Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 50, 14 December 1889 — PANALAAU MA'I LEPEBA O KALAWAO IMUA O HAWAII A PAU. [ARTICLE]

PANALAAU MA'I LEPEBA O KALAWAO IMUA O HAWAII A PAU.

Ke kia jmua o ka lahai e hoike i ke au-nui a me ke au-iki a na ka lehulehu e kaana i na mea o ka wa i hala .a me keia wa e hele nei. E Ko Hawaii Pae Aina, Aloha oe:— Kou boa haihai olelo o na wa i hala aka la a me keia wa a'u e hali nei i ka, leo uwe e ko-o ana me ke kanikau o Hawaii a pau, ma keia haawiea e pahola nei i ka lehalehu a paa o kaua. Hookahi makahiki a keu o kou kiu ma ka hoike a keia poo manao maluna i noho ai e huli i ka moolelo o ka wa i hala aka nei. Aohe hoi be olelo ana no keia wa e bele nei, no ka mea, eia hoi koa kiu ke ike nei he maka no he maka, noiaila na maalahi boi ka hoike ana aku imaa o ka lehulehu. Ana o ka wa i hala aka nei, oia kau e Haweii e wae noa iho e. loaa no auanei ke aunai a me ke au-iki i ka lahui a pau. Ka manawa o kaku ana o ka Panalaau Ma'i Lepera o Kalawao imua ou e Hawaii a pau, i'ka wa o kou kiu i hoea mai ai, he 23 a oi na makahiki i hala. O Kamehameha V., k'a aimoku nana I hooholo i kanawai no Hawaii a pau e ku-o ai me na leo anaole o ke kaūikau ī ike iii i na wa i hala ae nei ma ka hana ana cfna 'lii be 20 a me 4 Kuhina mena lanamakaainana he 28 a ka lahai i koho ai, ke ole e kuhihewa koa kiu ma ka M H 1864, ma ka la 20 o Aagate, ke kino o koia a Hawaii e uwe nei, a kakou a paa e ike nei me ka naau i hoopiha ia no ke kaumaha i ke aloha kulipolipo i ka ohana, na kim no a pau ou e Hawaii aloha nui ia ke poo kui pioe imaa o na aupuni naauao o Europa a me Amerika, kou mau kahakai aloha iloko o na kai kaulana ewulu o Hawaii uuku, leo o kou kiu e hoike ana paha me ka pohihihi paha imua ou e Hawaii a pau. Alia ! alia ! ! ia leo e fea lehulehu, aia a waiho lala kukui aku imua o ka lehulehu a pan, a wae nou e ka'mea e heluhela nei i keia moolelo, e ku a e nka mai i keie. Ka moi Kamehamoha Y. $a"'lii aha olelo he 20. Na Kuhiau 4 a me na lanamakaainana he 28 a Hawhii a pau i koho ai, oia na poe i pepehi ia Hawaii ma na heana e moe nei i ka lepo o ka mokupuni o Hina. Ma ka uana ana i ka moolelo mai ka waha mai o ka poe kahiko . e ola. nei mai ka 20 makahiki a hiki aku 1 ka 10 a pela aku e hoike mai ana īa'u he oi aka ka pilikia a me ke kaumaha a koikoi o ka wa i hala aku la, no ka mea, i ka wa i lawe ia mai ai o na ma'i no onei maluna o kekahi wahi mokukuna uaku loa, e uhi ana ke kai ilana o na n&a'i, a i ka hiki aoa iahei, aohe hale e noho ai a ka Papa Ola, he uuku wale no na wahi hale i loaa i ke aupani ia wa mai ka poe a ke aapani o ia wa i kipakn ai i na kamaaioa i loaa he mau koleana ko lakou mai ka iokomaikai mai o Kamehameha 111., i aloha nui ia e haawi aua i ka poe makemake i aina. Aka ia Kamehameha V., a me kona Aha Kahiaa, na 'lii a me ka poe i koboia elike me īa I hoike ia ae la maluna, a na Haw#ii a pau i koho ei he poe ua hoohmalima ia me na oihana aupuni au no e ka lahui i ike ai i na wa i hala aku nei, na lakou keia mau poino e pahola nei i keia hoene a ka ehaeha a luakupapau e olelo ia uei o oia ke poo a kou kiu e hoike nei iuiua 0 Hawaii oiaio a pau. Ma ke kipaku aua o Kameh'ameha T 1 na kamaaiua o Kalawao uei oia kekahi o na hana puuwai eleeie a la Moi ou e Hawaii no ka m«a oia ka hooiliua uui o na aina mai a Kamehauieha 1,, 11., 111., IV., pehea la oia i kipaku a i ka poe ihhuue a ka Haku i aloha uui ai i ka niuau a ke kauaka waiwai. Pehea la e loaa ai ia'u ke ola oiau loa ? Eia ka ka Llaku e malama i ua kaua wai. P«no ke kauaka waiinrai ua pau !oa i ka malamaia e a'u mai kuu wa uuku mai a hiki ī keia wa. Olelo hou ka Haku iaia ma pela o Uoi a ko waiwii KUai a hoolilo aku uo ka poe ilihu no a hahai mai ia'u, la wa i mmamiua ai oi«, pe!a «o o Kamohnmoha V. i aii-

«amin» ai i kona *i?aa aina aohe iba awi no ka lahui i loaa i keia pilikia e pahola nei i« oe e Hawaii a pnu. Oiai ua' hoohilikaa ka kaiiou kohikuhi ana i ka ma' e o keia lahuī kana ka malana ona mikanele ame ka poe a' pau i loaa he hoopono e kokua nei ia oe e Hewaii me ke aloha, e lawelawe aua no hoi i kana apana haue- me ka hoopouo, nolaila ko Hawaii Moi a Kuhina ame na Lii ame na lunainakaainaua o na wa i hala, na lakoa-kma kaamaha a koikoi ilana o koa hokaa e ka iahui e ikeia nei. Eia ko ke Akaa ieo weliweli i hoike ia ma Isaia 19:1—2: Auwe k« poe i kau iua kenawwi hewa, ame ka poe kakauolelo i kakau i na mea kekee; 2 1 kipaku i ka poe kauoiaha mai ka hoapono ia aku, a kaili aka hoi i ka pono 0 ko'o poe kanuka poino, i pio ia lakou na wahine kanemake, a hao wale hoi i na keiki makna ole. I E heluhela aka oe i keia mokana a paa o laaia eka mea e heluhelu nei i keia moolelo. | Kekahi hana a ia anpuni ia oe e Hawaii. Okawa o ka ma'i i hiki mahhini mai ai ianei, no ka nele i ka hale ole ua | hana ka ma'i me ka nawaliwali i hale opala nona e hoomoe ai i koua kino na- i walīwali iloko o ia hale opala, ke noke,] mai nei hoi ke anu o keia aiua, ke wili nei i ka huluhulu, aoka ai e loaa mai ana ua awaawa, e eu ana ka ilo, he ku . 1 ka. manaonao, eia nae, nana ae o ka oelo, ein no hoi kekahi aohe paakai a | ke aupuui e haawi ai ika poe a paa oia wa i hala e kapi ai i kahi ia, o ka j wai he loihi kahi e kii ai me ka eha o ka wawae a me ka lima, o ke Kauka he noho no 1 Hooolula, a he wa loihi hiki mai ka ai na na waapa e kii a lawe mai, aia ma Waikolu oia ka aoao hikina m»i kahi aka poe ma'i e noho nei, loihi a he ino uo hoi ke alanui e kii ai na mā'i. O ke kmu ana o ke kupapau o īa wa, aole he hooia iloko o ka paha kupapau, wahi ae ho iloko o ka moeua a kana akn, o ka hohoeu oka lua, 3a 4 paha. kapuai, oia ka mea e ikeia nei ke loaa aka, be 8 ua makuhiki o kē ola ana o Kamehameha V. aoi make oia, ke ike nei koha maka a ke lohe nei kona pepeie'o i na leo uwe ou e ka lahui a pan. W. H. K. . :