Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 19, 22 October 1873 — Ka Moolelo o kekahi Haunaele Koa. [ARTICLE]

Ka Moolelo o kekahi Haunaele Koa.

" E loaa no ta mau mea ia oukou," i pane aku ai ke Oolooeia. " ina pu, ae 1 hoi hou i ka onkou raau haoa, a na'u no e hoike koke aku i ko oukou mau pilikia, i na i poo o kakou." He haukamumu ana ona leo ka i ioheia, i rae ke ano huhu, a manaoio oie mai i ke Colonela : " O ka hana wale no ka makou e pau-haina nei ooie he uku."—" O makou ka poe weluwelu o na lole o ka puaii hoop'ini." : " Ua lohe mua no (Aakou i kena olelo mamua."—« Aole uku, aole e paft ina pu. M i "HoHlohe!" i kahea aku ai ku maiie koke iho la ka regimena ma ko la> kou kalana. Alaila, kamailio aku ia ua Ooioneia nei i na koa no na minute he umi-kumemalima, oiai na poe makaikai he mau dazini ka nui i mai kahi mau puali okoa aku, e kuku ma! ana me ka nana mai i keia puali hookananuha. Hai aku la oia i na koa, e hele kino no oia e hoopii no ko iakou mau piiikia ke hoi hou mai iakou malalo o &a hana; hoike aku no hoi ia iakou, o ko lakou hoole ana i ke kauoha, he mea ia e loaa ai kekahi mau hopena ino; a nonoi aku la e hoapakeleae ika inoa maikai o ka regimena mai ka hoohilahilaia. Kuhi iho la oia ua eiaiiu iki mai iakou, nolaila, hoopuka hou aku la oia i ke kauohk : " Laiau—napul" . Ua ku iho la kela a me keia me he pohaku i la; aole he lima hookahi i laiau aku i na pu. Ua ikaika ioa ka manao kipi. He hora a keu ae ka hooie paakiki ana o ua regimena i nei aoie e lawe i napu; ua kuli na pepeiao o na koa i na leo kauoha o na lii koa a na luna malalo iho. Kauoha ae la ua Coloneta nei i ia e ka huhu, "e wahi ka laina," a ua hooiohe ia no ia me ka maikai; kii aku la ia t kona iio, a holo aku la i ke poo o ua mau puaii kaua nei. O ke Generaia 6irtgadia o ua puali nei, (kahi i holo akuai ke Colonela), maiioko mai no la o kek&hi Poali Kauahoku mau i hoouna ia mai ai, he Generata no ua mau puaii KuikaWa hele wawae la. Oia kekahi ona haumana akamai ioa a Wesa Poina (West Point) iloko oka Puali Kaua. Mawaena o ke kanaha a me ke kanalima kona mau makahiki, a ua ikeia kona eieu, i ne ke kaulana, iioko o na kaua i Mekiko a me ke komohana, He kanaka oia eiima kapuai a me elima iniha ke kiekie, a maiia paha maluna iki ae. O kona mau helehelena, he ano maua, ahe ano kuoo. Ona ouli hoi o kona mau maka he «anao paa, aka hoi, oia kekahi o na puuwai oiuoiu ioa, ua oi aku kooa oiakau oie imua o k&hi mau aiihikaua 1 ka wa e heie ai koaa mau puali koa i ke kaua, he mea mau oia pu no kekahi ma kai laina rae lakou, a i mua hoi o ka pu, a aole no i oi ae ko Seridana komo hoonoonoo oie ana iioko o.ka poino o kona kino, a me ka manao ole i na poka, ma na hoouka kaua i i Opequana a rae Auwai Kedera, mamua o ko keia kanaka.. Ua aloha ia oia e kona poe koa i ko lakou wa e hoomaopopo lea ai i kona ano. H(K>iohe aku ia oia i na oieio a ke Colonela i ua kakahiaka )a, me ka hoihoi ole, alaila pane mai la oia me na huaolelo pokole, aka me ka ikaika a me ka mana o na manao, I ua hiki kupono ia'u ke oieio ae, aole bea|)hi« ! kaua iloko o na puali kauae hiki ke olelo me i na huaoleio pokole e iike tne kaoa i olelo a). Mahope iho o kona hooiohe pono ana aku i : na olelo a ke Coioneia, penei kana mau ni- i nau pakahi: " Aoie lakou i laiau ina po—ea?" ' Aole, aoie i hoolohe ikitakou.ua hoolohe no i na kauoha e ae a pau, koe waie no ka ialau ana i na pa." "Heraau luna anei kekahi maiaie ou i j komo pu iloko oJceia hoohaunaele!" ! "Aole he luna heokahi, mai |na KakiaM I 1 mai a hiki i ka ntt kiekie ae." I ; Huli ae la ua Birigedia Generaia h e ko< | mo iloko o koQa hale loie me ka oUio aku i jke Oolonela. E hoi oe i kou wahi i hoomo- ! ana ai, a e {ioakoakoa ae i kou mau Alii ma. I lalo ou ma ke alo o kou hale lole. E hiki koke aku ana au ilaiia. Hoi ajtu ia ke Cotonela i kona hale lole rae ke kauoiaha oka manao, tne kanuneiho, I heaha ia aeanei ka hana a keGenerala. Kauoha ae !a ua Generala nei i kona lio a kahea ae la hoi i kona mau ukali. '«E kii koke iko oukou raau lio. & hoio ' aku ke Capt—, » Capt—, e koike aku ia' ' ia i ka'u mau kauoha, a e hai aku hoi ia ia e hoouna koke ae i kekahi m&hele o koaa. I paali pukaa > kahi beoa>oaaa o ka hēla—a ka puali koa hele wawae o Onotonage. £ awiwi aku o Lytaneia —| ke Coi.—a Col, —(no luoa oka Kegin»aa oka puaii de) a e hai aku ia iaua i ka'u mau kaaoha, e miki koke ae ia mau puaii ma oa wahi hoomoana la O oukou Waki e hek> pu ma ia^ihi."

Hemau minaie mamna iho o keia maoawa, aia hoi e pauluulu aaa na koa kipi ma lia alanui o ko lakouwahi hoomoana, a me ke kahoa paikeu, a e kamakamailio nui ana me kt> hawanawana aku o kekahi i kekahi. llfe aku la lakou i ka holo ana raai o ke Oenerala me kekahi Kakiana hookahi, a hiki i ka hale lole oke Colonela oUa puali koa nei, Ike-ako ia hoi i kahimaioao, e ku laioa oiai ana kekahi mau luna o lakou ma ke alo iho. o kahi i ku ai ka*ale lo!e, o na hi o ke kahua kaua, ma kaa eheu akau o ua iaiaa nei, a o na -Kapena mai, a ma ka eheu hema kia na Lalanela. Lele iho la ka Birigadia ■ Geoerala ilalo tnai iuna mai o kona lio, a nana aku la i iia maka imua ona, alaiia huli ae ia oia a ninau aku la ike Oolonela me ke ans huhu : " Bit, ua hoole anei oe 1 ka hana aoa i kau hana ?" " i pane mai ai oia me ka hikiwaWe.' Huh ae la hoi oia i ka laina holookoa me ka ninau aku ia ninau hookahi ia lakou niai oia e hele ana, e hoomaka ana mai ka Lutanela Colonela mai a hiki i ka luna haahaa loa. Hoike aku la kela ame keia ika lakou haina hookahi e like me ka ke Coionela ipane muaai. * " Ano'" wahi a ua Generala nei i ka mea hope loa oka laiaa. •« £ hele oe e laina i koū mau kanaka. Na'u no e hoopau i keia haunaele iloko ona minute he umi." Olelo atu ia no hoioia i oa luna koa eae oua Regimera nei. " E ike auanei kakou ina aole lakou e maliu mai ana i ka'u kauoha." Kahea iaaku ia na koa kipi e laina: laina ae la ua puali kipi nei ma na alanui o ko iakou mau hale iole, a maki likeaku |a i ke kahua paikau. a kuku like iho !a ma ko lakou mau «£hi mau e lakia ai, mabopf iho o i>» pooa pu. Ua kuooko lakou mau Lelehelena apau, aka, aole nae heano huhu. Kakali malie iho la iakou ma ka iaina no ka hoolohe ana i ue kauoha a rae na oielo a ke Generala nui e hai mni ai. Aoie waie oo o na koa ka i hookupilikii īa na manao iloko o keia wa e kakali nei, ako, o na iona koa no kekahi o lakou no ka mea, aole lakou i ike i ka ke Generaia mea e hana mai ai. Aole i loihi loa ko lakou kakali aoa, aia hoi, maki mai la na koa, o iut puali Birigade, (eiua Kegimena) malalo o na kuhikuhi ana a na ukaii, a ku laina mai la ma ke aio mai o na koa kipi,*he kanahiku paha iwilei ka maI 1 * 80 a lakou aku, me na pu e paa ana inā ko lakou mau poohiwi. Mamun ae o ka laina pono ana o na puali Birigade, Jiiki mai ia kekahi Kapena o ka puali pukaame elua mau pokaa, a hoo<foho ia ihoJa kekahi pu kaniahi ma kekahi eheu o ka laina a o kekahi pu kuniahi ma kekahi eheu, i mea e hoomalu ai i na ao&o elua o ka laina koa kipi. He hapalua minule mahope iho o ko takou ku iike ana ma ka laina, me ka paae ieo ole, aia hoi, poha -mai la ke kauoha a ke Ge neraia me ka ieo kuoo.— " Hoopiha—pu!" Halulu iike iho Ta na pu kaopoohiwi * k& iaina holo s okoa i ka wa hookahi iiaio o ka honaa,—nakeke ae la hoi na eiaa iloko o na baraia pu,—a o ka haiuiu ana hoi oka ohelo 0 na pu kuniahi, ua hoouna mai ia ia i ka haaiuiu iloko o na olona o ka poe e hooiohe nei, a e nana ana hoi. " E hoopiha me na poka liiUi'!" i poha ae ai ka leo kauoha i ua puali pukaa. Akiia, lohe hou ia aku la m ieo kauoha : " Makaukau—E ki e!" I ka nana aku i keia mau ouii he mea e ke kau o ka weli, a ia wa i heleae ai k«Geneiaia mawaens o ua iaina eioa « ku eei, ka poe kipi, ame ka poe koa Birtgade. Huli mai ia kona alo ieuua ona koa kipi. Ma ia no wa boi he tausaai oa pa kaapoohiwi e momoe iike mai la, i makaokau e bioh sai 1 na poka i na umauma i mea o kkoa i ka wa e kauoha ia aku ai. Ke ka makaekau ia hoi na kanaka ia ia na pu koniahi, mn na welowelo roa ko iaua iima, e kakaii waie a>» j no ka huaoielo nana e aiai aku na i na kanaka hoole i ka ieo. Kauoha ae 1« ke Generata : •• E hoi aka | na lii koa mahope mai o ka laina koa Bihga- ! de." I ♦ Hoi aku ia iakou maiaiia. •' Ena kanaka oka Regimeoa—" wahi aoa me ka leo kuoo." e hooiohe Mi! ; au e kakali ana maanei e ninau iku i ke kn> | mu o ko oukou hoohilahiia ana ia oakea iho : a me ka oukou mau noi ana o kew kakahia- ; ka, ka mea i hoole ai oukou i aa frannba a jko oukou mau luaa Hookuhi a» ak» »i >« &ako«. Ine | hooiohe im» oukoM, pono, a i ofe, aoie ookou e pakele at«a. Kt M» gm> , koa i ka'u kauohn, e hek koke aku mahope o ka puali Birtg*4**| «a ke eia o ke Akua. e luku aku no au «m* Mi mea pakah* o oukou." Atb i ptm.