Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 39, 27 September 1890 — He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani. KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi. [ARTICLE]
He Moolelo Hooniua Puuwai NO RAFELA KA Olali o Polani.
KA MEA I KAPAIA Ka Weli o ka Makakila A O Ka Pulakaumaka o na Enemi.
MOKUNA X. KA OLALĪ O POLANI ME KA HIENA O sa ron:o nk ha MEtlEtr o 11afela ke Koa— Hēaha KA PUANA AKA MOE ?—E HAI MAI ! Kike ka a-la, uwe ka mamane. Heaha ia? E hai mai; Haehae ka manu,ke ale nei kawai, Heaha ia ? E hai mai; Anu Kawaikoloa huihui i ka manawA — Heaha ia ? E hai mai. AI N A pela, ua makaukau loa o Eaiela e papa-lealea pu me ia," "A-ma e lanakila ar*a oia maluna o Rafela ke Kuewa o Polani; alaila, he mea makehewa ko lla£ela o!a ana i ke ao nei," a o ka pono wale no e— Hoi i ka opa a o ka honua Pau ka ikena i ka mea lealea Maanei i hooki iho ai laua i ka laua mau kamailio ana. Wehewehe ae la o Eafela i kona mau aahu e komo ana, a komo hou mai la i na wahi apeu kapa kahiko ona : i kapa mau ia mai ai oia he kuewa.
I ka hoi hou ana ae o Rafela .a kona ano mau, ma kona aahu o ke kulana haahaa loa, ua haalele iho ?a oia i ka hale o Moke ka ludaio. Aole i liulia loa ka manawa a Ra£ela i hele aku ai, aia hoi lohe aku la oia i ke pahupaHu mai o na kapuai wawae o kekehi kaoo kanaka oui, a me ke koekoele mai hoi o na mea kaua, mahope pono tnai ona, Me he mea la i pai ia ae ko ia nei maka, ua ike ae la oia i ke kau ana iho o kekahi lima ma kona kipoohiwi. laia iioi i huli ae ai, ike iho la oia e hoopuni ia ana oia e kekahi poe koa Eukinī he eiwa ko lakou nui, *oe ko lakou aliikoa. Ninau mai la kekahi kanaka iaia; <l O Kafela paha kou inoa ea ?" Pane aku la ua Olali nei o Polaoi, me ka wiwo ole: "Heaha la kou kuleana no ko'u inoa?'' "Aole ia o kau paue," wahi a ke aliikoa Rukiui i pane mai ai ia Rafela, me ka hoomau ana mai i ka olelo ana, "o kau pane wale no, e hai mai oe i kou inoa." "Aole anei o Rafela V'' MOKLUNA XI. Aole i Horo iho lUfkla i ka kci M&NU. **Eia mai au o Bihiu Kupueu o ke aiwaiwa Eiwa oukou hookahi aa Tala-laa holu i ka wai laa ttv"
E kuu niHkamakH holuhelu, a hoā hooUono hoi o koia moololo o ko auo ahifthi, o oo rao a\i, ua iko kaua o k& oiwi ka uauoa a knua o hoohiol»ai wau uei, uh iktna oia roa koua iooa o Bafola kp K«Wft. Aka, aolo o hala ho umu loh ilehu ia 00, e hoomau āku ai oo i ka
heluhelu ana ma keia wahi aku o ka kaua moolelo, a ike no oe, e kapai.a ana ka kaua liiwahiwa, o Rafela kekipi. ; Oia hoi, ua ike ae nei kaua maluna ae nei, i ko ua olali la pn ana me kekahi poe koa Eukini. a' eia hoi oia me lakoa kalii i papa leo pu ai me kekahi o lakou. . laia e kamailio ana me lakou, aole no oīa j hōike ae i kona kulana pihoihoi a hohe wale paha, aka, e haiamu mau ia ana no oia e.na haawina a pau oke kanaka koa oiaio a me ke akahē!e, ■V'-. : .'V Ia Rafela i hoomaopopo iho ai i ka nui o.na koa Kukini e hoopuni ana iaia, he mea oiaio na komo oia iloko o kekahi kulaoa kapilikii loa; a o kana mea i hooholo iho ai iloko ona, aole loa oia eae e haawi pio iaia iho iloko ona lima ona enemi o kona aina hanau aloha, a e like me ka loihi o ka 'pili ana o kana pahikaua ma kona aoao, pela no aaanei e mau ai ka manaolana iloko ona no Sona palekana mai na lima mai o kona mau enemi. Oiai hoi aole i pane mal ke kanaka aoa i nioaa aku ai, nolaila, oa ninau hou aku la oiā. "fl/eaha kou makemak<j fa*u ?" Pane mai la ke kanaka Eukioi: "Eia me a*u kekahi palapala hopu no ka hopu'ana i kekahi kanaka Polani nona ka inea o Rafela." "No ka hewa hea e hopu ia «i ia kaaaka ?" i ninau hou aieu ai ks kaua hiwahiwa. "No kana mau olelō ku ) ke kipi i ka Mea Ilihia ka o Rusia," wahiakapane. I kela wa i pane aku ai o Rafela: "Be kanaka Polani oiaio au; eia au i Waresau nei, ke kulanakauhale o kuu aina hanau; aole loa au i hoopuka iki 1 kekahi olelo kipi maluna 0 ka umauma aloha o ko f u aina." "No'unei, he kanaka aloha aina au!" "O kau mau huaolelo e hoopuka mai nei i keia wa, he mau huaolelo kipi ia." "O kou pili aloha ana ia Polani, he kipi ia la Rusia !" wahi a ke kanaka Rukini i pane mai ai, oiai hoi kona mau hoa e ku nana wale mai ana no. "Alaila, he kipi ka paha au i kao noonoo ana e kena ilio Kukini ea !" wahi a Rafela i hooho ae ai;
A e like me ka hikiwawe oka leioa ana a kekahi liona hihiu a pololi hoi.o ka waonahele maiioko akuoka uljilaau a oili pulelo ae la iweho, pela i lele mai ai ua koa opio la o Polani a kaa ana mawaho nei oka poai o na koa Eukini i hoopani ai iaia, a o ka wa no ia i huila ae ai kana pahikaua ma kona lima, "A-hal",i hooho mai ai ke alii o ua poe koa Eukini la, me ka ninau ana mai. "E kue noai ana ka peha oe ia makou ?" O ka pane & ua Olali nei o Polani i panai aku ai no keia ninau a ke aliikoa oia no kona uhau ana aku i kana pahi, ma kona aoao palahalaha, a pa aku la ma ka papalina o kekahi o na koa. A oka hoomaka koke iho la no ia o ka hakoko weliweii mawaena o Rafela ke kipi, a me na koa Eukioi. He oiaio, eiwa ka nui o na koa Hukini, a he hookahi nqt Rafela, e alo nei i ka ehuehu, mahea ana la e welo ai ka hae oka lankila, na ke au ia o ka manawa e hoike mai. O nei poe koa Kukini e paio nei me Rafela, he mau pahikaua wkopoko ka lakou. a tia I«na ko Rafela manao no ia mea, oia hoi, eoi aku aha ka liolopono o kana mau kakolo ana i kana pahikaua loihi, imua o kona mau hoa paio, mamua oka hololea o na kakelē pahi ana a koua mau lioa imua ooa. Malia paha, e kuu makamaka, e olelo mai aua oe, lie kanaka puai-koko ka kaua hiwahiwa; aka* e lioike akuau ia oe, aol» oia ka tnea oiaio, E hoomanao oe e kuu makamaka heluhelu, iloko o ia inau la popiHkia o Polaoi e noho ana malalo ona maiuu o r>->a o Ru?ia, ui nni launa olō poioo ame na ohaeha makolukolu i kaxi iho maluna o ka lehui Polaui, mai na poe mai na kulana kiekio mai a hoea aku i ko na kul&na haahaa, E ulu mau ana na paio hookahe koko sna mawaena o na kanaka Rukiut a mo na Polani,
■ ■ _ ■■■■: ■■■■..■ .. E paio ana ka mua no ka hooko ana i na hana e hoohaahaa a e ulupa i& a_i na kanaka Pōlani, e likeme na kauoha hookikina weliweli a na mana o ua aupuni Imeperiela la. Ao na Polani hoi, e paio au9 lakou ma ka aoao aloha iko lakou aba hanau; a nolaila, ua ku kela kanaka Polani keia kanaka Polani e paio i na kanaka Rukini, he alo a he no ke aloha i ka aina hanau.
E pepehi a e powa malu ia ana*na kanaka Polani, i kela a me keia w^, Ma kekahi mau manawa, eo lahi hewa uuku loa a kekahi kanaka Poj&ni e hana aku ai imua oke kanaka jsukini, e oki ia ana oia i ka pahikaua pa ke alahele oke kulanakauhale, e ](ke me ka apahu j?u ia ana o kekahi ljumulaau i lioowahawahaia e kona ha&u,
Ma kakahi mauawa hoi, e kaili } ia aku ana na 'lii hanau oka aioa, ka poli aku o ko lakou mau oliana a)o--ba, a mehope iho oko lakou hooko|okoioia ana imua o kekahi mau ahalipokolokolo kaulike ole ms ke ano he pjpe kipi. ua kaiehu pupuahulu ia iakōu, me na waimaka walohia a fumakena ehaeha hoi no na kaiaulu liweli o Siberia, kahi a lakou e noilo kauwa kuapaa ai no ke koena aku o ko lakou mau la o "ke ola a|ia ina keia aoao inp« o keia ola ana. 0 na wahine alii a hanohano keiā o j Polani, ua kai huluhulu ia aku la j kou imua o keia mau ahahookolokolo ] koomaewaewa, aua ahewa kumu ole ] lakou ma ke ano he poe kia lakou, kue aua i ka mana o Rusia. E poni mau ia ana na kaiaulu lfe nui o ke kulanakauhale o me na koko hala ole o kana maa ke;|i ponoi, | E 010 ana ka pihe, ka uwe kanife&ja ana ma o a maanei o kona mau weU ; a pau. A e kuu makamaka helahelu, i kou hoomaopopo ana iho i keia mau 1 hana maewaewi a pau e pah'ola apa ma Polani, alailā, owai la iwaena o na opio hopo ole ame ka wiwo ole, e likfe la me ka kaua hiwahiwa nei, eku ole ae me ka houpo*i lalapa ia eke ahi o ke aloha aina, a kakiwi aku i kana makakila imua'o na enemi o kona aina hanau ? Manao au, o oe a me a'u, e kuu makamaka heluhelu, e lokahipu ana kaua ma ka puana ana ae, aole ka kaua hiwahiwa he kanaka puni koko; aka, e hana ana oia i ka haua e paio aku i na enemi o kooa aina, ma ke ano he hana aloha aina ia.
A nolaila, me keia manao e kau lioa uhaiaholo o keia moolelo, e īiali liou ae kaua anana i ka kaua liiwahiwa, oiai oia e ku ana me ka makaukau e paio mai i na koa Kukini he eiwa ko lakou nui. I kela wa i uimhi like ae ai ua poe koa Kukini Ia i ka lakou mau pahikana a leīe mai la lakon maluea o Bafela ke Kuewa i na wa i hata mna aku, aka, i nei wa o Rafela ia ke kipi. Oia hoi ho kipi oia, wahi a na uiana nui o Eusia e noho ana ma Polani, aka, he aloha aina oia, ma kona mau ano a pau, i kona aina makuahme. 0 keia ka wa i ulele ia iho ai he paio a he hakoko ana mawaena o K«fela ka Olali o Polaoi a me na koa Rukini, eia nae, he walii paio kumumu a kamaai wale ia ma ko na kauaka Eukini ao«o, a he pahee hoi i ka welowelo a me k* ho'opono ma ko Rafela aoao. ' Ai» ka pahi a ua ko» opio 1a kē ohi la imua om, e Hfee me u» oloio uwila e aoapu ana i ka poīniū o ka opoho lani! maluna ae. * j 1 kela a me koia wa a ua Eaf|la uei ka "\Teli o ka mak&kila e k&uioe aku .jai I kana pahi imaa o koua mr,ū enemi, he mea oiaio e hookikiaa U aua kekajii o Ukou e honi iho i ka ih o ka hou<jia a lakou ! hehl-ku āl uie ka haahēo. He ekolo paha o kela poe i muu mokaki iho ilaīo, aia hoi*ua puhee aku 1& ka nui o oa koa Eakiuha holo aku lakou mai ko alo aku o lUWa ka YT«jli o ka māknkiU, i paketo ai 'likou uiai ka lOHiua e ka« aku eua ino ka ha|la ole. ' j Ua ike iho la jakou, he moa oiaio ka i*kcu i lohe vale si aole o iv fola lie oiea kioo kan«ka maoli, he uhaue klaiuiouio oia i sshu la uio k i aahu o o ke Moo k%o*ka. ■
Eia nee, he kuhihewa ia manao o la-; oiai be kanaka oiaoli.no o Rf.fela,! 0 0 Polani do kona one hauan; aka. ua 01 ae kona ikaika i ko kekahi poo a ae i hanao pu ia me īa ma ia aioa hookahi, a o ka wiwo 010 a me ka hopo ole e upolu hiwa aua iloko o kona houpo he i lua ole k« ikaika a tne ke kuemi hope I ole i &o ia haawiaa liookahi i lumai ia | iloko 0 kekahi houpo e ae. j Mahope iho oka holo ana ako o ua 1 poe koa Hukini ls,'ūa liiooinan aka !a 130 o Eefe!a ma kona alahele. A iaia e hele ana, aa hoo'maōpopo J iho la oiB, mai ia manawa aku a hoea i! ka wa e oho-like mai ai ka aiha ho ka ! hoopakele ana He ia Poleni mai na mana mai o Rasia, ua lilo oia he kauaka 1 enemi nui iaī e na mana Rosia e noho ana ma Polani, a ua kau ka hoaiR>na o ke klpi malana ona, ka hoakako •hookahi hoi nana e'mao i kona ola me ka hookaulua oie. | He mea oiaio, mai ia hcra aku aia ' ke palikana o kona oia īloko o kona ' lima iho, ano ia koikoi i hekau īho j malana o kona hokua, aole no ia i hopo iho, a aa lana kona manao na hiki hololea no iaia ke malama iaia ihū. 0 keia haakai a ua eaea nei o ni e kamoe pololei ena ia ma kekahi wahi o ke kulanakauhale o i noho aui ia e na Polaoi maka hanohano oka aina, me ka manao oīe hoi e alia hou ia mai aoa oia me kekahi hana e kono hou ia mai ai oia e hoohaea hou aku 1" kana pahikaua 110 ka hoopakeie i*kotsa mau hoao fea aiaa hookahi. ' laia i hele aku ai a hoea i kahi aūa i makemake ai, aia hoi kaalo ae la oia ma ke alo o ka halealii nani o kekahi o na 'lii hanaa o Polani, a ike eku la oia 1 kekahi mea e hoohuoi ai kona aaau, no ke aoo b ka hana e hana ia aua maloko o na uale la, Oiai, aa lohe aka Ia oia he mau leo awe kapalili e puai mai ana paailoko mai o oa hale la. Nolaile, oa hoomanao koke ae !a oia oa loohia ia kela alii Polani i.ka poino hookaamaha wale mai na mana Kukini mai, oia hoi ua lalau ia aku oia e na lima kakauha o na Bukini a e kai huluhalo ia ana oia imua o ka ahahookolokolo kaulike ole a na poe Eukioi ma ke ano he kanāka ia i hana i kekahi hewa e kae ana 1 ko Easia maaa. 1 kela wa i kopu kōke msi ai ka manao iloko ona e hele aku oia me ka ! hookaulaa ole, e haawi 1 na kokua ana |i ua kanaka Pol ioi la i komo iloko o j ka poino.
E kna makamaka heluhelu, o keia hana a ka kaua hiwahiwa e haaa nei hR !ua oīe no ke koa ame ka makau o!e, no ka mea oua haoa !a, he hana ia e paio maoli aka ana i na mana kanawai 0 Busia, ka mana hoi i hiki ke opa pu mei iaia a Hīo i mea o!e. Aka, ke ninau iifai k» hoohuoi o ke kanaka, penei: *E ke Kiai, heaha ko ka po ?—E hai mai ! ft Komo aku la keia ma ks puka o na ba!eatii la, a ma ia wahi ua ha!awai akti la oia me kekahi koa Rukin>, a kah3a ako la oia penei : "B hw>kaawale ae oe e nei ilio Rukini i kaia maoawa ano !" Pans mai la hoi ua koa Rukioi !a,' penm: , 1 v *'E ko oe malaila e nei kanaka has- 1 kei !» *'loi he mamioa oe i kon ola iho, 'alaila, eku aka oe mnlaile, mai ' neea hoo mai oe 1 hookahi ioih?." 1 Akm Aole i hnpo iho o Rafe!a | . K!& eueu hoi a o Polaui |ua komo aku Uuoi>me ki piha oiaJkaa! a a m.e ka mak&pkau uisu i,iia uaa"naW& a p«a ms u& ajio a psu o haUwal I aku mo u-i haawiua poiuo « [ paha e hooloi la uiai &ua uiatc.ua o us eueu ta o roUui. Eaa hoa hoohoao eel oka Uiooklo hoouuia yuuwai o E LU, e ho-.]u iki iho ko*aut k ! !ohi aua ia Iv f l-, a j puleU>|b,Hi • ka i keia pulo | 4 " Adie i pau.
Ma louo mai Amerku Heuia mai, ua ili ka moku|)£a Caibsrleu usa ua kua&u o AIUU» Auiērki Eēaia, Aole !a, a pehea aku la !a ko oU o ua k&Qaks,