Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 22, 12 November 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

MOKUINA XXXVII. j KA LOAA ANA O KA WA KUPONO, [ He anahulu a kea na la / hala, mahope iho o kuu haaiele ana aku ia Celelenahama-, Ua aneaoe ae la e pau ka malama o Okato« | ba,—e hoomaka mai ana ke koiolio hnihoi j mai o me na heiehelena puanuanu o j ka hooiio. No keia hookokoke ana mai o ka I hooiio, noiaila, ua kauoha ae la o Mrs, Ro-1 binisona i ke kumu wahine e hele i ke kaona | e kuai ai i mnu kapa mahana no na kaika- i mahine. Maw kakahiaka pu no liui ua loaa mai ia : i ka liaku wahine kekahi palapala mai kona inau hoaaloha mai i Lailana, me ka hoike ana, he kana e hoouna ia mai ana ia la, he hinai i piha me na maru koloa ahiu. No keia leta ua kauohaia mai la au e holo aku i ke kaonae uana ai, i ke keena oihana o i ka mokumahu aloalo ohua mai Ladana mai. | I ka loaa ana mai o keia kauoha ia'u, he j ekolu hapaha hora no ia mahope iho o ka hala ana aku o Calanete i ke kaona ; a ia'u hoi e naue ana ma ke alanai e hiki aku ai i ke ' kaona. ua haupu mai la na manao iloko o'u jp ake e halawai pu me ia ma kahi mehame-' ha, i hoike pau aku ai au i ko'u mau manao ; a pau ia la e pili ana no Anahela. Aole i liuliu ua komo aku la au i ke kao- j na a hele poioiei aku la i kahi e pili mai ai, o ka mokuahi, a i kahi hoi e hoolele ia mai; ai o ka ukana. Ninau aku ]a au no ua hinai I nei, hai mai la ke kupakako aole i ku mai j ka mokuahi lawo ohua, a ina e ku rnai, na ke i kaa lawe ukana no o ka Hui e lawe i ka hi-; nai i Ovala Vila, (oia ka inoa o kahi i noho j ai makou). Haalele aku la au i ua wahi la, j huli ae la au e hoi i ka hale, aka, kipa ae la ; oae ma ca halekuai e nana ai me ka manao j e loaa o Calanete ilaila. Aole oia i loaa ia'u j ma na halekuai, nolaila manao iho la au ua | hala mua k«la. Ke koke wale la me ka ma- ( nao nui e hala hope ae ke kaona, a i kuu bi-1 ki ana i ka palena waho o ke kauhale, ike : aku ia au ia Calanete e hoi ana. Aole oia ī naoa ae ma o a maanei, e hoo- i mau ana no i ka hele ana imaa, a, aole no j hoi i aluli mai i hope. Auau aku la au, a mamua ae o ka haia ana o na minat« elima, ua loaā aku la oia ia'u. 1 kona wa i lohe ai ī ka halulu o ko'umau kapuai, alawa mai la oia i hope a ike mai la ia'u. i " losepa ? nani ka pomaikai !" i hpoho ae j ai me ka hauoli nui, " O keia ka/nanawa) kupono a'u i ake nui iho nei e halawai kaua, | a halawai io no. Nani ka pololei o ka'u koho ana me he ma-kaula la." " Owau kekahi i kakali loihi me ka hoomanawaoui a loaa ka manawa kopono e like me keia," i pane koke aku ai au. '• E na la-1 ni maikai! pehea la i hiki ai i kou manao ke i hoano e ia oe iho ?" " Heaha ? e losepa ?" i panemai ai oia me ! ka nana pooo mai ia'u. " £ nuku mai ana j ka paha oe ia'u ? ua huhu anei oe no'u ?" a ! ia wa no i mae koke iho ai koua mau hiohi-1 ona 3ani a kohu like me ka mea i uluhia e l ke kaumaha. " £ ka Lede Calanete," wahi a'u, " ua hi-1 ki mai ka manawa kupono e hoolohe mai ai j oe i ka'u mau olelo." j " E huli ae kaua ma keia alanui," i pane , koke mai ai oia, a ia wa no hoi huli mua ae j la la a hele aku la ma ke kauwahi alanui j ololi. " E losepa, hoaha la kau i manao ai! « oleio mai ia'u ? He oiaio anei, aole oe i j apono mai no ka'u mau hana ana a pau i j molia ai au ia'u iho nou ? E nana mai i keia :

m&a kapa kanikau a'u e aaha nek He mau aahu hoohenehene wale no ia ia'u iho : aoie o'u pilikana i make, aka, ke aahu roaa nei aa ne ke afto hookamani, a o keiaaahn ana o'u pela no ke aioha wale no ia oe ! He mea e hooiaio ia mai ai ka'u mau olelo i hP ku aī no'u iho, ua make ko'u mau makua poboī, i mea e hookomoia aku ai au iloko o ka hale an i'nohoai. O keia ka'u haha hope loa nou. Ua halo malu ma« au mai ko'a home mai—ua,baalele aku i kou mau makua, i na kaikanane a me aa hoahanau podoi e hoehaeha ia e na manao kaumaha no ko'u nalowale ana. Ua hauie ino ko'u inoa maikai, a ua hilinai ko'u mahaloia ma oka mare ana wate no me oe. E ioaepa, aole e hiki ia'u Ue hoomanawanui no na mea i hanaia e a'u. ina % aole au e hoonani ia ma ou la! " " Auwe ! he mea weliweli keia !" pela au i nune iho ai iloko o'u. Aka, pane hou mai la no o Caianele. <' Ooe, ua oi ae kou akah&le mamua o ko'u, nolaila, ua haalulu laana ole oe no ke ano o ka'u mau hana ana nou. Aka, mai makau oe ! Ua paa ioa kuu manao ! Ua ikaikā ia e iike me ke ahi ! a e hoomaopopo ia no ia. He mau mea opiopio kaoa : e hana like kaua me ka hoomanawanui no kekahi mau ma-kaliiki—-e hoiliili pono ina mea i loaa mai ia kaua, a e hooana okoa, alaila e losepa—" " E Caianete," i hooho ae ai au me ka haalulu nui, " ua kohu like au me he hehena ia." Kulana hope aku la oia mai o'u aku, me hr«aretra-"kukonukonu. Kau pono mai ia kona mau iihiiihi i o'u la, tne na helehelena hoohuoi a me ke kahaha nui. 'l E na lani, —heaha kou manao e loaepa ?" i hoo* ho ae ai oia. " Ua komo mai ia'u na hoohuoi wehweli nou,—aka ua pale aku au, a i ole e hooiaio paha au,—e hai mai i ka lono maikai, a i ole i ka lono ino ! E olelo mai e iosepa. Ke hoomaop«po hou nei au i kou mau ano a me kau mau kamailio ana i ko kaua wa i lamuL hou ai ma Celeleaaha ■ aoie, aole paha pela. Aole au i hoopunipu' niia mai e oe—e hai mai, e hai mai ia'u.' Ua hoopanihei waHI ia anei kuu mau manao ana noa : ina pela e make ana au !" Ua ikaika launa ole kana oleloana i keia, be mau helehelena kaumaha kona. Ua haikea koke ae la ia e like me ka make. Lalau inai la oia i kuu mau lima a nana pono mai ia me na maka i hookaumaha nui ia. Owau hoi, ua aneane kuu punwaie naha : Ua paa kau manao e hoike aku ii ia i ka^oiaio; aka hoi, he mau hueloawa o ke kaamiha ke (u--milumi la ma ka mQo o kuu puuwaī. Me na huaolelo kuoo i oieio aku aiau. " E Calaaete ; ma ke ola o ke Akua, e hooinalielie ia oe iho —a e hoolohe mai. Ua hoomakaukau no au e hoike aku ia oe i na mea huna o kuu puuwai—" " E hai mai i na mea a pau," 1 pane koke mai ai o Calanete, me ka leo kohu make ; " ua paa kuu manao aole oe i aloha ia'u." " E Calanete, ua aloha noau la oe ; 0 kuu ola nei e waiho no au malalo iho e na lawelawe ana nou—ma ke ano he hoaaloha—aka, 0 kuu puuwei—" "Ua oki," wahi ana, ua lawa iho la." Kulana hope aku la kela, a mai hina ilalo, e ole au e puili koke aku i kona kiao. Kikiwi aku la hoi oia a noho kulou iho la ilalo me he la e ane pauaho mai ana kona ike. "O ! e kala mai ia'u," i pane aku ai au ; "e kaia mai no kuu liai ole anaaku ia oe i ] kinohi.' Ua manao no au e hoike aku ia oe 1 ka wa ma Mura Hale, aka, ua hilahila au ke hoike aku ia oe ia wa. Ano ka lea.a ole ana aku o kuu palapaia ia oe, a'u i hoakaka ai ina mea a pau e pili ana i keia, nolaila, e kala mai ia'u. Ua manao no hoi au e hoike aku ia oe i na mea a pau i ko kaua po i hala .vai pu ai ma Celetenahama; a ina ke hoomanao nei oe i ke ano o ka'u mau olelo ia po, aiaila, ua maopopo no ia oe ke ano—" " Ua lawa iho la e losepa," i hooho ae ai oia me ke ohewahewa, a pale mai la i kiiu ! mau iima mai ka paa ana ia ia, a i ka nana ■ akuua pii ino launa ole kona ena. Meka leo : haahaa kamuhu i pane hou mai ai oia ia'u. | " Aole ka ou aloha ia'u. Ua aloha oe ia hai, I no ka mea ina aole i komo i kou puuwai na I aloha aoa e iike me ko'u, aoie no oe e aloha I mai ana ia'u. A ! Owau ka ! ka ke aloha i 1 hooluaiele ai! Owau ka kana i hoomaewa- ; ewa i ke-alaloa! Owai keia mea au i aioha ■ai ? Aia i hea kona wahi i noho ai ?" " Aia i Ladana," wahi a'u. j " Aia i Ladana," i pane hou maiai oia mg ka hoomamaia o kona mau helehelena. "E loaepa, ma kou aoao aole oe i hana maikai iki mai ia'u : aka, aole noau e huhu aku ana | ia oe ; a he keu oe o ka ike ole 1 ko'a mau {imulehia ana a pau nou. Ke ike nei au ua j hoohaahaa ino au ia'u iho me ka makehewa. } Ua liio au i mea ino loa. Ua alina ko'u inoa [ maikai nou e Aloha-ole." ia wa no hoi, ua haalulu launa ole mai la : kona kino e like me he mea make la. " Auwe no ka e !" i hooho ae«i au me ka | puuwai ha-eha-e i hele a mokumokuahua. I " Heaha ka'u e hana ai ? heaha ka'u e oielo

ai f" '• Aole," i pane mai ai o Calanete me ke : nahenahe. •• Ke hai hou aku nei au ia oe, i aole au e huhu a e nuku aku ana ia oe. Ma kekahi ano hoi, ua kala aku au ia oe, ae, ua kala aku au ia oe mai ka muo mai o kuu i uhane. Ua aloha au ia oe, ia oe hookahi, a | ke kala aku nei au ia oe me ka oiaio loa ; aole loa au e pelukua a hoihope hoi mai ke | aloha ana a'u i aloha ai a hiki wale i ka ho- ; peoa—he puuwai naha !" '« E kau Akua !" i hooho ae ai au. " E Calanete, mai olelo mai oe pela he mea ehaeha ia !" " O ko'u ano ia i keia wa i lohe oe." i kamailio hou raai ai ua lede nei. " Na'u e ao aku ia oe, e hoomalielie ia oe iho. Ua ike no oe e lo«>pa, ua haaHe aku au i ko'u lio

me, i ko'a mau pomaikai a pau, a i iia mea eae hoi a pāo loa noa wafe no ; a i keia wa, he pono ia'Q ke moni iho ia mau mea iloko o'u, a e kala aka ia oe, i ko'a kaieana i imi mai ai e noho malalo o ka tiale hookahi. Ke hoomanao nei au i -na manao ahiu nana i hookokono mai ia'u, a nani wale'hoi" ko lakou hiolo ana iloko o ka manawa pokolei Ua manao waie iho au e noho pu ana !a baoa iloko o ka hale hookahi, me ka oluolu e ike aku kekahi i kekahi, & h)ki i ka manawa a ke aioha, ka manaoio, a me ka hoonianawanui hoi e hoolei mai ai i ka leialii oka pomaikai m&iana o kaua. Ua hala aku ia moeahane. Auwe, he mea nani ia'u ka hookokoke ana aku i ka luakupapau, peia e pau koke ai ko'u kuhihewa mai kinohi mai!" Huli ae la o Calanete mai a'u aku, me ka paluiu ae i kona hainaka.i na maka. Me na leo hoonaue puuwai i kamailia mai ai oia ia'o, he leo hoi i piha me na mea hoopa-koni ika manao. He mau nanoina Jcaumaha kona, i awiiiia me ka nohea. Aka hoi, i ko'u manao iho, owau o maua ka i oi ioa aku o ka pono ole mamua ona. A oiai au e ikeana i kona uwe, uo hoeha ioo loa m kuu puuwai e na manao pono olei He mea e boi ko'u mau hoahewa hou ana ia'u iho. "E hooluoln ia oe iho e iosepa wahi a Calanete. " Aole o'u manaoino ia oe ; o ko'u hoohaahaa ia i keia wa, aoie ia i lilo i mea e ehaeha ai ko'u maoao. E pono ia kaua ke noho ma ke ano hoaaloha īna aole ma ke ano e ae. E lilo no hoi oe he hoaaloha maikai no'u, ina e hoomau oe i ka huna ana i ko'u kulana oiaio—a i kumakaia oe ia'u, aole loa he wahi e loaa mai ai ka'u berena." —- " E na lani! nani ka meaehaeha !" i hooho ae ai au roe ke kaniuhu no kela mau huaolelo hope atla. " Ke manao nei anei oe e hoomau loa i kou noho ana maanei ? aole anei oe e hoi hou aku i kou home ?" " E iosepa, aohe o'u home i keia wa," i pane mai ai kela me na helehelena kauma* ha. " Aawe ? oivau nei ke kumu a kaa neie ana ika home ol®!" i hao'aa ae ai au me ke ano pupule. " E hai mai ia'u, no ka mea, aoleau i lohe pono loa, —aole anei e tvehe ia mai ua ipuka o ka liale makua e hookipa aku ia oe ?" ' " Mai manao oe e losepa e hookipa aku ana ka.Haku Manadevila i ke kaikamahine i holo malu mai kooa haie mai. Ina e hoi hou aku ana au, e polukuluku mau ia no kona uhane a me kona Aau manao e na leo nuku a me na h&ohiiahiia ino ia mai ona ano mo a pau. Aoie anei oe i ike e losepa, ua pau ko'u inoa maikai, a o ko ka Lede Calaaete Dunedasa pono wale no i koe okeia hope aku, o ka h'una haalele loa ia Wiho ma« lalo o ka inoa kapakapa o Matilida Palmer.'' " E ke Akua Maikai, nani ka poino o kou mau hakoko ana !" o ka'u mau huaolelo naauauwa ia i puana ae ai, mahope iho o ko'u lohe ana i k& iala mau huaoielo. " Mai hoahewa ia oe iho," i pane mai ai kela me ka ieo oluoiu, " no ka mea, aole au i hoahewa aku ia oe. I keia wa e pono kaua e hoi: aoie o'u makemake e noho loihi maanei. Ma keia hope e lilo no kaua he mau hoaaloha. E lioho pu ana no kaua malalo o ka hale hookahi, aole kaua i ike i ka mea nana e hookaawale ae, a e hoomanao hoi, o kau mau hana maikai a pau no'u, e malama hiipoi ia no ia e a'u. E malama i ko'u mea huna : oia wale no ka'u wahi n.oi ia oe. E hoomaalili i kou manao. E hoomanao hoi oe, ua hilinai nui kc loaa ana o ka'u ai i keia mau la ma |o kou hoomanawanui ia i ka huna ia'u." Laiau mai ia oia ia'u, aka, ua ohewahewa wale ko'u mau manao, aole au i ike i ka'u mea e hana ai. Hoopili ae la au i kona lima i kuu mau lehelehe, uahele iholaa ulupe ina waimaka e haule koikoi ana. O Caianete kekahi i hooalii hou īaeke kaumaha, hina mai Ia ia iloko o kuu mau lima. Puili mai la au īa ia i kuu poii, a uhi iho la hoi i kona mau papalina me na honlhe nui. Ia wa mino aka ae Ia ia me ka oluolu o na heleheiena, me he ia ua h iuoli oia no na pomaikai o keia puili ana, a oia mau mino aka maluna o kona oiau heleh elena, he mau eha welenia loa ia ia'u. Mai hoonaue ole ia ko'u puuwai e ke aloha la ia, ina me keokalakala oia e nana mai ai, aka, no kona kala ana mai i&'u, a me ka waipahe loa o- kana mau olelo, nolaila ua hoopepe hou ia au a pepe ino loa i ke aloha. Mahope loa pane mai la oia. " Ano e pono kaua e hoi ika halei"—a awiwi aku la oia ma kona alanui. | Owau boi, hoolohi apa waie iho la no au no kekahi hapaha ho» okoa, mamua ae o kuu huli hoi ana ika hale. Ua pono ole na manao ua hele mai 1a i pioloke, heaha !a ka-'u e hana ai ? A i ka wa i maalili ihe ai ko'u kaumaha, huli ae la au a hoi aku la i ka hale, Ua olioli hoi au no ka hiki ana tnai o ka po, nolaila, ua hoi mua aku la au i ko'u keena ponoi e noho ai, me ka.hoolanahna ana i ko'u mau maoao auwana. (^Aokipau).