Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 5, 1 Pepeluali 1890 — HAIOLELO KAMAHAO. [ARTICLE]

HAIOLELO KAMAHAO.

Halawai Nui a n.\ Makaain 'HA MaLoio o ka Hale-paīkah Kahixo.. Ma ka po Poaha m i, ua akoako» ae he uiiaio» oui o ka poe kapoiio i ke koho baloto, o ka A<>ao Hoomaoinae maloko oka Ualepaikhu Kabiko, ua haawi ia he maa haiolelo kanlana a ooeao. Oka mea mu'i loa i kamailio mai, oia d<> ke Kuhinu Kalaiaiun L. A. Kakine, a ao ka po;Qftibsi o ka lehūleha ke hoolaha aka nei makou i kaoa hai olelo piha loea, penei : *' O oa ano hana aka aoao kue Au - poni īloko ona pole i hala ae uei, ua lilo ia i mea e hoomauao mai ai ia'u i kekahi mau oleio i hoopuka ia e Ohaunoey M. Depew e pili aoa i ke koho baiota aoa iho nei ma Nn lokr. Ua ole lo ae oia, aia i ka manawa mamim eku nei, aole loa a lakovrmca i a'o aia' ike i a ole loa oo'hoi a lakoa mea 1 poi na, ao ko lakou poe kalaiolelo ia ma oawa, aole lōa i ike i kekahi mea, a ua poiou hoi \oa inea h pau. O keia iho ia ke kuiana o ka aoao kue aupuai. He oi&io he moolelo ko keia aina e pili ana me Ft.rani, Ēaelani me Amerika Haipu.ia ma 11* hooponopono a hookelo ia ana īloko o kanalima makt>hiki i hala hopeae uei, aka aole nae i kekahi mau hoomf.opopo mau kamu a'o mai ia mau mea mai, a ua poina ia na mea a pau a lako'ū i ike & 1 hoom&opopo ai. Ke * oei lakou 1 na mea oiaio a i h'i ina k»» mv)o!ēln, a ke hoohana nei i ke kau koho hiloia maluoa oke kahua oka ike ole a me ke hoomaopopo ole a me na manao pilikino. Ke ukali nei lanou a ke hana DBi i na hoala kuee lahui i hoala ia mamua aku okala 30 o lulai. Na ia maa hana i hookahe ke koko iloko ola manawa, a aole do lakou ka hewa ina e ulu ole ae ana he kumu 6 kahe hou ai ke koko. O ka ninau e pili aoa i ko kakoa no ho launa ana me ko kakou makaaaaka o Amerika, he mev nni n la kakoa. Ua pili kela ia kakou pakahi, ikā kakou inaa keiki aī ko kakoa noho'na o keia maa aku. Ona wale no e

waiho ia mai nei ma ka aoao kae aupu ni.oĪHkei »: Ke hoao nei ka ke Aapuni e kuai a bo lilo i ka aina, h ke hono mai nei o Amenka e ale īa kakoa a e ahpoho. Ke olelo mai nei ua poe la, ha maa pouo ia kakou e makaala i;i Amerika Hoipuia, o kii mai auanei a kaili aku i ke Kuokoa o ko kakou aina. He mau hoike kei'» aole loa lakou i koomaopopo a aola loa no hoi i ike i ka moolelo o ko knkoa'aina iloko o na au i hala hope ae nei. Aao, e hoike hoopokole aka au i ke ano nui o ke kulana oaa lawelawe pili Aipaai oko kakou aioa me Parani a ma E ie!ani i n* makahīki mua o kona ku aaa.

lloko o ka makahiki 1839, ua ku mai ta he moku kaua F«raoi. aaa koi mii [a e aka ia akai 520,000 poho ! Iloko 0 feela maoawa, eka ana ke Aapaoi īloko oka ilihaoe, aua aoke hapapa waie aku 110 ma o a maanei i kahi e loaa ai oke di!s, a mnhope, aa loaa mai ia ke daia maina haoie makamaka mai, i wahi e pakele ai mai ke ki poka paha iB. Me ka waha o ka pu i koi maī aī ke Kapeaa o aa moka kaaa nei Ike Aapani e hina i kekahi koikihi kapakahi a iuoiuo hoi, a iloko o ua kuikahi ūei 5 o kekahi ona mea ka ole i ka pono i hookomo ia, oia keia, aole e kau ia ka dute aoi akn mamaa oka pa elima keneta malana o aa waiw-ii e komo mai ana mai Faraai mai.

I ka makahiki 1843, oa komo pa o Faraoi ame Eaelaai ms kekahi knikahi, ua hooholo !ike laua maloko o aa la e waiho maiie a e komo oie mai ana na lawelawe a hookeie ia ana o keii Aupuoi, m« ke komo pa oie aka o keia aopuai. A i keia la, ina e makemake «na kekahi o ia mau aupuni e iawe aku i keia aina i keia īa, ua hiki 00, no ka mea, he olelo kuikahi kela mawaena o laaH, a ua pili wale no ia laua iho. I ka makahiki 1849, ua ku mai Ia he mokn kaua F«rani, a ua hoomaka iho !a e haku i kekahi man kuma hoopii, a olelo mai ia, ina aole e «e ke Aapuni i kona maa makeeaake, alaila, e kipaku ia ka Moi mai k« noho Moi ae, a e lawe no lakoa ika aina A eia kekahi ona kama koi i waito iaV:

1 Oo* kakai olelo rdr maw»en» o na «npani a elaa, lua ka olelo F«rrttji wale do. 2 E hooooho i» i man Lon«i Nana Kulh Kht >likß me ka nku in, (ia manawa he Iqqr naoa knla oo kekahi 110 na Kula a me na K«!a Kalawina) 3 He wahi keiki iiukn, na komo aka la iloko o ka halepule Kato~ !ika a hooheuehene aka U i ke Kahuaapolo, a kioē akxi la i k<>n» m«inam^oa a ka oMo) oolaiU, e pāpa lon !a ua lj»u» oia auo. 4 No ka hele ana akn o kokahi poe Inina B?rit »oia iloko o ka hale wn rHtna o kēkahi h»ole *fW*ni, a iou iho !a t ka bsmii» na kaoaka Farani uei a ona. a p«*n na kiaha i ka nahaha, a oo ia njes, ua hsna ia nm !a he bi!a kikm> poho, No ko an > Upowale loa o ktM!i kmnn koi ho{v loa iho !a, n* ho«M

kuoa ae Ta na haole kalepa Le 53.50 pakahi, a uku. a.ku 1a 1 keia koj pakaha, a ua ha<jpau w -le i'i ia mahdle koi. . Oiai ke Aupunf e hoao Hiia e hooponopono, a oiai hoī ke Kuhioa Nui iluna oka manuw<t F.ran', ua ho >una ia mai la he raan koa mni kn moku kaua Farani mai, r i kn pHpn, kulai ia iho la na pu a hoolei ia iloko o ke awa; a hele aku I>i luki>u i ka lihlo o KpkuanHOii h WHWihi iho 1h i na lako noho a hoolei ih nku laiwnho. A i panioa hope-loa, u'h lawe ae 1h uh poe ī*«raai nei i ka nioka o Kamehnmeha 111 ; a holo aku )a ho Kahiko: Mai i» wa mai pa'u ka lohe ia nna o ua moku la, a aole loa no hoi i uku in kekahi kumukuai no uu nioku ln. Mahope mai, ua hoopau wale ua poe 1h i ka lakou maū koi. T kekahi makahiki mai na holo aku la o Kanka i Eoelani a me Farftni, a ui hooikaika e hooponopono a e hooholo pono i kekahi mna rae« e pono hi, a e hana hoa ole la ak x «i tna iā hope kekahi mia mea pilikin. Aka ua kaupale ia mai oia a ua hoi hon nni la i keiā Pne Aina ika 1851. Aole no i loihi mahope iho o kona hoi ana mai aa ka mai la he mokukaon Faraei hoa me na koi oke ano like ake kapnna o ka moku mu-i. Iloko o?a mm.iwa e kanawaliwali ana ke kulana o ko kakou aupnni, a iloko o ka pupaahulu, hooholo iho la ka Ahaolelo i keia malalo iho eei: OLELO HOOirOLO HUL E hooholo ia ena alil a me ka poe i kohoia oka Pae Aina Hawaii i akoakoa iloko o ka Ahaolelo. Ma ka m»nao a me k« uoonoo ana o keia hale, na mnopopo ko kupono ole ona koi a FHrani, aua kue hoi ī na kōnawai o na anpani a me na kuikahi; a o kana tnau lawelawe ana ha ku no ia ike koe ike knlana o kekahi noho ana Aupuni Kaokoa ma keia Pae Aina; ina e hooman ana o Fnraui ma keia eno, alailh, e kau akn no ka hana maluna o ke Alii ka Moi o ke kanpale 'ku mai i'aia iho amē kona aupnnī i na nana ino ame na heopilikia. ma ka waiho ana aku i kona aupani malalo oka mana hoomalu a me kā malama a kekahi Anpnni lioaloha, a ina e hiki mai ke kupilikii e liiki ole ai ke hoakoakoa i ka Ahaolelo, alnila e waiho ia na ke Alii ka Moi me kē ao pa ana mai' o kona Ahakukamala, ke hiki mai ia manawa kapilikii, e noonoo no ka hanohaho a me ka palekana o kona Anpuai, e like me ka mea maikai īloko o ka noonoo maik&i ana o ke Alii ka Moi; a o kana mau hana a pau ma ia mea, e paa no ia malana oke Anpuni. Hooholo ia e na Hale Ahaolelo a elua, Jane 21, 1851. ' „ ■- . WM. L. Lee, "PereBidenft oka Bn!e o kn Poeikohoi». Keoni Ana, Peresidena o ka Hule o ra AUi. Apono ia e ka Moi, Aug. 4, 1851 KAMLEHA.MEHA. Keoni Ana. Ke makemake nei au e hoike aku i kekahi mau mea e pili ana i ka mooleio o keia aiaa i ike ole ia a i maopopo ole i kek&hi poe lehuleha, Ua koao aka la ke aupuui ia Kenerala Miller, oia hoi ke Kanikela Pelekane īlokp oia mauawa, e hele mai a e kuka pu me lakou no na mea e pili ana i ke aupani. Ua hoike ia aku imua ona na koi a Farani, aua ninnu ia aku ia maoawa, ina e ae an* o Eielaai e kaapale a e kokua i keia Pae Aiaa mai a F»rani māi. Ua pane mft! la o Keneralh Miller penei, "A ile e hiki in'u, no ka oaea, he Kaikahi ka makou me Farani oka makakiki 1843." Ia manawa ua hoouuA aku la ke Aupuni ia Mr. lena, ka o keKanikelii Ke narala e noho nei i keia mahawa, he luua aupūni ia no Amerik« in ii)a'nawa maanei, a u* nioan ia aku iaia. ioa e aa ana o Amerika Huipuin e m..lan)a ; 1 ka maluhia, a me ka pouo o ktM'a moku mai na hana ino mai a F ; r;aii

O kaua paue, *' Ae, e kokua uo IhK'HĪ; v (Heliihelma.) Mhlhlo o k» uaua o ke ue» kakauia kekahl Kuikah), a mamuli o keīa mslu bana e hiki ai i» oukou ke hoouiaopopo iho, ow»i 1« ko oukoi oiaio i k» mauawa o ka aiuai uaakeui ike uui ai i īioaloha I iioo pakale. O ke KuiknUi e hoolahi īa uei auo i keia oaauawa ao ka wa s uiua !oa oeuei uo koua auo: 0 oiakoa, KaniehHmeha 111., ma| ka lokomaikai o kt» Aku i, o ko Pae Aio«; Moi, ' MnmnH o ke a'o » me ka se ' aaa o * ' mskoa lvuhio» N«i mo ko maieou kuk« pos «111, u* ikt> makou i ke knpiHkii o ut Imuk* aea <> ko'a' s«pajs'i mo F«rs»m\ roa ke auo kue i kona nif ti 1 u fau« aupuoi kooko* a qjo lee k»v» pu'alu ia* heoika'.ka ose k<\ lawdlavpo ana |4,e kuUo« «ur>nm o ko mnkou Pa? Aima me ke kanlike me »& aupmn a » ro<* k? knokon mni u* msr,i Aapuoi" e *tS n mi> hilhm ole no ! ia lom o k* p.wii k*ul\l!o w*t a FatW «a*i, k<» kttkfita akn n« tiīā kei* ko |aa

kou oiaoHo a me ko makou īiiHkeaankp, o.k'H īnnkou Pae jh h pr>a h me l«o uaakou-ujftoa » kuIeHUH - Moi iu«luua iho'.olH Pae Ainn ram keia In hka ke hoonoho m nei mnlnlo o ka ratilu n rn< j k« niHl' djh malnhia hhh h Atuerika Hoipuii ahikii ka mauawii e hi.opouopono ia ai ko oiakou launa pili aupuni aoa nae Farahi malana o ke kahua e rke ia Bi ko'u kolwna poo Anpi.-ii Kunkoa eūHlalo o uu liiw.i. ■ ' u.<puni 'nanuHo a i kulike ai boi me Jvh'u ma'i hoopnh kuiknli.i u;e rjn tiupaui «■ f>t-; i oie ke hikī ole ke ho ko puno ia k.eiaa»au uaea, alaila o ko makou mnkemāke i hoike Ja mamuu te uei uo ka ni l'4tuii a uoho aiHua aua o Auierikti Huipuia e mau loa aku ih. 'A'ke kukala hou bku nei makou e like irie ia i hoike ia ae 1». raaj ka ln aku e hoolaha in aku nei e huki la ka hae o Amenea Huipui'\ h e kau ia ihnluna ae o ka hne o ke Aupuni mt ko makou mnu papu a pau, ma n» wahi ap»u h 'ipalaiiao na moku a pau e holo an* maluna ona moami a i hoopaa ia ma ka helu Hawali. Hana i i maloko o ko makou Hale Alii i keia la 10 o Maraki, M 11. 1851, « i ka 26 o na anKahiki o ko makou au o k» hoho alii sna.

(Kakaumoaia,) ... (Kak'auiuoaia) Keoni Ana. O kel» Moi oaott i kakau luua ke!a palaptjs&, o Kftvn&eousi do ia, M<»i Dtt.na i haDft kekftb\ naau oiea knulana b »!oha aioa, » i hnna hoi i keknhi maa mea «loha aiua a aloha I ihui a oi nko mamua o ds Moi e se a piu, ma ka haawi ana i oa kula«ūn aiūa a me nn cuahb?e aina. Ua h»aa ia 1 ke kuikahi, mo ka hiliu'ii piha maluua o ka holo aiua a aie ke auo huopono o Aaierika a aole loa i kuaiakaia ia koni hilinai ana. (Hehihehiia.) Ua hooana ia aku keii Kuiknhi i Ata3rika a ilaila kahi i waiho ia ai uo kekahi mau makahiki. I ka lohe ana o ka AditDHrHla FntMni oo kekahi mea e p li ana no ke Knik ihi, uh hoihoi hon aku la 1 I£ana koi a haalele iho la i ka nin*. (Akaakaia.) He mea auo nui pah i ka hoike ana akvi o kela mokukaua Aruerika Yanda'ia i kamaaioa ia kakou, īloko nei o kft awa i kela oaauawa ua haawi mai 1 kona kokua ana. haawi ia he mau ke&oha i ka īla eauku Parke a ua humuhumu like oia 1 na h&e Hawaii a me Anerika, p ka hae ; Atuerika maluaa, a hoouoa aku la i pa 1 makai uui a pau Ua makauknu oia me | kekahi haemalokooka papu noka huki aua iiuua i ka wa a Earani i lele mai ai iuka nei o ka aiua. Oia ih > la ke kulaua īa wa, ua hoolilo ia ka aina, a o ka pilapala hoolilo jloko o na lima o ke Aupuui Amenka. Me ka piha naauao o ka Moi a me ka noopoo ana.o ka Ahaolelo, o na alii a me kooa Aha Kuhina, oa hoolilo aku la me ke akshale i ka aina ia Atnprik«, a ua noho wale no kel« aiioaoi a aole i hana i ke-; kahi mea e kailt ai i ka aiaa. laa i hana lakoa peU he Aapuni Amerika; k©ia i iieia la. N > ka ike ana o ke Au-; puoi Amenka ua ala mai kei»i maHIo; 0 ka hookikia» a aie ka ana o; Faram, na olelo iho oia aole he mea pono ke kaili kaokoa ana ae, Ua hoihoi hoa ia mai kela kuikahi i hoolaha' o!e i», aole i huki ia ka hae, a eia kakoa ke noho nei he aiua kuokoa i keia 1 ia mamuli no ia o ka iokouaaikai o Amerika. (Hehihehiia.) Ua ike ia 4 na mea a pan keH hana a B >rit*nia ma ka maknhiki 1843, N > eli'ka n>a 1 hina ka wēilo hnaheo ana o ka hae Be-rit-mia malana o keia Pae Ata»- Ua| hoopan lea Moi, aa kaawale mai ke k«ena mai na Knhina, na n < kope o ke Aopuni e hoike mhi ua ho )ke!e ii kej Aupani holookoa e Haku G »<.rge Panlet a me kona poe paa lalo, O kekahi moolelo e hoi're w«le ana oo ia i na iioi o he aapuni Aroerikn ia takoij 1 ke ka ana mai o ka mokukana Adi marala Amerika "Ooneiilnliou" iloko oei o ke awa ua hslo aka U k,i Moi i hoopao ia ilauei o««. Ua huki i«i ka hae kaUnnn a nn Ki \% n* pd aloha he 21, Ua kue aku o Panlet 4 k» olelo ana, w he ama keii man Moknponi, a ke haawi nei oe i ki pn nloh» i ka raf*a knleaoa ole. " Ufi pane mai k» Adimarala Amprika. " t T 4 »k» aa i ke ka Moi hoi o ki ama, a ina iiole oe ! makemake ia m? * «• hiki ia oe ke hoop\tupuQ ae i« mea. n (Akaakaia.) Ua īnihi hna hai maioEaelaoi a na lilo i« i mtikai no kakon a hikl mai i koia ws;, Hd aioaa no anei kt>k >hi owai U' k«J> kakou hoaloha i ka wa i hsh» a k ka e hoomau rosi aii* i no kakon. no ka w« mua, »o kh wai a xtt> iia wa a fl> ho«!oiik «tv.\ .Vtttrika l'!» pih* ke K%ena o qa Afn* E me n* p*j lapala ai »halo a cusi kelji aina wini na mx»U>lo nui o ka wi ka| hiko « hiki 1 ka lono hope lo*. IwL lana oni o na k*oaks mi na pāp* o k * aeao kae iloko n«i b ka aiaa a i 1 Uwe pu hoī ma keia mao ium* ak* so! ? l*koo i msi 1h s lo* ia nn A p*», K x

o!e!o roKĪ ueī lakou Be'hoaooei o Kakid«, DamoD, a kftkabi poe Mikanele la puw.k'e e h»olito aka ī ke kuokoa or feR ainn, a olakoa na kanaka makee aina ka poe nan& e k«koo ko' kuokoa. Ke hoao nei o Wilikoki a rae na kanaka o kona po:ii e ho,>pilikia i ke knokoa o keia nin» mamua o kekahi poe e Be, ke hooikaika nei o Wilikoki o lilo i nina kanwwii uli 3 , a aoki e nui loa na moi e

hnnaia ai e like rtje ko ka la 30 6 lulal f- lilō qo ko kakou ku-;ko8, a la wa kekou e haawi aku ai i ka mahalo no ia mea, ke alakai koa o ka aoao kue wale no, E, W Wilikoki. (Uwa ia me ka hehihwhiia.) Oka mea nui wale no e paio hi no ke koho baloti, oia na kumuhaua, He papa kamuhana. ka ka Aoao he wehewehe mai anei 'lakou ? He wekewehe mai no ar.ei lakou i ka uīuhu Pake, ka holomua o ka aina a i ole ia o ka ninau hoopaelimahena ? He okoa Kiu ka lakou oiea e kamailio nei. U.a ike kakou ke hailiili wale uei no_o \Vilikoki i kou» lahui kanaka he, poe kipi, k&nnka »ibne a me ka oowa, a uu olelo ae oia e uhai i ko lakoa mau knui a-i hehi ia lakou a hooki aku ia lakou iloko o ke kai a haawi aku ua na uiano eai ia lnkou. Oia iho la kana mau kuinupnio un-a e hoao ne' e hoike i kona makee aina, Ua hoouna ia oia i U.lin e hoonaauao ia ai, a ua lilo be meiv uui I< a naua e hoinoai no fe& »ie o ke fvupm>i iftia nō kona ola a eue k& hnawi o!e mt\i i hana ma o ko ke aupuni hoojvmi>io aoa iaia no 7 makahiki, a no ka loan ole ana laia, ua haulehin oia iloko oka manaopoho ame ka hoohulihuH ike aupuui. Aole au i hoike i kekahi mea mamua aku nei, oia hei i kona hulihoi ana mai, ua hele mai oin iuiua o'u a nouni uaai ia'u i hana. Ua hoouua aku au iaia i ka Lunanui o ka Oihana Wai a e malama ana ka iuna wai he hoike hoomanae no ua pono wai, e hoike ana i ka loihi m:.i ke alauui o kapa aka hale. Ua olelo aku o Mr. Wilaou.ia. Wilikoki he elua a ekolu mahina ka haule hope o ka moolelo, a e haawi no oia i SlOO no ka ma\!n& no kn mulama ana, 'a ina e pono kana hana ona ī ka hana e hoopii no. L&lau iho la WiliKoki i ka buke hooto;ina ! > # a olel.o ujai la aole oua uianao holhoi uo ka hookauwa ana i ka haua ma o ke kaa ana o na hu ihelu ma ke kapuai a me na īuiha aua hoonaauao ia oia ma ke miti. (Akaakai,) Hele aku la oia iwaho o ke keeoa ui3 ka luuluu mai ka $100 aku me ke akaaka ole o na kapuai a me na iniha no ka hooholihia ana i ke auuuai. (Akaaka) O ka manao lili loa o.WiiiiuLā oia no ke oki koke ia ana o kona īa ana i ka hapalua like. Ina Weile no 1 ae ia aku oia no elua makahiki i koe no ka hoopau aua i kona ala ina ua kupono oia no ke kahua k&ua o keia ola ana. Ina ī loaa iaia kela mau makahiki eloa ma ke Kala, ina ua biki iaia ke unuhi ae i na | kapuai a aie na īniha iloko o ka mita. Ua Loike ae ka BuU tiua aole i hoopaka ia kekahi mea mawaeua o na aoao elaa, aia.no i.ka aoao e puka ans, e nee aaa no na'mea a pau me ka like. Ke olelo nei au aia he mau manao lili iloko o keia kau koho balota a ke hil;nai nui nei i>u o mua aku o keia aina ma ke ano oka hookele ia bns. Ina paha ia Baki ke kapili ana o na uwapo a me na oihana kuka aupuui o na aina ea ia Wilikoki hoi ke keeua anaaina, e ano e loa ana Le kulnna o na mea hana mai ka aiea a ka Aoao Hoi maeoiae i hana ai. Ēe waiho aka nei au imua 0 oukou, i keia Poakolu ae, na oukou e hoike mai, e hoomau aku ena paha oukoii i ka Aeao Hoomaeaiae me kana maa hana, a i ole ua makemake paha oukou e ike ia Wilikoki e noho ana, me koua pa l » 1010 iloko o ka H.le Aupanu (Uwa uie ka huro ia.) 1 koua noho ana iho ua ku uiai o Qo&. A!ex Youug, S. M. Kaaukai a me J. F. Morg iU ahoike pakahi mai i ko lakou manao. Ua miuamiua loa ia makou ika liiki ole ke hoike aku ika lakou mau haiolelo mamuU o k;i piha loa o ka nupepa.