Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 14, 17 Kepakemapa 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

MOKUNA XIX. Ka pomaikai ana o Kakaio. No ka ike o Kakaio ua hiki iaia ke uku aku i ka bila kikoo dala a ke Kaaka nana i : lapaau o Batezou, nolaiia, ua kauoha aku oia e hele mei ke Kauka, e kamailio po laua no' ; ka hookaa ana aku i ka aie ona. no ka lapaau ana la Batezou. I ka hiki ana mai o ke i Kahuna a ike makamai Ia oia i kamai, i kona ano maha iki; alaila, hoomaka aku la o Kakaio, e hahai aku iaia i ke ano o keia kanaka. " He <jrēnerala oia.no ka puali koa Polani, a ua hele no hoi oia iloko o ka hoouka kaua a hiki i ka wa i pio ai ke Aupuni o Polani, Oiai, ia wa i pio ai, ua holo mai oia me ka imi hele ana ia'u i nei. Mamua o ko maua hoomaka anae halawai. ua pau loa kanawa- | hi dala, a no keia paū aoa, ua loohia nui ia I oia e ka pilikia, i kahi ole e moe ai a me ka make a ka pololi i ka ai, a hui ae la ia mau ; nawaliwali me ka eha ona i loaa ai ma ka wa j kaua, noiaila, ua mahaahua loa ae la ka pili- : kia. A me keia pilikia no i loaa aku ai ia'u a hoi mai la maua i ko'u wahi nei, i ka hikl ana aiai maule iho la oia, a ma ka pono ha> na wale ana aku no, loaa iki mai kahi maha ia po a ao ae. loaa mai ai ka laau mai ia oe , niai, a oia ai i kau laau a hiki i keia wa a ; kakou e hui nei, noiaila, ua aie nui au i kou ahonui i ka lapaau ana. A k§ makeinake nei au e ike i ka nui o kau hila." la iohe ana o ke Kauka i keia mau olelo a ( Kakaio, ua hu mai kona aloha ia 6atezou, a j i mai la, " aoie hiki ia'u ke auhau aku i keia ; makamaka ou, oiai, ua maopopo loa ia'u aole : wahi e loaa ai kana dala." I aku la o Ka- , kaio, "aole pela kakou eponoai, he pono no | e uku ia kou luhi a me ka laau. A inae | haiawai mau ana oe me na mai he lehulehu j o keia ano, alaila, e pa'o wale ana kou manawa no ka nele, a pela hoi na laau. NoJaila, ma ko'u manao maikai aoa e auhau mai j no oe ia'u, i mau ai ka pomaikai ma kau hana j maikai." ; No keia koi ikaika loa a Kakaio, ua ka- : kau koke mai ke Kauka i kaoa bila, a haawi mai la ia Kakaio, O ka huina o ua bila ; nei, he elua dala me hapalua ; a ua hookaa aku o Kakaio, me ka mahalo nui i ka loko- ; maikai nui o ke Kauka. A hoi aku la oia i | kona wahi, me ka haawi ana i ke aloha ia ! Kakaio ma me Batezoa. | Hala aku la ke Kauka, alaila, i iho ia o | Kakaio, " He mea kupanaha loa keia mea, ; oiai. ma kahi i manao ia aole he hoka ana, : malaiia iho la ka hoka, a ma kahi hoi i ma- ; nao ia, e hoka ana maiaila iho la ka hoka : ole ana. O ka luhi-a me ka laau a ke Ka- | oka, aoie elua dala me hapaiua wale no ka : uku, aka, ma ka naau o ke kanaka i hoopi4iaia me ke aloha oiaio, ua hoemi ioa i ka i uku." Eia keia kamailio ana o Kakaio iaia i iho, ma ke alanui, i kona heie ana i kahi o : ka lede Dundas, (ka mea makemake i kumuI ao olelo Geremania.) I ka hele ana a hiki o Kakaio, i kahi o ka - { lede Dundas, ku iho ia keia ma ka puka a : nana maikai aku la i ka lede, aole nae be ; hoomaikai aku o ua lede nei, ku wale mai Ia oo me ke kilo iaia nei, mai luna a laio, a o : ke koma aku la no ia iloko o ka rumi me ka inna mai oua lede nei, " ooe mai la ka ia," a o ka hookani ae la no ia o ua wahine nanau nei, a ma-kona hoi, kahea ana i ke kauwa. 1 ka hiki ana mai o ke kauwa, olelo aku la ua wahine nei, £ hai aku ia Mias. Dundas, ua hiki mai nei ke kanaka a lede ' . Tinemau i oleio mai ai." A o ka ooho iho la no ia o ua wahine maua nei, me ka i oie mai ia Kakaio e nohomaluna o ka noho, a no ke kena ole ia mai o ia nei .e noho, noiaiia, ku ; iho la no keia, me ka i ana iioko iho ona, '• Pela ka ka hookipa ana i ka mea a lakou i makemake ai, he ku wale no iluna." A liuliu ko ia nei ku ana. kahea mai ana ua wahine nei, '' E noho oe ilalo, aoia no ke- i ia o ka manawa a kuu kaikamahine i makemake ai, aka nae, ua hiki e mai nei oe," aia j no ke alo i kapuahi, me ka hoali ana o na < lima i kapuahi. No keia ano e o na hana a ; keii- wahine, nolaila.ua pane aku o Kakaio, | " Aule, inunnei no au t* ku ai," u u ke oki no

j ia o kft pane ana o oa wahine nei, a hele aku ' | ia no hoi kaia a ka aka la ma kahi e, me ko ia nei oana ana ma ke alanui, a hlki i kh wa i wehe ta mai ai ka puka, a puko mai la : elua mao lede a ike iaia nei. ;• A kahea maUa aa mau wahine nei, ia 1 Miss. Dundas, " £ia ke kanaka opiopio nana 1 oe e ao i ka olelo Geremania." A kunou hoompikai aku la o Kakaio, i ua [ mau lede nei, a pela pu no boi na lede. Oiai 1» Uauwa e hoonoho mai ana, i na : noho ma ka aoao o ke pakaukau, oaia hou ae la ka vraha o ua wahine hana rula ole nei. He wahi ninau ka'u ia oe e Mr. Thingumbob (ka inoa hou keia o Kakaio, a keia wa- j ! hine i kapa waie ai raa kona manao mahaoi,) ! ' " ua lawe pa mai nei anei oe meka piliale- i 10, Kumamoa a me ka Hoakakaoleio ?" Mamua ae o ka anehe ana o Kakaio e ne aku, huha e aku la o Miss. Dondas i kona makuahine, me ka ī ana, " Aole kopono 0 keia olelo au e kn makuahine, aole no hoi 1 ku i ke aoo lede ftiaikai kau hookipa ana. makemake nei oe na'u ;no e hooponopooo ka'a maa mea e ao ai, I maikuhi oe, o na mea a kekahi poe i ao ai,, oia wale no ka'u mea e manao ai e ao, aia o [ , kela a me keia mea e ao iia mai ana e ke ku- j mu, Blaila, oia ka'u mea e hoopaa ai." i i ko Kakaio lohe ana i keia kamailio anao j ; ka makuahine a me ke kaikamāhine, aiaila, I aalu waie iho la no keia i ke ano e o ka ma-1 kuahine, me ka i ana, aole no ka paha au- ! anei, e ae mai ana kefa wahine ia'o, e like i me ko'u manao ana he pono. Aole i liuliu o ke komo mai la no ia o ke kaikamahine laweiawe me na boke, a waiho I mai la iluna o ke pakaukao, alaila, olu iho ia : keia me ka i ana, akahi a loaa ka pono. O ke koi mai la no ia o Miss. Dundas iaia nei ; e nee aku a e kuhikuhi ina haawina. A ; neēnee mai la ua wahine maua nei, a noho j ma ka aoao o Kakaio, oiai, kekahi kaikama- | hine a ua wahine nei e manao ana e hoolohe jmai i ka Kakaio hoike ana i na haawina a Misa. Dundas,a no ka paa ana o kahi kupo* ,no i ua makuahine neii noiaila, ua hoona- _ ukiuki loa ke kaikamahine opio, a i ae la oia ' " E mama e, aole oe e makemake ana e ao 1 mai, au e hoopiha wale nei, i kahi kupono ' la'u ke noho aku a hoolohe i ke ao ana mai o ke kumu." f ' . S ' ' i : ' , Oiai o Kakaio, e kuhikuhi ana ia Miss. Dundas ī na haawina, i iho la ke kaikaina o Dundas, " ina he Oeonimana keia, alaila, o ke keu keia o ke Geonimana hoohaahaa ma ke ao nei." A ninau aku la o Kakaio, i ua kaikamahine nei, aole anei he mea o keia haawina ia oe." A i mai la ua kaikamahine opio nei, " E aoao hou mai oe ia'u, i hoomaopopo loaai au." , A ua kuhikuhi aku o Kakaio,e like me ka \ mea i noi ia mai, a pau, aiaila, makaukau | oia no ka hoi, a hai mai la ua mau haumana j nei, ma ka hora elua o ka la apopo oe e heie j mau mai ai oe i na la a pau loa. A hookuu ia ae la ke lakou nei akoakoa j ana me ko Kakaio haawi ana i kona aloha. No ka ike ana o Miss. Dundas i ka ikaika | loa o ka makemake o Euphemia (oia hoi ke | Kaikaina) ia Kakaio e heie mai ma ka hora | elua, nolaila, uaninau aku oia ia Euphemia, | " Heaha la kou makemake ia Kones«tine i ka la apopo, aoie oe i maamaa loa ma keia mau mea ao e makemake loa uei." A pane aku la e Euphemia ia Dundas, " Ua ike oe i ka mooieio o Diana a'u e heiuheiu mau airf| [ ua papa }oa mai nae oe in'u no ko'u heluheiu j mau ana, nolaila, ke «a semake nei ad e lilo I au 1 wahine, e like m6 k>u ano." No ka heluhelu nui ana o Euphemia i na i ttaao, nolaiia, ua uiu ano e kona manao no kela a me keia mea ma lea mauao wale ana. | A ua ike ia no na hopena o keia makemake ' ana o Euphemia ia Kakaio, no ke ake nui e oia, i mea naauao ioi ma na mea e ao ia mai ana iaia. Ma kona mau helehelena, ua puia waie no e ka hiehie, ke kamailio ana a me ka laweiawe ana, me ka manao nui, elilo ia i mea aloha oiaio i l<ona makamaka ke loaa iaia kekahi. la Kakaio e hoi ana, ke kau pono aku nei na maka o Euphemia. Aia &e la kona manao uiu wale no Kakaio. Ma kona hoomanao ole i ko Kakaio ano ukahai a me kona ano kuoo huii ole ma na lealea o keia neho ana. 0 keia noonoo ana o Euphemia ma keijk mea, o ka akahi no ia o ks hoomaka ana e ioaa iaia ka manao nui ana n lilo o Kakaio i ipo aloha nana. MOKUNa XX. Ke Keena Mai>o o Lede Tinemac. / 1 ka hiki ana o Kakaio i kona wahi, u| aneane e make ke anahulu, ma kahoolilo n# ana i kana wahi hana miu e loaa ai ke oiaf ka noho ana. ina kakaliiaka a pau, e kuaj mau ana oia i no kii ana i pena ai, a mai ke dala. maiama imea ehookaa ai i ko< { na aie i ka wahine mea hale, no kona mala- { nta ana i Wona niakamala ia Batezou, me ka •

■' iana o ka manao i na wahme haumaoa ana. e hoomanao atmlaoa i fco laua aio iaia nei, : a me ia mea e hiki ai iaia, ke hooiilo ma na mea e pono ai ko iaua oia kino. Aka, aole Joa keia mao lede i hoomanao iki i ko iaua ' aie iaia nei. No keia ano o Miss. Dundas, ua hoowa- ; hawaha loa o Kakaio iaia. A o kahi Eu- | pemia hoi, aole ooa manao hoopaneenee, ua i hooiei paa no oia ) kona manao a pau maluna o Kakaio. Ua hakiio n»u o Eophemia no ko Kakaio maa kii a pao, aoa maikai ioa ne i kona manao, me kona hooikaika ioaana ika hoopaanaau i kana ha/awina, a me ka {hoao ana e unuhi i kekani mau olelo BeritaI nia iloko o ka olelo Geremania. No ka manao nui no o Euphemia, ua*haawi mai oia he mau olelo, i makemakeia na Kakaio e unuhi. Aka, kahaha nui ioa iho la o Kakaio no keia mea i manao ia e unuhi, me ka onou koke ana iloko o ka pakeke o Kakaio, me ka hawanawana ana, o lohe ia mai e Miss. Dundas, alaila, ninau ia mai!. i A ua ae aku no o Kakaio, e iawe oia e | unuhi.'no ia mea. ua hauoii loa o Euphemia, | a i ka makaukau ana, o Kakaio e hoi, ninao ; hou mai la ua wahi iede hoohie nei ia Ka- | kaio, i - kona.wa e heie ai i o lede Tinemau j la. A i aku la o Kakaio, " 1 keia ahiahi no," | a i hiki oe i ona ia, " Alaila, e hai aku oe iaia e hiki aku aoa au ilaila i keia po, a ilaila , oe e hai mai ai i kou manao no keia mau pauku a'u i haawi aku nei ia oe," wahi a Euphemia; ao ko Kakaio hoi mai la no ia. I kona hiki ana i ka hale, o kona weheae ia no ia i ka wahi, o ua paiapaia nei, ia wehe ana ae, haule ana kekahi mea ilalo. a laiau iho la keia i nana iho ka hana, he Medala gula, ua kakau ia he mau huaolelo maluna. Me keia ano hoihoi no o Kakaio, o kona heiuhelu koke iho la no ia i na pauku i kakau ia e Euphemia : ! " E hoomaikaiia olaelike meke Akua make ole, I Ka makamaka e ake aaa e nobo ma koa aoao, ' Bk>be a e ike hai i& oe i u*a a paa, ' Me na leo naheaahe me na mioo aka iki ana." < O ko Kakaio kiola ihō la no ia iieeia mau j mea, i ka Medaia a me ka paiapala iluna o ke pakaukau, me ka noonoo ana i ke kumu i I ala ai o keia manao o ke kaikamahine, a ua j ehaeha ioa kona manao. ; No keia mea lapuwale a Kakaio i ike ai, ua i iho oia, ua oi ioa aku kanani o ka noho iiihune ana, mamua o ke komo ana iioko o na hana e loaa ai kahi daia me na hoowaiewale ino. Aka, mamuli oka pilikia o Batezou, ua ane hiki ole ia'u ke haaleie i keia hana, oiai, malaila, mai i loaa mai ai kahi pono, noiaiia e hoomanawanui hou au, i keia mau hoowalewale, me ka hae- j hae loa ana i keia palapaia. 0 keia hoowalewaleana, ua oi aku ia ma- i mua oka lede Sara hoowalewaie ana ! No 1 keia mau hoowalewale, ua kupilikia loa ko Kakaio manao hoopono. 1 ko Kakaio heie ann a hiki i ka haie o iede Tinemau, aia hoi, ua hiki ae o Euphemia Dundas malaiia, a kamailio pu iho ia oia me na lede ; a o lede Sara, noho e mai ia no | oia ma kahi e, me ka naiukai o kona manao, | no ka lohe ana, eia o Miss. EuiAemia Don- j das ke hoohie nei, me kona haawiana i kekahi paiapala a me ka apana gula Medala i kau ia me kekahi mau huaolefo hooipoipo. j No keia manao o iede Sara, e iiio ioa ana oKakaio la Miss. Euphemia Dandas, noia- j iis, na ka waimaka waie no e heieiei, a me j ka aana molno ana ia Miss. Euphemia Dundas, ame ka hoino loa. Oiai. ia lakou nei e nanea ana, kamnmu ana ke kaa o Miss. Euphemia Dandase hoi ai, alaiia, hooho ae la oia o ko'u kaa keia e hoi ai, o Mama no ka ! i kii mai ne!f ia iehe ana o lede Sat», e hoi koke ana o Miss. Euphemia, akahi no a ioaa mai ke ano oiuola iki o na maka i ka nana aku ; a o Euphemia hoi, aoie ona makemake iki e hoi koke, aka boi, o i ia mai hoi, he pakike i ka makua, noiaila, ua hoi no oia, me ke noi ana mai ia Kakaio, e alakai iaia a hiki ike kaa. Aua iiio no ia i mea maikai ia Kakaio, a o ko ia'aei*alakai aku ia no ia a hikl raa ke kaa, aiaiia, ninau mai la o Euphemia, penei: «• Pehea keu manao no keia mea a'u i haawi ako ai i& oe ?" A paoe aku la o Kakaio, "Aoleau i manao he mea ku loa keia i ka pono maoli; aka, o kou makemake, e unuhiia, ua hanaia no e a'u, a eia mai no ia ; aiaiia, ialau koke mai ia o Euphemia i ua paiapaia nei, me kona oieio ana i ke kauwa, mai pani mai i ka puka i ike aku au ta iede Sara, i na aia no oia nja kopa wahi i noho mua ai. A kunou aioha aku la o Kakaio i ua wahi kaikamahine nei, a hoi mai la o Kakaio īloko o ka rumi o>. lede Tinemau, e haawi aku i ke aloha, oiai, e hoi ana oia ma kona haie, O ka hōoie oiai la no ia o iede Tinemau, | me ka i ana, " Aole no hoi e hiki ia oe ke { noho iki iho u loihi iki, olaila, no hoi hoi «k» ? ' (Aeie i pnu,^