Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 21, 25 May 1889 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Honua. Na hua Ohia Kflrawe o Aimiona Unuhiia no Ko /lawaii Pae Aina. Helu 81 Oiai ka liuakai e nee malie ana no ka halealii, a i ke kani ana o ka hora 11 ua pau aku la na mea a pau ike komo iloko o ka pa alii. Ua hoopiha mau kka pa alii ena mea a pau, e koohala ana lioi i na hora aumoe ma ke āla ana. ' Mahope iho o ka hala ana o keia la, ua kahea ia ae la ka' aha kuhina oke aupuni, no ka noono<> āna ika mana- i wa a me kahi e waiho ia ai ke kino lepo o Haunelana. j tJa hoike ia aku imua o lakou ka leta a Piukeona e ka moi Ēlina Towela, a akahi no a' maopopo Ina kuhina ke kumu o ka. make ana o Haunelana. tJa hooko ia no na mea a pau e iike me ka Piukeona i manao ai, ao ka mea nui a lakou e nopnoo ai, oia kalii e waiho aiMamuli o na kamailio loihi ana, me ka maopopo ole o kahi e waiho ai. ua ku mai la ka moi Elina Towela a pane mailapenei: Ua manao au, a oia hoi ka mea a ko'u nonnho i hooholo ai, e wnilio ia ke kino o Haunelanā ma ka lialepaaI hao o Pohakūeleele. He mea pono no kā hoihoi ana i k'ona kino ilāila, no ka mea, ua hoomakaukau mna ia no ia hale no ka poe a pau e kue ana i ka maluhia ō ke.āupuni. 1 Ama keia hope aku v aole e kapa hou ia kona inoa o Pohakueleele, aka e kapa ia ka "ilina o na mamo a Aeko Eleele." I ka lohe ana o na kuhiua i na hoa kaka ana a ko lakou inoi, ua lilo ia he mea maikai i ko lakōu manao, a hooholo like ae la lakou. Ua hana ia iho la lio hoolaha e olelo ana penei: He elua pule mai keiala aku, e malama ia ana ka hoolewa o ke keikialii Haunelana ma kahi oka amana ana i hana ai, a e waiho ia ana kona kino ma ka ilina o na mamo a Aeko Eleele, pone Helene. Kuhina Nui. I ka manawa i puka aku ai keia hoolaha ma na huina alanui, ua lilo ia i mea e haohao ai na kanaka, me ka olelo ana, ai» la i hoa keia wahi e waiho ia aku ai ke kino o Haunelana. Iloko o keia mau pule elua," uā kauoha ia na o ke aupuni e liana i kekahi hale mulumalu e hoopuni aua i ke kahua kahi i ku ai ka amaua.

E hoopuui mia lialo la Ike kahua nona ka loa h<? ekolu hapalia mile, ko ana puni. Ua hookaawaloia na walii o kola |& nie keia e noho ai, a kahi e ku ana o ka amaiia, \\a hanal ia ho wahi e kau ai oka pahu e hiki na mea a paw ke iko, J . ! Ua hoomakawkau ia kola mau meia a pau mo ka maikai ?i me ka mamwa ae o ka hiki ana mai o ka im nawa i olelo ia s Ma ke kakahiaka <> ka la 1 kauol a a ai ma ka hoolaha, ua ike ia aku hn kawe na «a kamMii amo eleiuakule e kuoe htjlo ae aua ma ke alauui e luki aku ai ij kahi e malamaia ai ke anaina lioolew^.

O ke kahua kahi'i kukulu ia ai ka amana e Haunelana, aia no ia iwieuu o ke kahua palahalaha, kahi hoi i malema ia ai kela kaua mawaena o Piuke a me ka moi Mark Lee. A o k<ua lioi ka liooko ia ana o' im moa a Piukoona i olelo ai, ho moa oiaio nae, ua mxlfe o Haunelana 1 kahi. e, Aika 1 ka nīWlama o kona anaiun hope mft kahi i oleīo ia, ua like 110 ia me kona make ana ma ia wahi. 0 keia kekahi o na'la nui loa i ike ia ma ke aupuni Lup6, no ka mea ua hele mai ko na apanq, kaaaina no ke ake e ike ike kino |make o ke keiki aiii Haunelana. ( Ika hiki ana ae ika hota owalu o ke kakahiaka, ua hoike mai la na pahu hae ilea lakou mau kahiko ame na kia ona moku a pau eku ana ma ke awa. * 1 Iloko nO hoi oia 1 manawa i ike i'a a!ku ai npi e hoonohonoho mai ana ī ta huakai. ' Mahope o ke kani , ana o ka hora 9, ua ike ia <tku la na piialikoa e maki.ae ana, aku iho la maj kela ame keia aoao oke |iianui. . | īka hala ana ae o| kekahi mau mi-! nute, ua lohe ia aku la ka leo kui lua o na be!e, 'e hoike mai aua hoi i ka lehulehu, eiia ke nee n!tai nei ka huakai mai ka hafe alii mai. 1 E hakui ana lioi na pu ipai na moku kaua mai 0 ke awa, a ua hoike mai no hoi na ouli o ka lewa i kona ano kupahaha. ■ He me&oiaio, he mamo o Haunelana na na JjEtapua, a he keiki hoi na kekahi o na leupua i helu ia ma ka papa ekahi. : A elike; me kona ipake ana, pela no na ouli mtw H awai hoike mai ai, a ua lilo hoi#a he mea a,no e i ka manao o na mea a pau e noho ana. . Ike ka« ana oka hora 10 ponoi o ua ala, ua hiki aku la ka huakai ma kahi i hoomakaukau ia ai no ka malama ana ike anaina haipule.. : . i Ua malamaia ke auaina me ka ilihia iloko o hookahi hora, e ke kahu ia Pope nui. i Mahope iho oka pau ana oka malama an& i ke u& kai hou aku la ka huakai no kahi oka iiina e wai'ho aku ai kona kino lepo.

Aole i maopopo ihk mea a pau ka ilina o na mamo a A<?ko Eleele, aka e maopopo ana no ia iakou ke hiki al:u lakou ia wahi. ! : Oiai ka e iiele xieij u#pihaj pu ke alanui i na poe makaikai ma kela ame keia aoao, a e ukali anā lioi kekalii poe mahope. . Ma ka liora ponoi o ka auina la, ua liiki aku la ka liuakai ika hale paahao o Pohakueleele } a akahi no a maopopo i na kanaka o ua wahi nei ka keia. ; j : I ka hiki ana o ka ua oluolu ika moi Elina Towela ka hoopuka ana aku i kekalii mau olelo alolia no; ka mea'i make. ' ! . A mahope oia ni!jiu olelo ana, ua wehe ae la oia i ka palapala i kakau ia e Piukeona, a helulu|lu aku la iuiua o ke anaina eku ana ijae na helohelena 9 ke kanikau, ; Oiai oia e heluhelu ana, ai ka pau ana, ua lilo ia i mea ano e ika manao o na mea a pau i ka johe ;ma i ka inoa o Piukeona. I A akahi no a loho , lakou i ke kumu o ka make ana o eia no ka na riukeoua i pepehl. ilahope iko o ka pau ana o na olelo a ka moi, ua ia ka pule hope no ke kino o Haunelana a waiho ia aku la no ua wahi als. , Ika waiho ana aku oke kiuo mako | o Haunelana iloko, |ia huli lioi mai la ,ua moa a pau uo kulauakauli;vl- v k 1 ": , : ' ] j | l a hiki na mea a pau ike kulana kauhale me ka maikai mamua hoi o ka napoo &na oka la, «j ua hooaiau ia hoī ka noho kanikau. an|a oke aupuni 110 Oluh p&lun*. j, * | koia walii e na makaniaka holu hekī|e waiiho loa ike kamailio ana jo Hauuolana, ijio ka mea, aia ola ko \miho ala uia i lu\Huakavxkau ia iK\ua, a o kaiuailLo hou ao lun kakou 40 Piukoona» \>|ai aia oia kc holo ala uia kana huakai makaikai 0 liko m« kona mauao.

Oiai o Piukeona i nalo aku ai, ua hele aku la oia ma kona alahelo ma ka lawo ana lioi a kona waapa kupua. Ia ia nae e holo nei, aia oia ke 1100noo ala no kana mea e liana ai, a heaha la ka pomaikai e loaa mai ana ia'u ma. kein liele ana. Oiai no nae oia e noonoo ana, ua hooholo iho la oia iloko ona, he mea pono iaia ka liolo makaikai ana i na walii kupanaha o ka moana. 1 Ia manawa i pane iho ai ua Pinkeo na nei i kona waapa, me ka olelo ana iho penei: E keia waapa kupanaha, ina he mana kou e lawe aku ai ia'u e lioomakaikai ina wahi kupānaha oka moana nei, alaila ano ka manawa a'u o makemake nei. I loa no ?. pau na olelo ana a ua Pi ukeona nei, oka manawa elo ia aua wnhi waapa nei i kuupau aku ai i kona holo, ke hele ala a ku ke ehu i ka auwaa liilii. Aole i liuliu maliope ilio o ia manawa aia keia ke hele ala iloko ona ale hanupanupa, aheku i ka weliweli ke nana aku. ! He mau hor& " ihi keia holo ana o ua Piukeona r me kona waapa, a i ka aui ana o 1 Vla, ua hiki aku la keia ma kekahi .iiua one akea. Ika mi.i.awa oia nei i hiki aku ai ma ua kipuka one ala, ua hoolai iho la i ka holo ana ako ianei waapa, ahe mea haohao hoi ia i ko ianei manao. : Me ka uaau kahaha ua Piukeoua nei e ninau an& iloko ona, heaha la hoi ke ano o keia mea nui a ka launa ole i waena o keia moana. ' ; O keia ka paha na wahi kupanaha loa o ka moana nei? wahi a ua Piuko ona nei i mnau hou ae ai iloko ona, a fioho iho la oia me ka nalu ana. Ke ike ae la no kakou e na maka maka heluheln ika niiiau ana 0 Piukeona iloko ona no keia mea ano e ana eike nei. A mai ninau iho hoi oukou e like me ko Piūkeona ninau ana, no ka mea, no ka mea o keia kipuka one nui ana e ike nei, aole ia he mea e aku, aka ō ke aupuni Dia no ia, ka mea hoi aka hi Meleuwila i hoolilo ai i ōne e like me ka kakou mea i ike mua ai ma na helu i hala.

; Oiai no nae koia e noonoo ana iloko ona, ua lioopuiwa loa ia oia ika lohe ana aku i kekahi leo alieahe i pae mai ma kahi mamao, i No keia leo ano e, ua noho hou iho la no keia me ka hoolohe pono ana, a ua lohe aku la keia ika pane aua mai penei: E kuu haku Piukeona, o kena kahua au e ike ala, oia no ke aupuni ī)n\ 1 hlilo i kahua one. Ika lolio maopōpo ana o piuliooua 1 keia mati olelo, ua pane ae la oia, penei: j He mea kupanaha loa keia io'u, cka leo ka'u e lohe nei, aka o ke kino, aia la mahea, v 1 Iloko o keia manawa 1 pane hou mai ai ua leo nei, aole oe e ike i ko'u kino, no ka raea na make nu. ao na moa a pau a\i 0 kamailio aku ai .ia oe e lilo ia i mea lioomanao nau. 1 la manawa i niuau aku ai ua PiukeI ona nei, owai kou inoa? j! O Reinadia ko'u inoa, ke kaikunane I |hoi o kau wahino Manumolemelo. II A pehea oe i poino ai'? wahia a PiuI k«iona i ninavi hou akn ai. | Ua poino no au mamuli o kuu mau ; haka, wahi aka 100 i pane mai ai. I i Ika loho ana oua Piukeona nei i j koia mau uiea, ua hoomanao iho la ke j ia s na kona mau haku 110 ka paha i po'pohi iaia. / ; Nolaila ua niaau Iwu aku la „ua Pi■akeona noi, alaila ua kou iuau haku !uo i popehi ia 00? I Aelo na lana. Avahi aka 100, aka ua imake au ia laua mamuli o ko\i liuua ana ia laua. ' make anoi \\a mau liaku ala ou? ! Aole laua i make, ho ka moa ua hāhoi au i kou ola no laua, wuhi a I ka leo i pano mai ai. I! Owai kn inoa oua mau liaku ala ou? N*-ahi a Piukeona i ninau aku ai, ! O MniuMana ka iu.v\ oka nu\kua J Icav..\ n o kn o kaiia kaika- ' jma!u:u\ | Ika lohe aua oua Piukeoiu* uoi iko Ila mau iuoa» ua pauo ao la oia* o j ka uioa ka i> ana mai keia ikaika kupajaāhm 10 kuu \vat\iud niua hoi.

! Ia maaawa i ninau liou aleu af ua [ Piukeona nei, nawai keia inau hana i-.io? / ' i Na kou kaikuahine Mcleu\vila*i hooli!o i ko'u aina nei i onō, a oia keiā aū e ike ilio la. Pelipa la, oia iliaua ai o liko pu. me keia: . . .. ■■~■■■: .■;. Ua komo ka iuaiua iloko onti A\amu-; li o kou hoopaa ia ana iloko oke axP pui-ī Uwea a me Mauna Uwila. ', L ;:a lohe ana o Piukeona' na tona' kaikualiinn 'ho i hana i'keia mea,, hooir«nao ae la oia, ua loaa k& pah.a ko lar,a makuakane Pinke.. ~ . No ka v/ahianai pane hou ao ai, ke hoomanao nei no au i kana mea i olelo ai oiai kona mau la hope' a hele aku oia fna " kana huakai fmi i&a , / -i at makua. T . . ■ TJf olelo mai oia, mamua o .ko^uikau ana l;u i.ka make maluna o ko'u wu enemi, he mea pono e hana mua au i kahana i haawi mua ia na'u. • Oiai iio nae keia e kamailio ana iīoko iho ona, ua pane koke ' inai fa leo iaia nei ika i iuia wiai. ~ ' ,' , Oka mea au e uoonoo ala, he^ea, oiaio i,a, aka aole nae oe e ike ana i kona mau lielehelena. r No ke aha hoi? wahi 'a Piuk^ona'i ninau aku ai- ' / .' . : No ka mea, aole pia i ko. aiapi\ni kamaaina ia oe, aka, aia oia ike aupuni Keahialoa kahi i noho ai :*i keia manawa. ' ". T Mai loaa paha ia oe ina aolē a?ri* poino iho nei, no ka mea, ua loāa ia'u ka halia e halawai ana kaua . Ama ou ala hoi au_ i manao p , loaa hou ia'u ka lanakil», aka na pOho ia manao ana pela.

No ka mea, ua liauu mai kou kaikuahiae i ka mea i liiki olei ua kupua' ke liana a i hiki ole hoi ika mana o kekalii poe kupua ke lioala lioa mai, koe wale no oia. Iloko nae o keia .mauawa a laua e kamailio nei, eia ke uhi mai la ;ia elieu oka po o moaaa. A Ia manawa i paue mai ai ka leo o Heiuadia, e hoaamoe iho oe maluua o keia monua i kei-i po a hala ua Ia eli- ' ma, a malia o loaa lie uliapomal&u o ko ike nO ka hoi ia iko kalLuahine. , r _ I ka lohe ana o Piuknma i keia mau olelo, ua pane aku la oia me ka ninau ana aku, a aia oia ihea kahi i noho ai i keia manawa? Aia oi.i ike aupaui Naui i keia e kali ana malaila rae ka manao e īoaa kona mna enemi. Akn nae, i hai aku au ia oe. lie pomaik&i ka loaa iaia, no ka. mea, aia laua ma Ue alakai ana a ka'a keilu Ke- A ina Hipa, Da lilo keia mau olelo a pau a ka^" uhane o Eeinailia i mea na Piukeona e hoomnnao ni. a na loaa hoi ia Piukeona he hoa kamailio nona ma ia moana, " v j Ua hooanmoo iho la ua Piukeona nei ma ua moana la e like me ko kauolm a Keinadia. • • ? Ua loaa he hiamoe maikai 1 na Piukeona nei raa ia po ahiki i na hora wa-' naao. ,! I! * liiki ana ika hora 3b ka ao, « oiai no hoi u« Piukeona nei e hiawoe aua, ua h'.x>pui\va loa ia oia i ka lohe aim i kekalii mea k«; iluln. Ia manawa i ak\ ae ai keia & na%& ae la mao a masnoi v aole aua mea, aku BU. nolaiia kou iko la no la hiamoe. Ouu uo aae keia i hov>nipo aku ai ua iioopuiwa liou ia uo keia qk* uiea aaa i loke aiaa aL 1* manawa iak ac &i koia ilana» a aaia Uio ia iloko oaa uo keia mea ku,j>wiaha ana e lohe uei. ana iloko iho oua, la hoi fce ano o keia uiea k ipalula a\i i iohe iho nei, me he ta niio, uia ka'a ho(MQaaopopo aku lie niauu, A heaha !a hoi ka hana n koia manu « hoopniwaiwa i»au nei iVu, ina hoi paha he tnanav> kona iaX o ke ku mai hoi ka iX>no he alo a he ale. Mekei* hna o!oh> lu>pe a ua Pinkeona nei i |v*nt» ao ai a !u>i hou iho la oia hi^nioe. | Aolo uo u:\i x i pill ilu k,Oifc* uiau niaJ U, a\ \ Uoi. ine h« *le la i poi iho iu*nsn,\ o ka ihn o kona kmLud%iu, |a i ;vi s\n Ko ianei e lau :uv. V ,;';i »nv.ra tv.a k i ihu o