Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 37, 13 September 1890 — E ulupaia anei ke Kumukanawai? [ARTICLE]

E ulupaia anei ke Kumukanawai?

"Na ke Knmnkanawai e heolianau aka i ke kanawai, aole na ko kanawai e lioohanau mai i ke Komakanawai." Hoohalike—Na ka makaa e hooha(nau aka ike keiki, aole na ke keiki e ►hoohaoau mai i ka makaa. 5 Eia ke ulu mai nei i kaia mau la fhope ka uoonoo ulupuni o kekahi poe e ulupa ike Kumakenawai e ku nei< oia boi e wawahi a lilo i mea ole* alaiia e kakulu i Kumukanawai houa i kahaa hou no ko kakou aupuni. Ua hoeaea ia keia inanao e kekahi kaewa i kahea la ma ka po o ks la—o ialai, 1890, ma ke Kaea o ka «■ Haiealii, me ka Lpoa Kaieaaoielo ole i koho ia. Ua la ia mai <be mau haiolelo (paia) eka poe nena 4 kahea ka halawai a okioki e ia a liiHi ma kaono na mea e hoohana aku ai. Alaila ma ka palena loa o na hana, a i mua o ke anaioa o na kane, na wahine, na kamalii, na holoholona a me na kaa !io e holoke ana i o a ianei, ua heīohe"lu ia mai la he olelo hooholo, a ua pakui ia mai ma ka ohi hapaka ana, he papa inoa o kekahi komiie he 36 la!a, i kapaia ia wa, "he komite no ka hele ! ana aku i maa o ke alo o ka Mōi, ao na I mea e pili ana i ka hoopau ana ike I Kumukanawai e ku nei ī keia wa." Eia ! ko lakon man inoa:

J K K&ulia S Aki W H Ttll H Keau A Kahoonei E Naholowaa £ Heleluhe J B Kuoha ®NBoyd J Kukaulalii U N Paikuli J W Pipīkane J Amer-i E Kaili Geo. Markhaai L Lane I FSherwood B Kaiwipui Chas. Dwight I 1 Hoomaha J Kanai G Malao W McGunn P Kaluna G W Kualaku H Makalii S Kekipi S Kila H Kamale J S Kekukahiko A E S Keiki M Palau C Kamaile J Pamaiaula S H Meekapu O keia poe Aele loa ina loea kanawai, ke kilo aupuni a me ke kaiaiaina ma Hawaii nei, ola kai ae ia lakou iho e lilo i mau mea paahaoa no keia hoolala hookahnli anpuni, aka no ka pono o Mr. J. Amara, ua hoole loa oia i kona īnoa 1 ka hookomoia ana maloko o ka heluna o keia komite. E nana ae i kela papa inoa o ka poe palaueka haalele loa, a e noonoo iho, o lakou anei na alakai no Hawaii nei e i palekana ai a e moli-i- hou ole ia aku; ai ona mau ola makamae e like me ka ] hookahuli aupuni o lalai 30,1859? ! Maiama īho uei keia komiia he mau halawai, a ina ka lakoa hooholo aua, uapai ia he m«*u palapala koopii hoo | pau i ke Kuaaukau&wai, a ua hoounaia

me kekahi oaaa palapala hoouaaaao e ae i na poo ona hui Kalaiaiaa ma na apaoa kuaaiua me ka hookekeua e kahea i mau halawai makaainaua, e koho i mau kocoite a hoouua mai i Houolulu nei, me ke koi pu aka i ka poe e ae e kakaa iaoa malalo o na palapala hoopn p hoopau i ke Kumukauawai e ka nei. Ua hoouna mai ksia maa apaua umlalo iho ina komite e hai pu me ko Honolulu nei komite, a peuei ks hoo - aaopopo ana: Hi!o ? komite; Koua 1; Honnaala MakawAo 2; r aliaiua 1; Molokai 1 komile poao ole Waialua, Oahu 8; Waioaea, Kaaai 3; Houolalo '66. Ona apana aku i koe o ka Pae Ain», ua ka lakoa a hoole. Ua puili ko lakoa maa hoia a leha mai ua uiakn malaio o na kue maka ine ka hoohouehene nx«i. I ka hui au« o keia koiuUe mo ki Hooolula nei kemiU īk> Inla, ua kaQi iakoa « hooholo he olelo hoohv!o e aku e koi i ke 'Lii ka Moi e hoo - ike Kamukaoawai* uislslo o ua khmu peuei; ltt hookiki&a ia o ke % Lii ka Moi e hoohiki m&Ialo o ke Kauiukaoawai. Alaa—Ko ka hookikiua ia o ua mskaaiaaua $ hoohiki malalo o ko Kauiukauawai.

Akolu—No k?i ul'i liini o db kuee imawaena o na makaainnn i no keia Kumukaoawai. No Kamu I—'Ua paue walia ka Moi ma Komite o ka halawai maka&iuana nai 1 kokuluia ma Koleaka i ka ,la 19 o lulai, 1887, he elua pule mabope īho o ke kukala ia ana o ke Kumukauawai: (Ja kakau Aa i keia Kumokanawai me Kau m <nao maikai me ka hGowetiweli oJe iā, me ka hōopilikia ole ia amo ka hoomaka'uka'u ole ia. Ua mānao Au, o keia Kumukanawai hou, he haawina pomaik ii nui keia mai ke Akaa mai, i mea e pono ai Ko'u Noho- | alii, Ko'u Aapuui a oie Ko'u lahui ka oaka. Mamua, htv mau kamaa la-i ko kakou, i keia wa he mau knmaa ili ko kakou. Mamua. he innlo ko kakou, i keia wa he lole wawae ko kakou.

Ma keia paue aka Moi maluua ao aa hooieio loa mei ia 1 kana hoohiki uanlalo o keia KnmnknoawHi eka nei, ma ba la 6 o Inlai, 1887, 1 mua o ka Luoakana-wai Kiekie o ko-Aupuni, aole iaa ba waha wple no, akā me ke kahaknha pn kekahi i kona palima alh. i na hnaolelo moakaka loa penei: "Owau o Kalakana, Mni o ko Hawaii Pae fee hoohiki nei An imua o ke Akua Mnna Loa e mah-ma meu i keia Knmnkannwai o be Anpuni, a e hooponopoao do Au i kē Anpnni e like me ke Knmck Q .Law?. Ka'akaua Rex.''

i Ua oaiuui KŪiaua o keia hoohiki aope poo pa.-.a e uianalo ai. Ua ae ka, waha, ua kau ka oulioia, aola e Uookaauli i kō koui. i Ji'>u a paa ka palahuli i ka wa Jiookylii alaila kukulu ae i kahua ho'u.

, No ke ūumu'2—Aole loa hookahi tpakaaīnf*i;a i kaualako ia me ka lima ikbika, hookikina shooweliweli ia ps.ha e hoohiki eeaUlo o ke Kumakanawai e. ka nei. Ua houkuu akea ia kela ame ifeia e hana akn oia e like me kona ooonoo he pono. A īna no i hoole loa kekahi naak&ainaaa aole oia e hoohiki. mala'.o o keia Kumnkanawai, aole loa dia e hopu īa a kiola ia iloko o ka bale paahao. Aka hm ua ae oia ika hoomalu ana a keia Komakanawai i kona kino a oae kona waiwai me kona hoohiki ole i keia Kumukanawai, alaila ua paa uo oia malalo o keia Kumukanawai, no ka mea, ua lawe oia ina pono a me n% pomaikai a ke Kumukanawai i haawi ai. , Eia kekahi, oke Kunaukanawai, he aelike ia mawaena o ka Moi a me na a oia hoi ke kahua kahi e ku ai ke Aupani. A o ka mea m&a mau uia ua aehke e ikeia nei, he kakau like na aoao elua malalo o ka aelike ī lilo &i i mea mana a paa hoi. Nol|Bilß, ua hoohiki ka Moi malalo o ke Eumuhunawai, a pela na makaaiuana i hoohalikeia ai e huohiki like, aole hooUhLi no aoao hoohiki a hoole na makaaiuaua. ALt aha ka pilikia ika aelike t-na o na ao io elua ?

! E hoomaopaprt i;i hoi, i ks wa i hosu ai ke koho bslotH mun loa malalo o ke KamukAnawai o ku aei ( \ja lokalii diai □& Bp*ua koho lohalehn i ka hoouna ana m?i 1 'oa olele e kakoo aua i keia kuuiukauawai. ' MamuH oko kjtiikalil uiaoh ia aua cj ko f!»uai k:\hi e lapaau ia ai ua nbs!ieius a uie ua kiu&ueau. o ke KuuiullaoAwai lan kgna Pauku S2. ua like uo ii ae k« D&pa uiaoli aea i ua alauui e akn o !»oolo!i a mau hoo I<!>l* |M»h* i ke EumukauiiWai. ' Kr> ho'aKMa pono. ia Paaku S2 aj kaam ia koua weboMreb|e aaa, h'lhi!», o k* nmao o ka heoakea, aua i k'n tra e lv, 6ho!;i lo i ia 'ai'ka % niiKU hool. !i p bs m n kokahi kau & i klek&hi, i t*i on* ninaawa uiaik&i e ka;ms V 0 *" 1 ' klolio lakjo« i t>n ho>i o kn e- liko aits r>o k:\ j\'o koho Aolo o k& uoouoo ulapuui o k& \va pokole e hoo~ kkhuH is kī ko ksin:s o ko aupumi. I ii uooaoo i keia: mai haawi w&la aku kp Aha »le!o i kouH niiiiia kiesie oia w«i«» oo i k<3ikaUi aha t» ae i hiiuau ke i koua maua 4 a i hoaka* ka o!e ia e na olelo maopopo ka uiaaa o|ia uiiJi lie Jkbsekia a*a k« &q!mu&y ukwai. laa i haiu;iu ke K.uuiukauaJai ia Q)e*i mai hoala isai ka A|liao!ei LL l V o u»a k \aa, u}sua k i 1 -i s .awoui&ii * mao IkkKli j Ua e ittc ko Ukou

noonoo he meia pouo no ka a me ka lahui. No ke kamu 3— Aole o keia knmukanawai ka mea nana 1 hookuee mawaena ona kan&ka kakaikahi, aka na ka nīni, ke kuko, a me na mea ano like . i hookahua ia iloko o kekahi poe, e like me ka poe m&kilo ma na paepae kapu, na lanam&kaaiaaQ& i hoonele ia i na puolo oihana kipe, na. punahele I nele ia ma ke koho aoa a ka mea hookahi, ka poe palaoalelo i ake e hoakahe ia ka rama i ka wa koho balota mai na loaa dute ae i ikeia ke apuka wale ia ana o ko ka lahui loaa, a pela ako a pela aku. Eia kakahi, aohe he hoike ba holomua oko kakou mau hana kuloko, e like la me na alanui. na alahaka, na awa pae, na hale kula, oa loaa dute, na helu ame ohi auhau, na waiwai puka aku i waho oloko nei o ka aioa, kamau ona launa makamaka ana me na aupuui a kakou i noho kuikahi ai, ka hilinai ia oko kakou mau bona aupuni, ka makahehi ia oka hoahu ana o ka Uhulehu ika lakou mau dala ma ka Baneko Hale Leta o ke aupuni, ka maikai oka inōā o fee aupuni ma ka aina nei ame ka mahalo ia mai eko waho. 0 keia inau mea a pau e hoike īa aku nei, he mau mea oiaio waie no ia, a na 01 aku hoi mamua o na au 1 hala.

Nolaila, ina e kaana poao ana kekabi mea kuikawa mai ke bu moi i hoaa ia ai keia Komokanawai ahiki i kaia wa, e ike 110 oia aohe wa holomaa e ae o ke Anpnni Hawaii i ike īa ma ka moolelo e like me ke au a keia Kamukanawaī 1 boao naai ai. Ao!e no i aele loa keia kamakau(>?ai i oa kinaauaa, no ka mea, aolie do he hana a ke kaaaka.. i hapai ai i ole ka loaf o na hookui ia ana mai. oia maa hemahema a ki - uauoau nae o keia kumukaaawai, ua hiki wale no ia ke lapaau ia e iike me ke knhikahi a kooa Paaka 82 e ka oei, Aole hoi oka ulopa i ka wa hookahi a kakala mai. i aeiike hou ika wa po> kole. Oia hoooiaa aaa, e kakulu mai ana la i mea no kakoa e haaa piaepioe ai i Kumukanawai hou i kelaa me keia wa, a oia auanei ke keehina mua loa oo ka hoonapele ana i ko Hawaii kalana aupaoi kuok ia. Ke olelo nei ka poe hookahali aupani, | '■* Oiai aole i papa ke Kumakanawai ma na haaolelo moakaka i ke kau ana |o ka Ahaolelo i kanawai e haawi ai i |ka mana ika Ahaelele hana Kumukai nawai hou, noiaiia aa hiki no ke k&a ia ona kanawai e hoomana aai pela. " Alaiia, ua iike ia me ka hoohahke ae penei: oiai aole i pap% maopopo aa haaolelo o ke kum ikaaawai, aole e hana i kanawai e kipaka ai i k* Moi naai ka noho alii aku, uoiaila ua hiki 00 k« haoaia i ksnawai e kipaka ana iaia. Ē nana hou ae i keia hoohalike; oi&i aole i papa maoh ke Kumakanawai na haaolelo moakaka i ka hoohuii aoa Ika Aupaui Moi eka uei a i aopuui iUpubahk«, uolaila ua hiki no ke haua ia i kanawai o kukulu ai i aapaoi Kipu halika uo Hawaii.

AlaiU bookahi no hopeoa o keia hoeuea ahaelele h&oa kamak&a&wai hou» «ia keia he hookahali aupaoi» he kipi ftk« kipi mai, ahe oeie oo ka Uhai Hawaii ike aapuai ole, a oīa hoi kt hopeaa & aia&ou i makee lou ai &oie « hiki oi&i maluua o Hawaii i keia U» oiai kikou e ola%aa. Aaa ko m&koa halia »uo keia m»a hop<iu* aw&hia oa a H&w&ū, aolaila m&kou i «u 1 ka makou peai a ikaika e kao tk& i koia kauawai haua kaoiukaua. wai hou. A d hoomau aka aua makoa ik« kue aku i keU haa« uaaupo ahiki ika*4 e ika ai k« Uhui, o makou k* oi aku o ka makee ia Hawau mamua o k* poe e hou he* a aua ua alakai aua ao ka hoopoioo maa K>« iu %ku ia Hawaii.

He an*iaa ike alu ka His Johu li. bteY«ca, ko Ame«<sa Kuhiua uoho «4 Hawau a<?l, ika ho:a 13 *««ka* Q«n» oii Hikalū loiaui, ao ka h<x*lauo* ftQ& aku i ke ''Lu k* M*m» mamoli oko \a rcrosid&a* o JL<&«ri«* Huipuia hookieki* 4ua m«i i*u i K uhiua uo ia aupuui ma U 'alo alu o Uawau aei.