Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 52, 28 December 1889 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipuka Ili

Ka Olali kau lio o na Hilana

KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.

"0« maa kaoā ko'a lahlehn Na kabiko haAh«o o ke ko» Kavall» O k» make » me> ke ola O b» makia ta o ka oihana TT»itR." MOKUNA XX. KA OLALI KAU LIO 0 NA HILANi. Na ka leo uwo oka liona a me ka uina poha o na kapuai o ka lio Keokeo ua ia mea i hoala aku i ka hiamoe o ke koikialii Woka Eare. I kona ala ana aeeku aku ana kona makua hanai imua o kona alo, a me na huaolelo ohaoha i pane iho ai ia Woka Eare, "e hoomaikai ia na Lani, eia no au mahope o kou meheu," b e K3 alii e nana aku ma kela wahi, me ke kuhi pu ana aku ike kino make o ka liona. Auwe ! wahi a Woka Rare, ua hiki mai oe ika wa pono no ka hoopakele ana ae ia'u mai ka waha mai o kela liona pololi, ake hoomaikai h3Ī au i ke ahonui ona Lani ma o kona hoohuihouana ia kaua ma keia wahi, kahi hoi a'u i manao ai aole la e loaa ana ia oe ko'u meheu. Pela io no i na he aka no'u nei la, he kupa a he kamaaina no keia mau kaiaulu ahe aka maalo i ka wa hooiīo no keia mau waoakua; ua hele hookahi ia e a'u keia mau kualono a hoea loa aku ka palena o ka'u huakai ma na aekai akau o Pelekane, a pela no hoi me Irelani, ame he mea la he kakaikahi loa paha na poopoo i nele ka ike ia e na maka o kou kahu hanai j nei. * ! He mahalo piha nae ko'u no lio Ēeo keo i hoomau mai ai ka Haku Woka i | ke kamailio ana a ke manaolana nei! au aole hookahi lio ma keia mau aila- J na a puni i hiki ke kiloi i ke kino nui i o kela liona me kana mau peku elike me keia kowa. Oia anei ka mea oiaio ua hana ka lio Keokeo pela, wahi a Woka Rare i ninau aku ai.

Ae, i pane mai ai kona kahu hanai, ua hana oia e like me ka'n i hoike aku nei ma o ke ke kokua pu ana mai o na lani, MOKTINAXXI. Ka Lio Kalakoa o na Koalono. Mahope oka laua kukai olelo loihi ana. hoao ae ia o Woka Rare 110 ka hiki pono 1 kona niau laia ke hoohana aua ike pono iho la oia ua haalele taai na eha iaia, a oia kana i pane ae ae ai he laau maikai io no keia uo na eha o ke kino. Komo iho ia oia i kona uiau aahu i\ pau a hoomaka aku la e hana i koua maii pono kau lio maluna o ka lio Keokeo a hiki ika paa ana, me ke kue ole mai o ua lio la iaia. 0 ka nonaiua oluolu a mo ka piha hoihoi oia na hiona e hoalii aua aialuna o ua kupuou uei. 1 ka makaukau ana o ns mea ā pau, ua paina iho la laua i ko laua aiua «wakea, me kahi apana palaoa a me ka io dia uahi, kamau kahi kiaha waiaa paa ka houpo lewalewa, aua piha ka laa o ka inaiua.

Ika pau ana oka laua paioa ana, makaaUau ae la laua no kf liuli hoi aua no ke aloaln. a i ka liale ana ae o kekahi mau eekona aia lau'i ma ke alf\]ielo huli lioi o alo nni; i kn iiihipea 0 ka nahele. No na la elua a me na po elua hoohiki loa aku la laua iloko oko leulanakauhale alii me ka ike ōlo ia e na mea a pau, _koe w r ale 110 ka laua mau [ kauwa lawelawe. Ua papa loa ia lakoii j aole e kamailio a lioopu-a wale paha i t kekahi mea e pili ana i ka lio Keokeo, }ao ka me& e pale ana i leeH kauoha | he make ka hoopai. j Ua malama loa ia nohoi ua lio I?eo i keo la me ka ma lu loa me ka ike ole ia, ano kekahi mau la mahope i'nai, :na hooko aku la ke Keikialii" Woka Rare i kana mea i hooliiki ai. Nolaila ma ka wanaao o kekahi po, lawe ae l& oia (Woka Rare) ī ua liō Keokeo la me ka ike ole ia no kahi o ka luahine makaula Regina Ulaula, ke kahu hanai jhoi o kona kaikuahino, a malaila oia i kali aī a hiki i ko ao loa ana. I Ike ao loa ana ae hele aku la oia j ma kahi i maa mau ia laua ī ka hui | ana me konā kaikuahine, a malaila oia 1 halawsi akja ai me ka luahine Regina, Ulaula, a oia ka ua luahine la i pane mai ai; kakahiaka nui oe e • ka Moi Opio. |

Ae: wahi a Woka Bsre. I lawe mai nei au he makana ike kuikamahine alii Būsinia, eia keia lio Keokeo o feu nei ma ka'u aoao,a ia kukai olelo ana ku ana ka ui Kusinia a haawi mai la ike aloha kakaliiaka i kona kaiknnane a panai aku'la nohoi o Woka Eare ma ke aloha aria. Mahope ona kukai olelo nna ana alii opio no na mea e pili ana ika lio Keokeo, ua pane mai la ka luahine Regiua Ulaula, pehea kou manao no ka makana ako kaikukane alii ia oe ? -Ua maikai ka makāna, wahi a Ku . smia, a ke lawe mai nei au ma ke ano ua oluolu wau e pulama i&ia ma ka iilo ana i hoa pili paa loa no'n,' Pane hou mai la o Regina Ulaula, aei oka hooko ia ana keia o ka mea a'u i wanana mua aku ai ia oe, a he mea oiaio ma keia mua aku e nalowale aku ai au mai kou alo aku no ka wa mau loa, aka nae, mai lilo ko'u nalowale ana i mea nou e kaumaha ai e kuu hanai, oiai o ka makana, a olua i hooholo iho la he pahi oi lua ia e wehe mai ana i ka pili hookoo ia loko.

A ke malama pono oe i ca mea apau a'u i kauoha ai ia oe, a hele hoi malalo o ko'u maukanawai alaila e hui hou no auanei kaua ma ka liome mao, kahi aole ka luhi a me ka palaho. ka home hoi i olelo ia <, Homepuamaeole l ,, a hooki iho la ua luahine la i kana mau olelo, na kilieahea waimaka e liiolo »aī kona m&u līhiHhi iho. Mahope oka pau ana o ka "W oka Rare hana e pili aua i kana makana (lio Keokeo) imua o kona kaikuahine, hoi aku la ōia no ko lana halealii, a ma kekahi la ae, ua hoea hou aku la oia no kahi o kona kaikuahine, no ke ao a hoomaamaa ana iaia (Rusinia) ma na ike apan i loaa i ua Woka Rare la, a oiai ua hoopuni la ke kakela ulaula oua Regina Ul.aula nei e kekahi. pa nui kiekie, nolaila ua maalahi loaj ka hana, a ua hikiwawe pu hoi ka loan ana oka ike ia Rusinia mai ka ike iaj ana aku e ko waho nei poe. No kekahimau mahina kona ao a hoomaaihaa ana. ua liiki ia "\Yoku Rare ke olelo ae ua like a like laua ma na ike a pau, aka, aole oia i hiki aku i\ kahi ona i akona ia ai e ka lahui o:■ Wale he hololio kaulana, a he makaui puahiohio hoi no ke kuhiaumoo, oiui eia ap oia maloko o nn paia o ke Kakela Ulauia o kona kahu hanai I I ka maopopo aui ia Woka Raro uaj makaukau koua kaikoahino ma na ike' > hoouna aku la oia ia Dabēla t!o. ( Mih niight kekahi o na keikialii' o sa,| 4 ekahi, he iioahelo a ukali pouoi| lioi no ua Woka Rave la, ma na wea pili i kona kino

"Wahi n ua Woka L\:u o la 1 psue aku ai ia Mooiiliy!it o kii aku i* Paikiui (FB«iiioiis) k» milo lole kaulana, a hai aku iaia ua m:\koaiabo i;\ oia e a'u iiooa uid,i ma ke k;\kī?lii. alii o Ulauia. !i

Malalo o keiu kauolia ua liooko aku, la a uo ka ui;~ wale wwa !»ua imua o Woka R:\ro

me ka maleaukan o 'liooko i iih kauoha a pau e haawi ia aku ana malalo oka Uialu o katia oihana (Kela.) 0 keia kanaka o Paikini ho loea kaulana loa oia ma Wale a puni ma ka hsisft milo lole, aohe oiiia Ivsi> 6 lōaa oi a oa hiki hoi iaia ke hana i kn pahlo'o «ie ka ifee oleia o ka humu, a pela hoi ka milo Atia i nn lopi eilika 0010 e loaa ka hookoina. Nolaila, oiai oia eku ana imna oke Eeikialii Woka īlare, ua pane mai 1« uiā alii opfo la ,ua makemake ia oe e hana i paalole no ke kaikamnhine alii Rostnia mai loko mai o na lopi eilika nlauln, a i koloka hololio mai loko mai ona lopi eihka bolu, a i papalo ' holōlio hapa uīaula me ke t bolv 0q ! kinohinohi ana me na mo l:J^.^ e keokeo e kahakaha loloa 8)/o. mai luna a lalo, a hoohalike 'ana, ka aahu o ka pce/>uu paa. Iku pau aufy& na makemake o ke Keikialn Wp&a Rare, «ja hooko aku la ua milo kaulana la (Paikini) ma kr\iift apaii'l hana, a ua panai ia aku iaia be oku pupono no kona lohi. Ua hooujua hou la aku o M.oonlight e kii ia ele Leuol.a ka lima hei o O keia Hero de Lenoia, he keiki oia na ke Cauna de Leuola, he loea hoi ma ka oihaua pena kii a nana hoi ka waihooluu paa loa e hiki ,ole ai i ka mana o ka wai akika ke hoohuli i koua ano, a he lima hei hoi maluua o ka liulu pena, o kelo a me keia ano waihoplau i makemake Ia; a he koko alii kiekie no ka papa ekahi. E hke me ke kauoha alii pela oia i hiki aku ai īmua o Woka Eare, maloko o ke kakela alii o Regiua Ulaula, a haawi ia mai la ka hona iaia e hoolilo ae i ka hulu keokeo o lio Keekeo i 3jo Kalakoa bfaliuH, mo kekahi o kana mau paa loa.

Ua ae lima hei la o na waihooluū e |nakemako o konā'llWārif, 'hMST o ; hoike aua i ka hei o kona mau lima. aia hoi aa hoike kPke mai la ka lio Keokeo i ke ano o kona mau helehelena aole oia 1 makemake e hapala~~ ia | koha holu aiai me keia mau waihooluu ! beo e, e hke me ke kanaka e makemafke ole atsa e hapala iā kona mau aahu me ka lepo. Mamnli o keia mau nanaīna ano e o ka lio Keokeo, paili ae la o Woka Eare ma ka a-i o ualio la a kaukau iho la tne na mapana leo waipßhe penei: E ka Naitagale Keokeo o na Hilana 0 Wale nei, ke kapaen hoi a na pali eihoniho, a o kuu hoa make hoi ona knalono. He oiaio aole au i makemake e hapala ia kou mau knhiko me keia maa ano waihooluu, aka, koe wale no keia, oiai aa haawi aku au ia oe he makana ha'a ike kaikamahine alii Rusinia, a*o koa haku hoi uo ka wa man loa. Aole pu au i manao ia hana ino ia oe, aba, 1 kntfiu walfe no e kaawale ae ai ka pilikia mai ia oe ae ame kou haku, no ka mea, eia ke Keikialii Hiki o īrelani ame kona mau neita lehuiehu ke moepoo nei ika huli ana nou ma na kualono, me ka hoomoana mau ana hoi' malaila ike ao a nie ka po, eo ke ake nui e loaa oe. A oiai ina jjaha kelaeike mai p.na aa lilo oe i ka mea e alaila, aole io no aaaoei e nele ana ko lala manao iao i awili ia me ka ukiuki ana uou a ©e kou hakn opio. Aole no kou mama ole ke knmn o ko*u inakau, aka he hopohopo ko'u, malia paha o lawe lakou ī mea make a hoolei aku maluna ou a o ko olua poino no ia. TTa kokoke pu mai uohui ka mauawa a*a i makemake ai e ike hou oe i na kualono me na pali uihouiho, kahi hoi nu i holo haaheo ai iua la i hak ae, ma ke ano e hoomakaikai aku i kou haku ia nka in. a malia ho ulii ko ka manawM e halHw.-a ai kukou uie ko KoiUi IrolAui (Hiki) alaila aoho oloua u* hūo t> kou uiau nnutu{i\ a polu aii i īnnuao av o ao a uiē kou haku m«iluua o ua aiauao uahoa, ma ua l|ms meoomeue 010 o ua Keikklii Ire lar.i h. 1 Ika hooki aua iho o Wok» lisre i

mau mapuua leo waip&he, hoike Jkoke mai la ka lio £eukeo i koua auo a ia w» no i kookuu aku ai o jilēro dc Le-uola i ka hei h koua uiau uia ka kapala a«a i kaua kulu |laua o ua ho ala me , k«kaki a kaua

maa «aih(>olua kauiahao. | ; A iloko oka mauawa pokole wale ' np aia e ku ana he ho Kalakoa hauliuli auo oniouio. e hiki ole ai i ka ike a ka maka ke olelo ae ua pena ia oiaj aka, e koho koke no lako.u he lio no ia i hanau ia mai pela, Ua loaa i ka lima hei o na luu ka uku no kona luhi, U, C puia aole e hoike i keia huna, a oiai he olelo mana ka na *i;; uwai me hiki ole ke lua'i hou mai a kaua e ka mea heluhelu i mai ai ika pahu hopuo ka lio Keokeo, aka e kapa aku kaua o ka lio MJfilakoa o na kualono. " he mau la mahope iho o ka lilo fe/ &>' Keokeo i lio Kalakoa aia lawe ae la o Woka Bare i kona kaikuahiue e hoao ana i kona makaukau hololio, ma ke kuu ana ika loa ame I ka laula oka aina, a oka maka mua! loa hoi o ka uniki ana o ka ui Kuainia i koua loea kau lio ma na kualoiio uliuli o ua Hilana la, A ke uana io aku no ia Businia "haa na pua i kanahele,'' he makani puahiohio io no ka hoa e liko ai. Pela nohoi me kona lio e hewa ole ai ke puana ae "Ka lio waihooluu ane e o na Hilana." ua nani a kiaikohu maoli no ia e like me kona ano "'La Lio Kalakoa ona Kuālono." .Me keia ano ī hoea mau aku ai ua mau alii opio la iluna o ua mau kualono U me ko laua lio Kalakoa» e hoohala ana i kekahi mau hora malaila ma- , lalo oka hana, "Na Ui hololio o na Hilana." '

MOKUNA XXII. ,KE KEIKĪA.LII HIKI O IRELA.NI MA KE ALO AUI O WALE. Oīai na 'lii opio e hoohala ana no na la maluna o ua mau kualono la, aia hoi ma kekahi la. ua kipa ae la ke keikialii Hiki o Irelani ma ke aī»aißflli o kona.ik ej g Si kamaaiiia mau ia i na la akū i Ka& iaia e hiki aku ai ma ke aloalii o Wale pela no keia, a ua like hoi laua me Woka Bare me he mau hoaliaoau ponoi 'la: Ike keikialii Hiki i hoohiki aku ai m,e koua mau puali naiia ma ka hale aljii o Woka Hare, ua pahola ia mai ia kookipa ana ia lakou e like - me ke ano mau o kahi alii.

A mahope o na hoohali kamailm .aiia, ua koele mai la ka bele aiua a naue aku la lakou e hoopiha i ka lua o k* iuaiua, a maluua o ka papaaina (oiai lakou e nuu ana i na momona.) u& hoohali kamailio ae la ke keikiali.i Hiki no na mea e pOi ana i ka lio Ke okeo, a wahi aua keikialii la. mai ka aaa o ka'u hoolaha a hiki i keia la aole loa o'u ike hou ike hou i ua lio Kjeokeo lu, maluna o koua kahua uoho psa m&u, ua huli hele uohoi uoua ilokp oia mau mahina loilii aka he oia like aua no ka uele, a uo ko'u auo mauaka ua kipa mai nei au ianei e hooai i kekahi mau la a huli hoi aku up, uo ka huli aua i ka mea a'u i pulakaumaka uui ai.

iX ka hooki ana ilio o ke kaikialii i kana mau olelo pane aku la o Woka Rare me ka maalea uui me he mea ala eole oia i ike iua lio Keokeo la, i ka i aua aku penei: Ua hala loa no ia mau kaiaulu ma aoao oua Hilana o Wale nei. a nohoi wau i liiki iki malaiia, aka, ei aku no he au uo ka inanawa o nohoi au ilaila. Ak?, pehoa la kpi i hei ole ai ua lio la ia oe ? oiai ua iawa oe me na naita lehulehu loa. iie oiaio io ia au e olelo mai la e kiiu koahanau, (pili hanau alii) wahi a,ke keikialii Hiki, aka nae 4 o o taua kai poui ia ina ka iuoa he "Keiuo na K.ualouo," a he "'Kiuepem hj>i no ke K.ipuka Ili," a aia pu koi me he Uo holo kaulaua ioa a puui q lWekauo uoi» a oia ka*a e uoiakuaei aia wau a halawai hou me ua lio 1« āiaiia e kii kou uiai no vf au ia oe e ahele iua lio la ino kau kipuka iii kaulana» | Ua aia a hiki ia wa &lail& k&ua hjt»le aku e hooko i kau noi wahi hou a oka Raro me ka aiaalea aui» aka, he lik) wahiue Uv> kekahi ioi ae ka holo tt|Aaiua oko u lio, eia uae aa liaawi au iko kaikaiueihiuo alii ma ke «uio he uiakaua n& u iaiau i 4*4«