Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 15, 13 April 1889 — He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]

He Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA

KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he Kanalima Kumamalua.

KA LIMA KU'I O MAUDELA

Ka Limakahi i haaheo ai ka Honua. Na hua Ohia Kiolkawk o Aimiona Unuhiia no Ko [hiwaii Pue .1 mu Helu 75 Iloko no o ia manawa i pane hou aku ai ua ni Meleuwila nei, ina pela kou mianao, alaila aole no maua e hookuu akīi ana ia olua a hiki i kou ae ana mai o kakou pu no ke hele ahiki imua o na makua o kena opīo. Iloko nae o keia manawa aka Meleuwila a me ka inanu e papa olelo ana, aia nō ka opio ke hoolohe nei no keia mau hana, a e hana mai ana hoi kona mau maka poniponi maloko mai o kona mau oho uīiuli e kuuwelu ana ma kona ālau kipooliiwi. Me he mea la, ma ka nana aku i ka manao o ka opio, aia iloko ona na ko hokoho ana o ko'u makuahine paha keia, a e haawi mai ana no hoi oia i kona mau nanaina hoihoi a me na minoaka ana. 1 Ika lohe ana o ki manu i ha olelo a kami Meleuwila, a lie mea paakii loa hoi kona hoao ana e imi i wahi e pimi mai ai ua ui ala,. no ka ihea ua oi loa aku kona paakiki mamuao ka mea ana i ike ai lie pono. Ia manawa i pane hou aku ai ua manu nei, he mea paakiki loa ia'u ka ae ana aku ia olua 3 hele pu kakou, noka mea, aohe o'u kuleaua i keia wahi a ina o ko'u wahi keia, ina aole au e hoole aku i kou maiiao.

Pane aku la ua ui nei, ina ua ike oo aole ou kuleana i keia wahi, alaila e aho no ko kakou hoi ana i kou aupuni, Aole e hiki ia'u ke hoi hou i hope no ka mea, he ukana ka'u e lawe nei. wahi a ka manu i pane aku ai. Ina aole oe e lioi liou ana i hope alaila, ma'ke ala au e liele aku ai, malaila pu aku no kakou, wahi a ka ui i pane aku ai, O keia mau mea a pau a ka ui e ka mailio nei, aole ia mai kona manao ponoi ae, aka, na ka ilio Leina Hiu i hookomo aku iloko ona mamuli o ka mana i loaa iaia. Oiai ka manu e noonoo ana no na olelo hope a ka ui i paue aku ai, ua hooholo ihp la oia iloko ona, me ka olelo ana mai, heaha la hoi ka hewa, e hele no hoi paha kakou iniua, a o na poino a pau e hiki m«i ana, oia ko kakou mea nana aku. la manawa i ninan pono aku ai ua ni nei no na mea a pau, a o ka mea poino loa a ua maiui noi i pano mai ai oia no na- [whaku liko 010 oloko o ka pa alii o ua mau olomakulo ala. Ua hunaia kokahi man iwhaku me ke kupaaaha loa, a! ina o kn poo i hapa mai ka noeau ka noii an:\ o na maka, alaila e lilo njo oia i [hmi no ka pa e hoopuni ana i ka halo alii. Aia iloka o na pa ala, na ano \>ohakn eha. oia ko omatimao, ko olonnlona, nhuila a n»o ka po!vaku 010010. a o k« ala e liiki ai ko holo a kono iloko o la halo, oia ka hohi ana iluna o na jx>Mku eleelo» - j|' O lia auo pohaku o ao, ho man rtJla no ko lakou, a o nao oo (eo komo aku kakou iloko v» ka wahf-a ka manu i pano akn ai. ' t

1 Hoko oia manawa i pane hou aku ei ua wahi manu nei me ka ol.elo ana p|ku, ina hoi paha kakou, ma ko'u wahi no auanei e lele ai, malaila mai no oe, ria a hiki aku kak6u mawaho oka 1;h, nhiihi, kainnilio hou akn au ia oe. i Mo ka oluu u lue k)ji hikiwawe i kuu lj.au aku ai lakou nei Jka lele, a iloko 0 ka manawa pokole loa, nolio ana !akou nei inawaho o ka' puka pa, o ka liale o na elemakule. 1 | A oiai lakou nei eku ana malaila, pane aku Ia ka manu ia Meleuwila q-waīho i kau holoholona mawaho nei, aooe a me maua wale no ke komo aku iloko. a e hoomanao hoi 'i ka'u i mea i hai aku nei ia oe. ; Iloko oia manawa ii lele ai ua i ui noi ilalo, a huli ae'la a pano aku la i 1 kana ilio Leina Hiu. e kali oe ia'u ma I wahi ahiki i kuu ! manawa e hoi ipai ai, alaila, hele aku kaua ma ka haakai. 1 He mea oluolu ia i ! ka manao o kana ilio, a noho iho la oiA malaila e like me ke kauoha a kona liaku, a hele aku la lioi lakou nei,' *Ia manawa no i wohe aku ai ka manu i ka puka pa, a leomo aku la lakou nei me ka hehi ana maluna ona pohaku eleele, ake kilohi nei hoi ka ui ma na wahi a pau ana. e hele nei. ; He loihi loa keia hele ana a lakou nei ahiki i kahi oka hale eku ana, a na like paha me hapaha mile ka ma mamao, aka aole nae i paupauaho ka ui no ka hele ana, no ka mea, oia ka iini nui loa o kona manao o ka ike aku i na elemakule a me ka hooko ia o kona makemake. , i Oiai lakou nei e hele ana no, aia no na hoomanao ana iloko ona, malia pa .h»,-e hana ia mai aqa kekahi mea nona ai, ao, ka mea apiki, aolio kana nio me i'a, aka ua aa no oia e pale aku ia mau mea a pau. Oka mea akaui Meleuwila i makahehi aku ai, oia no na,nani like ole a kona mau.maka e hoonuu ana, ano ia makahehi, ua pane aku la oia ika manu. ' : v ■ H-} oi aku keia a kanani a'u e ike nei. •'"[•■' Aole kēia he nani -ia makou, wahi a ka mann i pane aku ai. No keia mau olelo a ka. manu, ua ano hoka iho la keiaj, aka ua pane hou aku la oia, a pehea ka ka nani i kou manao ana? . , ■ Ia manawa i pane hou aku manu, aia a oi aku inamua o keia, ala« ila oia ka nani. ' Alaip&ua i hea ka nani i kou ma:nao ana, ka inea lioi ioi aku mamua o keia? wahi auaui - nei i ninau hou aku ai. oka nani a'u i ike ai me ko'u mau maka ponoi, oia no ke aftpuni o ko'u haiiau mua, aua lolie wale no nae hoi au, o ke aupunl Uwba ka mea i oi aku, a oia hoi ke aupuni o na kaikamahine o lee aupuni Po i lilo ai i mea ole ia Piuke ka Hapa Ilio. He aupuni kupanaha loa ka oia, wahi a ka manu i booi|nau aku ai i ke kamailio, aole oe e ike oua aupuni nei keia, a i ike oe i kou noho ana iloko i : pio na ua aupuni alk !' He aupuni akainai oia ika hoownlewale, ke kaili ame ka hao wale aua ke makemake ia, a iloko ka oia mai nawa e ike ia aku ki ka nani oua auI puni la e liko Uoi ny ka moa a'u i ole-; lo aku nei. | | ; Eia nae ka mea apiki u& mako o Pi-! : uke, a aia la iliea ua aupuhi nei, lu> po ! maikai nui loa ko kk mo« o loaa ai iaia' j ua aupuni la, a hooki iho la oia i kana! ; kamailio ana. j ! Ika mauawa i lono ai ka ui MoleuI wila ina olelo aka manu, na j>ahoTaj I koko ao la na min-. nka iu\ koua mau papaliim, a uio ho nie,v \ \ ho\ko aku ! uia oia ho oiaio ia |uaiv moa a p\u. ! Oiai no lakou iuM hoomau ana ij ka h?ile ana imua, xia halawAi aku la' mo ka ike nua ako ia noi mau onohi maka kokahi halo nani oku niai ana»; n hoomanao koko iē la no keia, o wa' w»hi noi paha makou ihele ; mai noi. " |j A oiai ao <4» e nalu ana pela, m' pano mai la ka n\m\, o haW k?\h\ a kakou i holo mai noi, a pii akw la lakou ihma okn knai oua h*lej

A aolo i liuliu ilio āia hoi kii ana Jca elemakule Mauna Ala, a pane mai la e komo hoi paha maloko. ; Me ka naau pahaohao na elema!cute nei i nana iuai ai i ka nianu me. ke keiki ame keia wahine ui opio boi, aka, ho mau ouli nae maluna o ka opio e hiki ai ika elemakule ke hoohuoi, a tia maopopo no lioi iaia o keia manu o ke kaikaina no hoi ia o kanā wahine, a koe hoi keia wahine a me ka opio. : No kekahi maeawa ko lakou nei noho ana me ka haka pono no nae oko Mauna Ala mau nanaina maluna o "ka j opio me ka ui Mel9mvila, ua ninau aku la oia s nohea mai nei hoi keia mau i malihini auV Ia manawa i pano aku ai ka manu 0 keia opio aole ia he mea maliliini aka nau ponoi no ia, a o keia ui nei ka mea malihini ia oe a me a'u. No'u ponoi ma owai la? Avalii a ka elemakule i ninau hou aku ai i ka inanu. Ua maopopo no ia'u e ninau ana oe ia ninau, no ka mea, ua manao oe aole nau keia, aka, e hiki no ia oe ke lioo iaio iho i kou manawa e lolie ai nau keia, wahi a ka manu i pano aleu ai, E oe e Mauna Ala, wahi a ka manu i pane hou aku ai, o keia ka olua keiki hookahi i loaa mai ko ■ olua puhaka mai, kamea lioi a olua 1 ike ole ai iloko ona makahiki ekolu i hala aenei. A mamuli o ka ikaika o kona manao a me ke koi e ike ia olua, nolaila, oia ke kumu o ko'u lawe ana mai nei, a ia maua nae ma ke ala e hiki mai aiianei ua halawai mai la maua me keia ni. Ika lohe ana ®ae o ka elemakuīe o kana lei keia, ka mea hoi ana i ike ole. ai iloko ona makahiki ekolu, ua lele «•ku lai oia me ka' hopu ana akn i kana keiki ame ka naau oke aloha i hoohiolo iho ai ūa elemakule nei i kona mauwaimaka. ' Oiai nae oia e hooknu ana i kona mau kuluwaimaka, aia hoi ku ana kana wahine Manu Nani, a hookahi hoi |ke kuo like ana. Mahope iho o ka pau ana o ka lakou :nei uwe ana, a eia no hoi ka u Meleuwila ke noho nei, ua huli ae la ka manu a pane aku la i kona kaikuaana a me ka laua kane, eia ka maua malihi|Di, aole nae i maopopo ia'u mai ke au- i puui hea mai la oia. r Ia manawa i hui aloha ae ai lalvoU j nei, ano kekahi manawa, ua ninau; aku la o Mauna Ala i ka manu, heaha ka huakai a ka malihini? I Pane mai la ka manu, o kaua mea • , walo no i noi mai nei ia'u o haawi aku au ia ianei i aikauo a i ole i kaikaina hookama nona. - Aka, ua waiho aku au i ko'u ae a ike olua ka iuea nana ke keiki, a oia ke kuku oka hiki loa ana mai nei i ka hale nei. Iloko o ka manawa a ka mami e kamailio nei, aia no ka elemakule ke uoouoo ala no kaua wahi i ike ai i koia kaikamahine, a e like. me kona ann kupua, ua maopopo iho la iaia. Iloko oia manawa i huli aku ni oia a paue aku la ika ui, ika olelo ana aku peuoi: Ina o keia uoi anu mai nei au ahe mea na'u i ike ole ai. aole au eae aku aua, aka lie uaui hoi la ua la no, a e ae %ku ;uio au 1 kou manao 'ke hai mai oe i ka "hama o ka'u uina. Mia ko iuhhlo u«?i iuiua o ko\i mau kii ouohi maka na lioloholoua o kou makuakano» wahi a Mauua Ala i pane aku ai, ake uiuau aku uo' au ia oe t o oe anei ko kaikamahine a Hapa IHo, ka moopuna a a me ka ui Mauna l*wila oko Uwila? Iloko oia mauawa i pano aku Ua ui nei. hc oi'aio kau moa i ai la. I ka loho aua o ka manu \ koia mau OWO «ka ui, ua mihi ilvo la oia īloko ona mo ka 01010 ana, mai jxuuo maoli nn, ka oke kaikamahino ao keia a Pinko. la manawa no ī aku ai \\a Mauua ala uoi, akahi jk> an aao aku i kou raaktnnak< t 110 ka tum, ua hoike mai la i kn me« oiaio. Mnho}V tho hoi oka h.l u a pw, ua tno h iki hookamam Mauua AU f 4o ka i k»ikaiM no

Oiai lakou nei e atia, ua pane mai la ka hapauea, e hele alni ana leau huakai i hea ? E liele ana au e hull i ka mea naiia i hoopaa i kuu. makuahine iloko o kahi ino, a oia hoi ko'u enemi e noho nei. ■ Hulī i ka enemi a owai ka inoa, wfthi a ka.ninau. 0 Reinadia, wahi aka laua kaikamahine hookama i pane aku aī. 1 ka lohe ana o ua Mauna Ala nei i na olelo aka iaua kaikamahine hookama, na kulou iho la oia ilalo me he mea la e noonoo ana, ano ka maopopo ole, ua ea ae Ia oia iluna. Me na nanaina pahaohao i huli aku ai oia a pane aku la i ka ui, aole i maopopo ia'u, aka e kali hou oe no kekahi manawa, Iloko no o ia manawa i hnli ae ai ua Mauna Ala nei a hopu aku l'a i kekahi pine gula i omau ia ma ka paia oka rumi a lakou e nolio ana. I ka manawa i pa aku ai ua pine nei oka manawa no ia i hamama mai ai kekahi aoao oua liale nei, a iks aku la hoi lakou nei 1 na pua like ole o ke la a me keia ano. Ia manawa i pane aku ai ua elemakule nei, eia ka mea nana e hoike maopopo mai ia kakou ina ua hiki au ia aupuni aole paha. Ena na pono i kela mau j}ua pakahi, ao na inoa pakalii i kau ia ma kela a me keia pua, oia no na aupuni kahi mai o ia mau pua. Ia wa no ina na aku ai ua ui nei, a e maalo ana hoi imua o leona mau maka na pua o kekahi mau aupuni, a i ka hiki ana ika pua o kona aupuni ua hiolo iho la kona mau waimaka no ke aloha i kona makuahine. Ua helu ia na pua a pau i loaa ma —" ka papa hoonohonoho a ua Mauna Ala nei, aua ikē ia he 49 wale no ka nui 0 na pua, a he mea maopopo he ekolu aupuni i koe alaila pau pono na aupuni Hui he 52 i ka ike ia e Mauna Ala, O na aupuni i koe aole oia i ike, oia ke aupuni Keahialoa, ke aupuni Dia a me ke aupuni Mf)lemele, ano ia inea " 1 pane aku ai oiat E kuu kaikamahine, aole au i ike i ka mea au e hele nei e huli, a aia la oia i hea kahi i noho ai. Oiai no lakou nei e kamailio ana, aia hoi, aoa ana ka ilio Leina Hiu mawaho, a ua lioopuiwa loa ia hoi o MaunaAlama. Ia manawa i pane aku ai o Manu Nani, heaha keia mea kupanaha a'u e lohe nei? Pane aku la ka ui Meleuwila, aole ia he mea kamahao, aka e ninau mai ana ia'u pehea la ko'u noho ana mt£ keia wahi. Me he mea la he leo keia no kekahi ilio, wahi a Mauna Ala i paiie aku ai imua o ka ni. | He mea oiaio kau e olelo iaa e aoa hou mai aua uo elua mauawa he koailona ia e kauoha mai aua ia'u e hoouiakaukau uo ka haalele ana i kei« w&hi. A ia» oia e aoa mai aua ika ekolu oka mauawa. alaila, eia oia mawaho noi kalii iku ai, a i liakalia wale no iuu a puka aku, oko maua nalo aku la uo ia uo kahi a maua o hele aku ai. Aole uo i pau pono ae ka lakou mau kamailio aua, ua lohe aku la lakou uei i ke aoa hou ana niai a ka iiio Leiua Hiu uo olua manawa. Ia manawa i pane aku ai ua ui uei, mai nei a\\ e hoomakanknu i km wa. Hni «e la lakou nie ke aloha, a me ua huaolelo hope i pane aku a\ ka elemakulo Mauua Ala, e hele oe me kou lwnnuanao aiv,\ mai \\o l\o\ ia makou « k.ou iwkii, Lulu Inwa pu iho la lakou uei me ka hni aloha ana, a iloko uo oia ma nawa, u& aoa hon mai la ka ilio Leiua Hiu uo ekolu mauawa, a e w&walo heie »ua hoi kona leo ua paia lew& me he hekili al?u Aole i iho halulu ana ua Leina Hiuuei a o ka uo hoi k i puka aku ai ka ui M«teuviU iwako, i ukali k hoi e Voua iuau mahookāiua. ae U \ ko lakou mau aloha kop<\ a kau aku la ka ui maluha o lauā iiiv\ a w* ho iwo aua )a n» ka uuv ua nato aku iwn i!ol.o oua ao'.\!i o ka i