Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 34, 4 February 1874 — Untitled [ARTICLE]

IJa woilana hhī ia makou c ke kauma- ; ha kuiiolionu ma ko hoike ana aku iinua ! 0 k.a laluii, he kulana pilikia loa ko ko UakoU Moi aloha e waihu nei. O kona ; ola kino ua nnwaliwalploa, a he hauli hoolele oili wale no ia e noho ia nei i na.. la a pau. K kumaūaolana ! E nialiu ! O kf. koho balota anu nia keia kulanakauhale, ua hoopukaia moi no ia ma o ke | kohoia ana he poe Hawaii wale no. O , ka manawn mua loa keia i koho aii na kaoaku nm keia ano, enai ka wa mai i hoomaka ai ke koho baiota ana i na Lunamakaainana a hiki i keia wa, oia hoi, i 1 ka makahiki 1851. He mea mau ma Honolulu nei, e komo ana elua haole, a hookahi i kahi wa, aka, i keia he oki loa. Mamua ae o ke koho balota ana, ua hoike aku makou he mea maikai, a me ke kupono, e koho i elua haole no keia opa« i>b. Aka nae, he okoa loa ka manao <> ka poe koho, a aole ' ikou i maliu niai mahope o inakou uwalo ana. Kc makemake nei niakou e ike hooholo ; inua ann o ko llawaii ponoi iaia iho, ina ka hooholo ana i na liana o ka Aha kau kanawai e liko me ke kupono ia kakou iho, ine ke kokua ole i;i mai e kekahi haole i hookupaia no ka Moi. La ninauia mai makou, no ke aha la i hana ai na kanaka Hawaii ma keia ano Kmi mc linnip ,-in.i nnlp P. knho ikekahi haole : Eia ka haina i loaa la makou ma na mea i ikei.i, ke hele noi kekahipoe haolemanaoinoe liooliulihuli ikaika 1 na kanako, he poe lokoino na haole a pau ia kakou, a'e makemake ana e knili aku iko kokou ainu O keia ae la kekahi ona haina. Eia kekahi, uu hoohiki kekahkpoe Luna iinua o na kanakn, ina i na auhau, a o ka mea Inlu loa, e hoopau ka lal>ojj i ke kapu o ke kuai wai Sina onu ina kanaka Hawaii. He pono »a oukou kr. lioomanao, ona mea a pnu ohooholoia una e- ka Ahook-10, aole loa iu e lilo i kanawoi, o kri Moi ka mea ma- j luna oe o kn Ali.iolelo, n i kekuhi mana- j wa, e lioole no oia i kn ae una i kekahi j kanawai ke inanuo oia he kupono. A eia kekahi kumu a inakou i lohe ai no ; ke kolio ole ana o na kanaka i kekalii ha-

ole, no ke kolio oui o na Kuhina i na ; alii o ka Ahaoielo, he poe haole ko }i3[)a i mii, aole o na kanulia Hawaii. He mea mou maanei ua haawiia ka lua j 0 na kulana lianohano malalo ilio o ka Moi, i ke poo o ka Oihana Hookolokolo, a ma keia mea i ikeia «ie he mea la, ua hookahuaia na manao, lie mana ko keia Luna aapupi i like uku ine ko ka Hope Peresidena a Am.enka, o oia no ke poo o ke Aupuni iloko o ka wa e noho poo ole ai ke aupuni—he manao nae, i hoomana ole ia e na hoakaka ona a ke Kumukana- : wai, ao|e hoi i hana kanawaiia i kahua iiona, e like me kn makou e ike nei, I keia wa, ao!e he mau helehelena o ia ano ; 1 ikeia, aole nae pela iloko o ka wa o ka noho Moi ole ana i hala aku nei. He mea kanalua ole, o ka " Lunakanawai Kiekie o ke aupuni," oia ka mea e | kuka nui ia nei, ma ke ano, oia ka luna ; aupuni kiekie, aoie oia wale no, aka, ua manaoia, oia ke alakai ike hooponopono ; aupuni akahele ; a ma o kekahi mau ano e ae o kpna kulana oihana, aole no e hi-' ki iaia ke hana i na mana hooko, a nolai-; la, aole no he hopohopo ana ina e loli ae ana. Malalō o keia mau kumu, ua hiki k« manaoia nona, he mea haawi olelo ao wale no oia no ka hanohano a me ka maluhia o ke Aupuoi, no kekahi mau kumu pili aupuni, a he īioa hoi no ka Aha Kuhina. Aka, he mea maopopo, o na 1 Kuhina o ka Moi i hala ka poe i hana I no na mea o ke aupuni no ka manawa. Na lakou i kahea ka Ahaolelo, a ua paa i: na mana hooko a pau, a hiki wale i ka ! wa i kohoia ai ka Moi hou, a ia wa i haalele mai ai lakou. I keia wa, o ka inoa anei o ka Lunakanawai Kiekie ka raea nonu ka inana no ka wa e hakahaka ai ka Nohoalii ? Ua hoakaka maopopolea ia qia ke Kumukanawai ke ano o na mahele ana i ka Mana ; Nui ō ke Aupuni. Ua hoikeia ma ka ! Pauku 20 keia mana iloko o ka wa e hana ai, a ua maheleia mawaena o ka Ma-i na Hooko/ka Mana Kau Kanawai, a me ka Mana Hookolokolo, me ka maopopo iea; he hoakaka kumn ana ia ma ke Ku-

mukanawni oke Aupuni. Kc hwe nei makou i keia hoaknkn ana, iim ke ano, oia iho la ke kahua k> i hookaawaiewi no na Mana nui ekolu oke Auponi. Aole e hiiinai ana Uekahi luoua i kekahi, nole hoi e hoohui mawaena o iakou. Nolaila, o ka Moi, ki, Mana Hooko, nana i ; kahea i Aha Kau Kanawai; a e pono hoi i ka mana liuoko a me na mana ( kau kanawai e ninau ika manao o ka | mana hookolokolo ; a e komo no na liana a ka mana hookolokolo iloko «i ku mana i hooko. Aka, ua ike kakou malalo ona ; hoakaka ana a ke Kumukanawai, e ku kaawale loa keia mao mana, aole e hoolilo aku kekahi mana holookoa i kekahi o keia | j mau mana ; mai hookoia keia ano, ina e i haawiia ke pon o ka oihana hookolokolo |me ka mana oka Mona Hooko—'%a MaIna Moi—aka nae, no kekahi manawa i wele no keia, a iloko iioi o kekahi wa pi- \ likia. Iloko ona ulia o keia ano, e hana ' ana keia luna aupuni, aole ma kona uiana hookolokolo, oka ma ka maua hooko—a ; oia han» anu pela ua lele loa aku ia mawaho o ke kahua io o ke Kumukanawai» Ma o keia leli' loa ana aku mawoho o na | hoakaka ano me he mea la ua hiki no i i ka Moi ke noho ma ke ano he Lunakana- , wai Kiekie, alaila., e hana no oia ma ka mana hookolokolo, a pela aku,a o ka pokole, oka mea i manaoia he kupono, e lilo auanei he mea ole. ! Ua hoikeia ma na Pauku 64 a hiki i ke 68 o ke Kumukanawai, o ka Lunakanawai Kiekie ke noho Peresi<lena muluna 0 ka OihaKa Hookolokoloi a o ka Lunakanawai Kuulike ia o ke Aupuni, a ua haawiia uo hoi ia ia ka mana e noho l'e* ; resideoa no ka Hale o na Lii, i ka wa o lui hookolokolo ana ivo na hihia hoopii luna nui; a e hana no kekahi mau hookolokolo e ae iloko o ka Aha Kaulike, a me no hihia e ae e like me ka ke kanawai 1 haawi ai i ka mana maluna ona. Aole loa he liuaolelo e hoike ona no ka lawe ana ae i keknhi o kein mau mana a hooili oku no kekahi, e like me ka makou i hoike ae la. Aole no e hiki ke loaa wale ka inoa ; hanohano kiekie o ka Lunakanawai Kiekio n b Kanlikp, na ka mea. aole he mau mana nui i alai ia e ka inoa wale no, ke ole kekahi mau aiana e ne' i ikeia. Ua haauiia ka inoa Lunakanawai Nui oke Kaulike i na luna aupuni ano okoa loa o na hona, ina na aupuni o Europa, a ine na mokuaiMii o Amerika Huipuia. Ua hoakaka kumu ia no kēia luna aupuni, lie Luna Nui o ke Kaulike no na hoopono- . . ••• • t . I.^ a he luno nui hoi oka Ahaelele, e like la oie ko Farani; he Lunakanawai no kn Aha Kaulike, e like lo me kekalu ona inokuaina o Ameriko, o ine nei; lie poo no ka Oihaua Hookolokolo; ohe luuakanawui no na hookolokolo kaulike ana : ako, mu l.;i inea liope ua maliele ia ka iiwiia mawaena o kona mau hoa kokua kekahi. Ma kekuln aoao hoi, ua hoakakaiu ina

; ke Kumukanawai na palena o na hana ! ana 110 ka Mana Mei, no kela a me keia ! uha e puka mai ana. Iloko o ka ulia o ka ili ana aku o ka Leiahi i ka hooiiina Moi' opiopio, aole nae he Kahu Malaina AuJ puni i hoakakaia ma ka oleio kauoha a ka Moi i make, na kona Aha Kuhina no e kUiea i ka Ahaolelo no ke koho ana i ; Kahu Malama Aupuni, a ma ia inanawa ' pu, e hana ana lakou ma ke ano he mau Kahu Malama Aupuni a me na Mana : Moi pu ma ka inoa o ka Moi opiopio.; ; Pela no i ka wa e hakahaka ai ka noho J alii, na ka Aha Kuhina no e kahea i ka Ahaolelo no ke koho ana i Moi, a iiia lie ' opiopio ka Moi i kohoia, alaila e kohoia i no kona Kahu Malama Aupuni, a i ole, ; he Aha Kahu Malama Aupuni paha. Ma- ; anei, me he mea la, aole no i oi ae ka mana pilia o ka Lunakanawai Kiekie o : ke Aupuni no ka hooko ana, mamua o ka ; Ilamuku Nui o ke Aupuni. O ka hana wale no a ka Mana Moi i haawi akakaia : i na Kuhina me iia mana piha, oia ke ka-. : heaana i Ahaolelo, aole o ka Lunakanawai Kiekie kekahi hoa olaila. Aoie loa , e hiki ke manaoia, i ko ka Aha Kuhina hana ana i keia mea, e nana aku ana lakou i kekahi mana mai ka Lunakanawai > Kiekie mai, a e hooponopone i ke Aupu- : ni no ka inanawa, ma ke ano, he mau Kuhina nona. O ka mana o ke kahea ana i Ahaolelo, he mana kiekie loa ia, a he kuleana nui {loa hos ka lioike ana i ka manawa a me : kahi e akoakoa ai ka Ahaoielo; ina palia ; iloko o na hebedoma eha, e like me ia i i hana ia ai i kela makahiki aku la, a i ole, | e like me ka loilii a me ka pokole paha o ka wa e noho poo ole ai ke aupuni. Eia hou, aia no i na Kuliina ka noonoo ana i j na poe Lunamakuainana i kupono ke liele ; mai, ina e kahea koke ia ana ka Ahaolelo ; mamua ae o ka manawa i hoakakaia ma ; ke kumukunawai, o ka poe paha o kela : kau, oiai aole i pau ka inanawa, a i ole ia o ka poe i koho hou ia ihonei,—he ninau j keio i ala inai na noonoo ana no keia wa,; ] —a oia hihia aole loa ia e hooili ia aku • molona o na hokua o kekahī. O na Kuhina ka poe kupono e hooili aku ai i na

hihia no na hnna ;i ka' Moi, ao!e he mea | c liiki ke lmrt:i in a ke hooko ia ke olfe e kakau inoa ia e keUahi Kuhino* a he pono kc inuiiao ia, aole e hiki in lak'ou hooili ae_i na hihia o na hana ana no ka. tva o haliiiliaka oi ka noiioalii, u me na hooponopouo .aupuni ona, maluna o ka Luiiakanawai Kiekie, u o ka Aha Hookoloi kolo |»ulia. Aka hoi, he hoakaka ana kei.i no ka ninau nna i kn inanao o na I.unpkauawni. i O -ka mea inaopopo iko makou noonoo ana, o kein luna aupuni kiekie nona ka inaua hooko a makou i hoakaka ae la, | ua manao makou aole oia e makemake e I lawe nono iho i keia iinana kuikawa no ka wa koho Moi. i