Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 4, 9 July 1873 — HE KAAO —NO— KAKAIO O WALEKAU —KR— AHIKANANA HOI 1 KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE KAAO —NO— KAKAIO O WALEKAU —KR— AHIKANANA HOI 1 KE AU O KE KAUA O POLANI

Hoomaka iho la ka hoouka aoa o ke kaua, ' a e like no me ke ano mau o na koa o Polani, o ke ku mau no ma na kulana maikai oke kauu'na, a pela no lakou i kaua aku ai rne ka wiwo ole. He elua holo ino ana o na koa [ Kueini iloko o na koa Polani e like me na ilio Ihae, a elua no hoi ko lakou hee ana i mua o iia koii Polani, mamuli o ke kupaa ana o na koa o Kakaio me ka makau ole, i ka hoouk>i kaua ikaika loa a na Rusini. Iloko o keia k«u» ana, ua lilo 9 hapa nui o ka la, n ua lanakila no o Kakaio, mai ka huini mai o na pahi, na eiau a me na poka wela a na Kusin». Iloko no hoi o keia kaua, ua komo hou mai no he mau kōa hoiviloko o ka puali o Gen. Ferepena, e kokua ana iaia; a ma keia ; inea, ua hiki ole ke hoomaha ke kaua ana no (ka wa pokole, a ua hoomau hou aku no ka hoouka kaua ana o na aoao elua. a hiki i ka jpo ana. I Ma keia kaua aua, ua ikaika loa ke kauo I o na aoao elua, me ka pakui hou ole ia mai 0 na koa Polani, e hke no me ko lnkou hoomaka ana pela no ī hoomau ai. Aole no hoi 1 ike la ko Kakaio haule aoa ma kekahi se- | kona o ke kaua, ua oia mau oia ma ka holo jana iloko o na koa ona, me ka hoolanalana jana i na manao o na wahi koa luhi ona, a ine ko Kosetiuko. A pela no hoi ke kupu->-nakane, ua paa mau oia i mua o kona wnhi puali, me ka hooikaikaana e lanakila maluna o na eneml. O keia mau pooli eia no mahope o ko Kajk»io puali, o kn lihilihi o ka wela h*>|iann o i ke kaua ka i loaa ia laua, ako, o ke kukonukonu o ka wela hahana o ka hooukn kaua ana, aia no ia iloko o ko ke Ahikanana kulana. A ua lilo o Kaknio i mea ukigki loa jna na enemi, me ka manao e hopu pio ia ia, eia hoi, aole hiki ke kokoke mai ma ka aoao o ke koa lua ole, no ka mea, ua makaaia loa oia, i ka alo ana i na make e hoolele ia mai ana e na koa Kusini. Oiai e hoi hope ana 0 Kakaio, i hope, mikiala ae la o Kosetinko me kona mau koa mamua loa o ke kaua, aole 1 loihi kona ku ana ma ia kulana, o ke ku imai ia no ia i ka poka a na enemi, a o kona ihaule a make -aku la no ia ilalo ; ike koke | mai la o Kakaio, holo mai la oia, n lele iho j j la ilalo, a puliki aku i ka Alihikaua Nui o : na «oa o Polani, me ka h?i ana i ko lakou j poe koa, " ua make ko kakou Alihikaua Nui." | ia lohe ana o na koa, ua hooho lea nui ae j lakou me ke kaumaha o ka manao penei: | " Ua make o Kosetiuko ko kakou makua," | i pela iho la ka nakolo ana a na leo pihe nlo- j ha o na koa, mai mua a hope. lloko o keia j Imāke ana, eia no ke noke mai nei ke kaua a na koa Rusini, me ka ikaika loa; a eia no j hoi o Kakaio, ke'iu nei ma ka •aoio o ka j ni°a i make-, me ka nianao e hoomaha iki; ! aka, aole e hiki, oiai, ua hookokoke loa mai na koa enemi i mua o ia nei, nolaila, ua puana ae oia, i mau wahi mamala olelo penei : " Aloha oe e Kosetiuko, aole o'u manao e haalele ia oe, aka, o mainnke pu kaua. nola- j ila, e aho au e hooikaika ae rne keia mau eha j i loaa ia'u a me ka luhi, no ka pono o ko ka- j kou aina hanau. Nolaila,ia oukou e ka poe j e hooikaika nti no ka pono o ka aina, i nui j ke aho, m«i i ae oukou, ua make ae la no ka ] Alihikaua Noi, a nolaila, e pau una makou i ! ke auhee, he oki loa ia. no ka mea, e holo i waleno oukou, aole mea e pakele ai oukou. j Nolaila, imua ke nlo e nn pokii." O ko Kokaio kau ae la no ia ma ka lio, j holo maoli aku la oia iloko o na koa enemi, ! me ko i nei, bohau ana i ka ia nei pahi nia- : luna o na koa o ka apaoenemi. Me hemea j la i ka nana aku, nkahi no a komo mai o Ka- ! kaio, iloko o ke kinM. l ka mea o ka ika- j ika maoli ma ka hoouka kaua. O na koa ī i hoonohoia e Kakaio e kiai i ke kino kupapnu j o Kosetiuko, ua kau nui mai In ka makauia lakou no ka hiki mai o ka make a na enemi, , maluna o lakou, nolaila, ua pau ī ke auhee i lnkou. A kahea mai la o Kakaio, mai holo i oukou, aole nae he hoolohe aku o na koa i auhee. Nana ae la o Kakaio oia wale no ■ koe. haliu ae la oia iluna, a i aku la, " E ie- ;

| hova o oa'kaoa, oa ike mai oe i k«u kauwa i I keia eekona, oia wale no hoe, i mua o ka ma» | Ue a na enemi, nolaila, e ka Haku, e kokua | mai ia'u." i * Pela ko Kakaio hooiknika hooknhi ana a | hilii i ke auhee ana o na koa he lehulehu o na lenemi iaia nei. lloko o keia auheee ana o l na enemi, oa hiki iho la o ia nei, ma kae o i kahai kahawai. lke aku la oia i ka wai j ua bele a ula pu i ke koko o oa kanaka ma- | ke, ua hele oia a make-wai, aka, aole e feilu ! iuia ke wae ae i ka- wai, ua inu aku no oin, | me ka au hele ana a pae ma kahi kapa o ke ! kahawai, a malaila oia i haule hoomaha iho | ai i kona mau eha a me ka maluhiluhi. ; Ikawa a ka huakai koa e aiualu ana ina ienemi, i kokolee mai ai ma ko Kakaio aoao, j hoomanawanui ae la keia i ke ku ana iluna ; e nana ai ma o a rnaanei, .me ke kaukoo nna |me kana pahi. A o ka waiho mni hoi oke i kupunakane iloko o kona mau eha a ke kaua, i huii hou aku ia keia me ka wahi ana i kona inuu eha me ko ia nei kalie i paa ai ka pua- ; punai mai oke koko. Ua hele a ula pu na ; inaka o ke kupunakane i l e koko, holo aku | keia iloko o ke kahawai, o kioe iho la i ka | wai me kona pap«le kapu a lawe mai ja i ka ! wai a holoi iho la i ka mnka o ke kupuna- ; kane a pau ae la l<e koko. Kaakaa ae la na maka o Sobiati a ike mai :la i ka aioopuna, a i mni la: " E kuu mooi puna, na ahkai mai ke £kua ia oe e ike hoip« loa ōe ia'u i ko kupuna|{ane. A e lawe aku oe 1 ka'u mau olelo hoopomaikai, i ko j makuahifie, oia hoi keia', e imi aku oia i ko Akua o ka lani, i lona ai iaia he wahie maha iai a e oluoiu ai ka mumō. Na ke Akua hoi | oe e nialmna, ke hoolilo oe ia oe iho i kauwa ■ oiaio Nana, me ka hoolohe pono, a e like no | hoi me ka'u noho ona me ka malama i ka j pono ame ka pnmaikai o leluilehu." s A punna āe la o Kakaio: " Pela wau e ! kokua ia mai ai e ke AkuaL" me kona haliu i ona aku iluna. A i mai la ke kupunakane. | E hoomanao oe, o oe iho Ia no o! Sobuti ! o { ka'u knuoha hop6 loa keia |a oe e kuu moopuna aioha, a mni holio oe a imi inoa hou aku. •No keiH mou olelo hoalihaloha a Subioti ia Kakaio, aole hiki iaia ekemu aku i : hoekHhi no ku mea, ua hele mai la o louo a paila i ke aloha, a oiai hoi, e kukuli mai ana ka ike kanaka o ke kupunakane, a make loa iho la o Subiati, a apo aku la Ua moopuna i ke kupunakane, j haaiele mai i keia nohe ana luhi. Ku ae la o Kakaio iluna a nana ae la ma o a maanei, aole oia i ike i kahimeo-olae ae, oia waie no ka mea oli hookahi iwaena o na tausani i make, a uhi koke mai la ka ! poeleele, a moe pu iho la oi ī me ke kino wai* | lua o kona kupunakane, iho mai la ke kehau anu o ka po inaluna o ia riei, aohe hoi o na poe make, oole o lakou ike ae he anu. Pupue'wale iho la no o Kakaio me ka pili ole o na maka, a malamalama waJe. Hiki mai la na poe kanu i na kupapau, n hoomaka aku la lakou e eii i ka lua. 1 ka ike ana mai o na kopi o Kakaio i ko ia nei noho me ke kiai ana,ji ke kupunakane, haawi mai la iakou i ko lakou aloha ia Kakaio no kona hoomanawanui loa ana i ka noho ana iwaena o ka poe|niakc a ao ka po. A hooho ae na kos me lja Ipo nui, e i ana •• £ eu koke ae oe mai ka poe make ae, aole au nana ana aku ia lakou, oiai, ua haalele mai ke ola ia lakou ka mea hoi e hiki ai ke hana." Pane aku la o Kakaio: " E hoomaikni ia o lehova, i kona lokomaikai nui ma kona hoolalelele ana ia oukou e hele mai, a e halawai pu me a'u popilikia Inei i ka make ana o kuu kupunakane, a ke njoi aku nei nu i ko oukou lokomaikai, e ne maie hoihoi aku kakou i ke kino kupapau o kuu kupunakane." Ia lohe ana no o na koa, ua ae koke mai no, rrfte ka hookaulua ole, oiai, ua hele wale lakou a piha i ke aloha oiaio i ko lakou koa wiwo ole. A hoihoi aku la lakou ma kahio ke kahua hoomoana, a o kahi poe hoi, noho lakou e kanu ina kupapau ona koa. Ano ka hiki pono ole ia Kakaio, ke hele wawae, nolaila, ua kau oia maluoa o ka iio, a ukali pu aku la i ka huakai kaumaha me ka luuluu o ka manao. A i ka ike ana mai o Gen. Wawereki (ka mea i hoonohoia tna kahi o Koaetiuko) i ka hoi aku o ka puali, hoouia mai la oia i ka ahaiolelo, e ninau i ke kuinu o keia hoi ana mai. Ika holo ana, a hoomaopopo iho la i ke kumu, a me kona ike nna i ke ola o Kakaio, alaila, hoi akula oa a hai aku la ia Oen. Wōwereki, aole i mike ke Ahikanana, j a o Sobiati ka i Alaila, piha loa iho ! la oia i ka oliol), \ ka makje ole aii!» o Knknio a i kona kaumaha hoi no ka make ana o Sobiati a bolo aku la oia e ike i ke kino kupapau o kona makamaka kniulana

> Kauoha ae la ua Gen. Wawereki-nei e hoihoi ia kn manele kopapau o Sobinti iioko 0 kona hale lole. Ao ka Ahaiolelo hoi ame kahi poe koikoi e oe, e ukali pu aku lakou ia Kakaio a hilei i kono pueli. O ka ehn i loaa i la Kakaio i ka hoouka kaua aoa o ka la iho-j la, fee palan: wuie no. aole i kukonukonu ; ! ananae. ua piha ioa o loko ona i ke aloha i| kd makuahine no kona halawai aan me na ka- j ua hahana loa ann i hala ae. A hiki inai la he leta mai ke aliiwahine mai, e hai mai ana i ka lohe anao kona ma- i kuahine i ka nu kaumaha no ka makeana o! Sobiati ka mea i hooikaika maa no mmkai o ka aina, a maha iki ae la kona aloha. A i kekahi la ae, hoolewa ia o Sobiati, ine ka hanohano nui ka hoohiluhilu ia ana o kona hoolewa. MOKUNA Vtl.V - No KA'LA HOPE O V;lanau. I ka wa i hookokoke ia moi ai ka lono pilikia o ke kulanakauhale, me ke ano ikailia maoli o kona-helehelena, i oi nku mamua o na lono kaua a pau i ike la mainua, oia nol hoi ka poe koa Kusini, i manao ino loa i ka j hoopfo pinepine ia e ke aiwaiwa o ke koa, I noiaila, ua honpiha loa ia ko lakou mau puali me na koa hou, o me ka makaukau loa i na mea kaua, a me ka manao e ki poknpahu | hoala īa ka manao ikaika o Kakaio, e hoo- ! makaukau I' ke in na wahi koa o Inkon. j A ike ae la o Kakaio e hiki io inai ana naj hana wehweli, ōhila, i ae la oia. ua nui a i mahuahua |oa na enemi, aka, aole au e pau-l aho a haolele i ka'u hana, ehoomau no nu af hiki i ka hopena o keiaao. i (waena konu o ka po, ua kai heie aku lao j Kakaio me kona puali ma ke ano hele hoo-j makakiu, oaki iho la ka pouli. I ke kaka- i hiaka ana ae, ike iho la o Kakaio, ua hikii lakou ma ka aoao hema o ka muliwai uukul e kaawale ai na aina o Sobiati a me Kohil^-1 ka. Maanei oia. hme kona mau koa i hoo- i maha iki iho ai, no ka una i ka hele anu mai 1 kn po. Mahope iki iho, ike ia aku"la' ke puhi ia ana mai o ke kula i ke ahi, a pela no hoi nq hale, pau pu ae !a i ke ahi e na enemi Husi. ni, a o na kino knpapau hoi o kona mau makuainona, e waiho wale ona ma na alnnui, oia hoi ka poe i pepehi waie ia e ka puali Kusim. ika nona aku, ua hoomainoino loa la na kanaka o Polani i iukuia me ke ano holoholona. J ka po ana iho, hoi aku la ko Kakaio pu-i aii n mu na pili pa o ke kulunak«uba!e o Vi-i lanau, a hai niai la o Gen. Wawereki, me i ana,e hoomaha oukou rpaanei. a e u hoi. no na pilikia oko kakoi) kulanakauhale alii i aloha nui ia e na kupuna o knkeWi hala e aku i kahi mau me ka ike ole o na ili i ka | eha, e like la me kakou, nolnila, i nui ke aho. Ona alii koa, korno aku la lakou iloko o ka hale alii, a malaila lakou i hooiuann ai me ke kamailio nui ana no na hana o ka hoouka kaua. Ika nui nlii e nanea ona, ko Kakaio komo fiku Ia no ia iloko o ka rumi o kona makuuhine, a malaila oia i uwe pu ai me kona makuahine, a puana ae |a ka ma« kuohine, penei: "E hookipa aku oe eka nukua aloha, i ko'u hoomaikai i Kou haaw» ana mai t ka' halawai ana o kuu keiki me a'u. ! ' I ko ke keiki lohe ana i keia mau huf pule, a kona makuahine, ua hoapono loa oia i kona hoomaikai"ana i ke Akua, ba Men nana e kokua mai kakou i na wa a pau, ika wp pilikia aika wa pihkia ole. A hoomaha ae 1» ka uwe ana a laua nei, a hoomaka ae la o Kakaio i ka puana ana i kahi mau hua ho* alaala i ka hoomeoao ana ia Sobiati, ma ia mea ko laua hoonanea olelo ana no kekahi mau hora, a me ka hoomanao aoa no hoi la Kosetiuko, i kona moke ana ilokoo ka lima o na enemi no ka pono o ka aina. INana ae la ka makuahine i kana keiki, a imai la : " E kuu keiki koa, aohe mea nui e ae a'u e kamailio ai nou, aka, o ka pomai» kat wale ana no o ko kaua halawai ana, oiai, ua kokoke loa mai na x pilikia maluna o kakou iloko o keia wa. Aia a hiki mai, ia wa e make ai ke ioohia mai e na eha o ke kaua aka, o ke Akua ka i ike. JHoi aku la o Kakaio. iloko o kona rami e hooluolu ai, me ka noonoo ana, no oa hana o ka la e hiki mai ana ; a koe iho la ka ma> kunhine ma kona rumi me ka moe o!e. Hookahi hana o ka pul'e i ke Akua, e hoopakele' mai ikana wahi keiki mailoko maiona lima! o na enemi. , ia kakahiaka ana ae, hoomakaukau ia ae la ka.-puali kaua, e kai heie aku i mua o ke kaliA kaua; kukulu laina ia ae ia na koa ma fela a me keia aono o ka puka o ka pa o ba a kai aku la na koa. a hiki i ke ahia'hi. ua hoomaka emai na enemi i ka hco-j ike kaua i pau."\ '