Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIV, Number 7, 14 February 1891 — He Moolelo NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio na Hilana [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

He Moolelo NO WALAKA RALE KA Ilio Ahiu o na Kualono A I OLE Ka Hiena Opio na Hilana

[ Oke ki ho" . uao« na pueli hope !o ka euemi, a.( L'a lakoa mau poka paj kaniahi e hihio hele aua ilana o ua wabi kiekie 'a, na i& mea i hoemi hope I hko i nn naita ulaula no kek&hi aoao o ua wahi kiekiena nei i pakele &i lakoo c:ai na poka &ku & na koa Irelani. He hap' lua hora kera kl poka ena mai a ka enemī, alaila hoomaha ibo !a iakon me ka loaa ole he w&hi pomftikfti i<i It koa"bja ia ban« aūa, al&ila, o like me ka hikiwawe opa m'in&o k<>& iloko oke keikialii W&lak» Rare, haalele iho la ia i ke kaboa hoolulu o kona mau koa, (i pu hou aku la iluna o kabi kie kiena ma ka aoao ē b&!iu pono ana i ke kahua kaua. "■ He hookart hora o£o& aoi o ke ua alii opio la nt ho ana malail», buli boi sku la oia me ka lono a hoike aku la imua o kona mau koa naita aia ke ka lana o na enemi'iloko o ke knpilikii, a me Ue la ae le e napoo ka la oia la a e anhee no Ukm imua o na Peīekane. Wwhi hoo aua alii opio b, o ke ku luna hoouka kana ona koa Pelekane, he kulana ikaika a me ka* 1 eleu o na lawekwe ana. , '•> Alaila—a n« n<vit-i; no kn kel» maa pukaeiahi e uina nakolokolo mau mai la me ka hikiwawe o kahi m& hopa o kekabi? Na na koa Pelek«ne; wahia kapane. Alaila wahi hoo &na naita« owai ko Ukoo alakai nui o Kala? Ke ole e heopanipuoi mai ka ike & ko'a uad maka ia'u, e hke me ke ano o ka hae a'u i ike atu nei aleila e na naita ulanle o k& Moi Woka Rt>re ke uiakai nui o ka la, a o ke Dake o Eese k» hienw o ke kt.hu& A—ht»! oka Moi Woka Rare no ka ke hU.kni, «ilaila, owai hoi kela Duke o Esp . wahi a na nait » i ninau hou mai

O ke keikialīi Mhiiinn Mnlama no ia, ka me« naua kekabi o iia boaksi lsna kiia loa mslun« oka lepo nei o Camabereiana, malt»lo oka īnoa be kiu no ka aoao Pelekene. Aole Vrtle iiui oia nka, oia keknhi o na koa auoioaua laulaaa loa o Ft-lekaue oei ma ke kaikuouo akea o It iTia. Aoo edh MiAiU ulaul#»; ua maopopo I akn !a «n<-i i» oukou ka putna aka iuoe? aUiU eua unit-t e lawe i be ka buH o ke kiai »ka uo ko kakou kulaoa Uoolulu, a e pepehi boi i ka euemū i ke sekou« mua loa o lakoa i ik« ia hi, I noa keia maa paleoa. . Me kei» r»au oleio J« ke f>lii opio,! iho la ia i k<? Vabua lioolulu o kooa mau n«it» h kamo? i»lolei aku la i koiia al«heto uo ke kahua kahi e ho,uka īs aun ke b»baoa. O kēk kuiaua a ua alii epio īa i iawe ae ai, oia oo kona «a aua e biki aku ci« meluua o ke kahua k*ua uo ka hakilo pouo aua ike kulaua ikaika oua «uemi. a uio ka ikaika o ko> Ukou ka bua haiawai me ua Pelekaue uia ka waba o ua pukuuiahi.

Aiaila e kuu makamaka heluhela, pela kana i hoea mai ai 110 kabi i puana ia ma~ke peo o ko k&ua mokuo& — E ka oali o k& manawn! E nee awiwi nei, E h&i mei i ka lono O wai kela e m«alo ae la, Maluna o na'kualono, Oke keikialu'o Alani! **** * * * Ae e ka mea heluhelu; ua pololei na kahoahoa ana ake ouli o ka manawi, 0 ua keikialii io ala īa ka mea i poni i& 1 hHka no na meel&la kile, e baabeoana maluna o ke kahua i enaena me ka hohono oka uwahi pauds, eo ka alana an» iaia iho e make ma ka waka o ua pukuniehi i na he mea ia e hooko ia ai o kona mau iini.

Oka pouli oke kahaa kaua me ea kolamu owabi, na īa mea i kokua nui mai keia huakai hoomakakiu a ua alii opio la, a ma ka olelo pokole.ana ao no kana e kuu makaooaka, u& hoea aku o.a olil opio la mnluna oke k hua kahi a kona mau manao wiwo o!e o ke koa i a& ei e lawe i ka hanohano o kana h&pa kiu e make ma ka waha o na'pukuaiabi. Oiei ua alii opio U.maluna o ke kabua kena, u& haawi ae oia 'me kon» ikaika a pau ma ka hakilo pono ana i ke kaUoa ona koa iMiuni, ame na lawelawe kaaa ana e ke keikielii Hiki, a iloko oia ip&u miuoie oka uoii hoomaha ole ana o ua alii opio la, aia kana papa hoolala o ka hoaili kaua ua makaukan no u i miuut6 oki han»*, e I»h ke kulana i iika ona koa Ireiane, ba makaukau a me ke kup ia ma ko lakou kahua, ao ka panina loa, o ia no ka averiga īkaika o na balari ame sa ikaika hoohaua o kg lakou poka ika miuuie. O keia msu mea a p&u, oiaka ua alii opio la, i lt»we mai ai a hoopaa maloko o kana pap.u hoolaha kaua, a iio-ua papa kaua 1(hu!i hoi aku la oia no ke kahua heolu lu kona mau naita me ka puahi nui.

Ua hoea aku oia imua o koha mau naita iloko o na minute pokole wale no malalo oka ahai haaheo ana a kena lio o]anl& "Mokani Ahiu." a molalo o ka hanohano o na m&kakiia ua hookipa ia aka la ua alii opio nei me ko lakoa oi, a oīa oi, oiaka ua alii opio -la i haawi aku ai i ke aloha kanou &na.

. AUila me ka eleu nai, lele iho la ia ilalo o kona lio, a haawi aku la i ke kauoha i kona mau naita no ka hoakoakoa ana mai, a imua o lakou i waiho aku ai ua alii opio la i kana papa hoike kaua me ka panai pu ana aku ī n& oleio.

Ena naiti wahi a ua alii opi o la, O keia ke kniana ikaika o na euemi au ī l&we mai ei mailoko mai o ka pouli o ka uwahi paud%, a iluna o ke aiai o ke ia apana pepn, Aoo e n» naiti i n& o kei& ke kulana ikaika o ka eu&mi alaila eo& nait* i poai ia me ka aahu ulaula oke aloha aina na oukeu ame Walaka Eare e hoolīlo aku ia lakou a me ko lakou ikaika i mea ole, a ho ke aku hoi īmna o na mana kaua o ke &!oha aina a me ke kuokoa o ke aupuni Pelekane, a me ko Irelani mena kaua p&kaha o ke kipi na na naita aahu olauia i hoauhee mu& loa ia Hiki iloko o ka pouh maluna o k& lepo o Cdmabereaoa. j MOKUNA YIII, Ka ro rocu oke auhee—Ke keiki^ALII O KA POKUNIAHI !

Mamaa o k« leo o u& oiea knua , ; Poha akplue ka liaaeli&ae o ua o-!e , He halulu l me ka u«kclokolo uuu Aia boi ae la ka Uo liooho E ke kiui 1 heHha ko k* po? E ke he&ha ko ka ix> ? , Auwa I he |?« pouli d ko *u.kee ! , iie po popl)iki« o kn iuako ! O Hiki u« kooke / U Uiki ua ivubm I | Ua boou«i īauiH o AUui — : Ee keiki«lii o kn Pukuoialii l • * * * * * j O kela aiau oUlo a k«j &ui opio ej hoike aua īuiua o koaa mau n«iU, o ia, ka Lkou 1 Uaawi msi ai i u& hooloho Hua ue ka hialaai uui, a i k& wa & ua, k«ikitil!i U o keju>a i &c &i i ( knu« muu olelo hop%» usua & me kou&.

mau naita e hoolilo aku i ka īkaika ua pnalikoa o ke keikialii fliki ka puu. waf uahea o Irelam i mea ole—ua haa-, wi fce lf. lakou (na:ta) i aa leo horo 0 ( ka hauoli me ko lakou moho, e ola ka naita 'o ka aahu ulaula. O keia leo haro huuoli, o na uaita utfcula. ua ho'o te la ko lakou kopinai wawalo a puui kahi kīekiena, me he oiea la e heike mai aiiii i ua poe naita ; nef, e hiki io mai ana ka h ra e hooko ia &i ka mea a ko lukou mau manao kea 'i npn nui Ae—e hiki mai ana ka bura e auliee, aw: luwelu liilii ai ke keikialii Hiki! m&Hnna aku o ka īepo o Oamabere]aua n menhwa e kuu makamaka oia ka kena e ai. ! Ua eaaopopo ae nei iaL.ua na oieloi a ke keikialii Rare i hoike ako ai Imua o kona m-sn n&ita, al&ila e aui, htm ae.ko keua kaaaailio ana no lakou a tae ka hopena o Kela kahua kaua o Camaberelnria muwiiena o na Irelaoi me Dii Pelek&ne, , *alabope iho o ka keikiiilii Walaka, Rf.re hoiko aua aku imua o JLona mau ne.ita ike kulina knua ona aoao elua a kana k?.ua i kaha ai haiiele iho la oia i ke kahua hoo!q|ji o koea roau a holo ho.u aku. lano leni o kahi k:ek ; e no k& naua. &pa i ks kulaoa hoouka kaua o na &oao " eloa. | taīa i hoe» bku ui o ke kie». ' ia& wi hope ae la la i kana nttQdj naĀluna o ua knhua la o ka weUwelī, a i k§ manawa a ka la i aneane aku ai e hup-i 3 koea maa kihi m&Ialo o .ka ili—' kai t aia boi ua lele inai la kekp.hi ona po£a wela ana pukaniahi o ka ( aoao o na Pelekane, a ua ja poka i kiola iho ika hsc. Irelani o ka bonua { tas kona apahu poomuku e ku lōhe aua, , t?a hobola ae la ni naiooaka ana maua helehulena o ke alii opio, a oii<*kaua i puana ae ai— Pulolei a akarmai kela alii kipu—Oia ke auo o «a H koa i makeuiuke iu no ke kahua o na hana o keia ano. ,

A ka ua hookuihe hou ia mai na nooro°o na alii opio la mauiuli o ka welo haahe*f ana mai oks ;h«.e' Irelaui maluna o konh apahu poomoku, wabi, aua alii 1», owai la ke koa nena l kuku'u hou ae la i kela h*e kipi mailalo

ae J ,o ka lepo ? Ho ! lua o Walaka Eare kekahi maluna o kaua aole loa ia e ae ana e welo Lookano

hou kela hae kipi. Ae—aa welo haahoa hou ae ka hBe Irelani malunao kona npahu poomoku mahope iho o kona kipoki ia ana mai ena Pelekane, a o keia kahi i olelo ia ai, he meapaakiki np n<» Pelekane k-i hiki tna ke hoohaalepio ika hae haaheo o Irelani ilalo ke ole e wawahi ia ks paa o ko lakou mau !slna koa, aka e kuu makamaka ua lilo i mea na ua lahui la e haaheo ai ma ka olele sna aole loa e hiki i ka mana o ea koa Pelekane ke hooopaahao i ko lakou hae kaulana oiai ko lakou hauu e p\na »ca iloko ko lekou puuwai.' Aka ua kuhihewa iki psha n«» Irel&ni ma ia wahi, oiai i ka wa a oa hae kaulana la o lakou i welo haaheo hou

ee ai malanao koua ppaha, eu boi un ioaa hou mai la oia i msa poka pnkuaiahi, a dh la men i kiola t*ku i;ia iiooa o ka lewa me koua mau puk-i--pokft e ha.mam-i «uh. Ua h&awi lioa ae )a ke alii epio Wal&ka Eare i &a malialo eua ao kela ©ao alii uaua i kipoka Uoa mai la |ka ba« oka eoeoi;, a mamaa ee o ka loaa l aaa ia Ukou (enemi) be kuiaua e biki |ai ke kukulu liou ae i ko lakoa iiae uo ke ka aua aku o htlawAi uie ka iuaiua ooa poke 4islti a ua relekaue aia hoi'ua bolo mai la ua koa Peleknuo imu* nb kahl a ua koa Irelsui eku aleu ana, malalo oua sL>k*i aud a ka uioi puowai haoVfa o Peiekaue [Woka R%re), Okaelea&me ka, hikiwiwe o ua aUkal sua & aa <toi puuwai h*okik ta me k« hoohauek hikiwiw e »ua i ua koa oua b»t!iri pakuui&M. ua in uihu uie-i 1 Ua&wi koke aku hkeu ika UuakUa oka 1» f 'u& m»u k o ke >qo ao ua Uoao «u* a puu aua koa Irelaui e p*& iko lakou lslma ma ke l»Ie au* aiai i ua koa e kt moi puuwai ( o retokaue ua UiU ote i>i |jpoaiBu uiau | e wela m»u aku aua ua pok>t j l>pkuuialii a u&K\Uri puhiuiahi a ua ;

Pelekane a cce ka eleu o ca lawelawe ana a to lakou moi, a i ka uhl uua mai 0 ka po aia hoi ua aeliee akula kfi eue mi ka weliweli &ui. Mamua ae oke auhee aoa ona Irelaoi. ua hali hoi awiwi aka la ke alii opio WaUka li&re imua o konp, euau naiti a hoike aku la tole e loihi loa ua miGate i koe a e au.hee no ka «aeeuī, Mamua ae oke auhee ana o oa Irelani, ūb huli hoj awiwi aku ke alīi opio Walaka imua o kona mau oaita a hoike aku la, eole e loihi loa na minaie i koe a e auhee no ka enemi. O keia louo haaoli a ua alii opio la 1 hoike aka ai, oia ka kona mau naita i haawi ae ai i na leo huro o kt hauoii a j 1k& hoomaha ana iho ia wa koke no i | poha aka ai ka leo o ke alii opio me ke-, ia mau olelo: £ makaukau e na naita no na minute oka hoo&o kauoha, a e hoolohe no ; ka leo o ka o-le. Me keia mau olelo a ke alii opio, lawe koke ae la ea haita i ko lakou kuiana makrubaa o ka hooko kauoha, a ilokoo ia mincte hookahi i poha wawanaai ai oa leo hooko o ke mailona mai o ke kahua kaua o Gamabere lana, aoia ka ke alii opio Welaka Kare i balīu ae ai ma!una o kona mau aaita ia mau minute o ka poeleele a paae mai la i keia mau olelo,—Ua aahee na ereDii —ua laeakila na koB Peiek&ne. O kēiā doru olelo hope a ke koa opio I hai el£u &i imua o kona mau n iita, aa like ia me na uwila ilek'o o puuwai o kona mau naita, a mei la ko lakou mau kalena pak&hi iloko o ka pnali i makanknu e hooko i ka m?kem&ke o ko lakoa ahīkai opīo, aka nfie ua kalaa iki īa mai lakou muoiuli o ke pahi o le la aku o ka o-le hoailona maki imua. O keia kaulua a ulolohi ana o ko ke keikialii Walaka inaki ana aku tne kona mau ia no ko ua alii opio haalele hou ana īho i ke^la^i^^ a hole hou aku la iluna o kahi kieleiena no ka

I pono ana i ke alahelo a oa enemi e anhee nei t aka o ka pouli a mē ka uhi ! poipu a na kolama uwahi pauda o na minute iho i haīa, na ia mea 1 hooaele : mai ua alii opio nei i ke alahale pololei a ka enemi Hmhee aku ai. Ae e kau makamaka, o ka pouli o ! na ahiahi la, o la ka mea nana i hoopa--1 kele aka i na koa Irelani mai ka iilo ! ana i mea weluwela liilii imaa o na liona o Pelekane, a pela iho la lakoa i | pakele ai mai ka inaina aka o ka moi puuwai hio kila (Woka Eare.) Aole ■ wale o ke kelkialii o Alani (Waiaka K«re) kai hoohaelo ia mai me na aweawea o ka enemi, aka o oa poali kaua pu kekahi o na Pelekane, oiai aia ka pooli ke a&hu paa iho Ia me koua koioka eleele. Iloko oia pouli o ke auhee ana o na enemi maluna o ke kahua Wana weiiweli I o Camaberelana, aole i haule hppe ka j moi pauwai hao kila ma ka hooana ana | kona kia ke Dake o Essa no ka hshai i ana ma ka meheo o ka «nemi ua hoo- | uoa pu is aka he lehulehu wale o ua r kio o ka paali no ks kiai ana i ua pa- ! leoa waho o ke kahua hoomoaua, a o I ua pu kaui minate hoi ke uiua mau ala I ia i kela a me keia miuuta lie mau hoaiiooa f> maopopo ai i ka puali holo i okoa no ka ike & me ka ike ole ia o ka eoemi. II Auo e k« mea helahelu; o keia ae la :lke kolaua o ke kairoa kaoa o C »mabere i'lana, mahope )ho o ka hookui aua o ka lik«ikft o na aoao eloa no na hora he 14, !* a« k« anhee ana o halrelani i Uoopau ako i ka leo weliweli o ua pukuuiahi. 1 ATai!a, keia m ui au>> ae K h;iale 'le aka !a ke koikialii Wakks» i ko lakou kahna l\o<.>lu!a maluua o kahi kiekieua, a u)f»ki aku !a iloke o ka pouli &3k140 o ea al&kai aua a ua &lii, r»ei o ka uwahi p»uc!s. [ O ka h ,u!e hopo aua o ua aiiuute a m& ka olo!obi ma ka hah*i aua *kam* ka meheu o ua eueuii» o u ka 'W\J<»ka, Ksre i lawe hou mai ai i hoomaopo ana no kai'a kli kahua o U hoo'&U! kana. a malana o ua k\i la i haawi ni! w* i oa ana aa hīk; i&!a ke &u ! aku i kona atsu nait i ik o ka jk*a!i «w ki? alahelo # 1 vs \ «,ka ax o I N*>lai*a o ka e'ou, H ae mskv| «|U i i us &Ui opio uoi., u-> me& h

iiooiiio aku ta pojjJj okapo i mea ole u o ua m«LaoUaa oka lsppkila ia . ma ua la oia ka W_alafea ihull «a ai malaoa o koua toaa aattu oiai lakoa o maki aua. ua aaita —wahi a aa alii opio neū —aohe po ani eap i 1» aa li ia'a ka hßnobaoo malaiii» 9 ka iepo.o pameib9relana aei o kma po walā ao Ae e oa oaij;i, o koia ka po e loaa ai ia kakoa ka hi-.alieo aautt loa ana ma ka ike ia aaa mai na kekotj i hpaujh,ee maa ?oa na uiana kaaa o leelani ilpko poali ka mea lioi a'a i hii maa ak? ai ia oa"knn, e alakai aka aoa an ia ookoa imaa 0 ka eaaeoa 0 na mea kaua t a paio kae ako i Da enemi me ka puuwai lili o ke aloha ama. Aeo ena naita—aa hoea mEi kakoa i na minnie e hooko i& ai ia maa olelo ano e makeuk&u me ku oakou maa mea kana oke āloha aina, a maki aku kakou īmaa. O ka pouli o ua po la a me ke'&uhee hikiwawe ana aku o na koa Irelani mailuna aku oke kehaa kftua, oa is. mea i houhoka aku i na koa Pelekaoe a me ka Poka Poha o na kaalosG ( Woka l£are) aoiaka aa Woka Bare la i paaoa ae fai, —Hoohe wale ka mea hewa- -"■■■■ —Aole mea e liahai ana, ——eka &o kaua iho e ka mea helohela, ua kohu na hooheno ana o keia maa olelo i aa poe liona !& o Pe'okaue. I ke alo »0 ka ola a hala Ua haawi ia aku ke kaaoh* i na paaii naiti no ka ohai ana aka mahope o Ika meheu Q_na Irelaai, aka, o ka a&ki | paa o ka poali na ia mea i hooneie aka i& l*fe>u me o& awe&wea o ka lakoa iiuakai alualu ika eaemi, nolaila, ua hali hoi aku la lakou a hoike aku la imaa oko iakou alii; a oia ka ua alii pauwai haokila li i ha&wi koke ae ai i ke kaopha no ka luomo&aa aaa o k& paali, .