i kakau mai, ua k&haha ioa au, me he mea la ua hoohalike ia ka lima me ko Duoekanabe. Wehe ae la, a ike iho la, he palapala okoa kekahi iloko na M<»a Venakara. O keia leta na Donala Situata | mai, a peaei ka heluhelu ana : | " Pkjusta, Okatoba 10, 1839. " E losepa.—Ua maopopo ia'u me ke ka* I nalua ole, he lokomaikai oe, a he oluolu ia'u. ] Aole i poina Iki ia'u ka hoike ana aku i ko'u j mau mahalo nou ma na mea e pili ana la Miss Venakara a me a'uL He manaolana ko'u, e loli ae no ko'u kulana ma kekahi ano okoa ae, aole nae au e hoakaka aku an& ia oe i ke ano o keia manaolana, malia paha oa maopopo no ia oe ko'u mau iini ana oo Miss Venakara, a o ka hiki mai koe o ka hopeua o ia mau iioi ana, a aole he wahi pohihihi i koe no ia mau moeuhane ana. E nonoi aku anei au ia oe, ina he manawa kupono kou e lawe aku ai i keia palapala ia Misa Venakara?—a ioa he manao kooa e paoe mai ia'u, aole anei e hiki ma ou la « kakau iho ai ia waho o ka leta, a me ka hookomo ana iloko • ka haie leta ? ' E hiki mai no ka manawa e uku aku ai au i kou lokomaikai. Ma ia wa pu, ua hoolaulana ia au me ka manaolana he makemake kou no'u. " Donala $ituata." ! (A oh i