Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 9, 2 March 1889 — Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he kanalima Kumamalua. KA LIMA KU'I O MAUDELA [ARTICLE]
Ka Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTEONA. KA WELI O KE AO HOLOOKOA
KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui he kanalima Kumamalua.
KA LIMA KU'I O MAUDELA
Ka Limakahi i haaheo ai ka Uonna. Na hua Ohia Keleawe o Aimiona Unuhii". no Ko Hawaii Pqo Aina. Helu 69 la manawa i pane aku aī ua ui nei, oke akaaka lioi palia ia o ka make waliine ke hoomanawamii ala i na poino, a i komo mai ia iloko nei me kona ola, alaila, nana no liei paha keia kino, nolaila, o ka'u kauoha ia oe, e hooi aku ika ikaika oke -ahi, a e kukulu aku hoi i na paku paa oko kakou aupuni nei. Ika pau ana no o na olelo a ka ui, 0 ka manawa no ia ilioi aku ai ua Aeko nei, a mamūli o kaiia kauoha, ua 01 hou ae la ka ikaika oke ahi iko ka wa mua aua hiki ole hoi ia Piuke kē hookokoke aku. Elike me ka mana i haawi ia mai i 4ia Aeko no kukulu ac ai - i kipilku me _na mea aia- ► *a no me ka mana'o oia ka %uea e poino ai o Piuke, aka, ua kuhihewa loa \a. mau manao ana, I ka makaukau ana ona mea a pāu ua noho iho la lakou nei me ka makaukau a me ka makaala e k :e aku ia Piuke ina e konfo mai ana oia me kona kino ola. He aupuni nani lua ole ke aupuni Keahialoa e hiki ai i kekahi meamalihini ke hoohihi 3 aua hana ia hoi me ke-akamai lua ole. Eku ana ka hale ona ui iwaena konu o kekahi muliwai nona ka wai aliali maikai e hiki ole ai i kekahi mea ke nalowale iloko o ua wai la, a e hoopuni ana hoi ua muliwai la i ka hale aniani nona na waihooluu ehiku i like aku hoi me ke anuenue. Eku ana mamua o ke alo o ua hale la kekahi kumu laau kupanalia a o ua kumu laau la, oia ka mea nana e hoomalumalu ana i ua hale nei. Ma keia wahi e wehewehe iki aku ko oukou niea kakau ike ano o keia kumu laau, a me ka waiwai a ia kumu laau 3 no ka mea o keia ka laina pololei o ko kakou moolelo. 0 keia kumu laaū a kakou i ike ae la, aole ia he mea e, aka oke kupua Wakawaka no ia, ka makuahine hoi o keia mau ui a kakou e ike nei. He mau makahiki nae i hala aku ua«niua aku o kona lianau ana i kaua mau kaikamahine, ua liele kaahele aleu oia ma na aupuni le\va, a i ka hope loa 0 kana liuakai, ua liiki aku la oia i ke' aupuni Aimiona. laia i hiki aku ai i keia aupuni, ua hookahaha loa ia kona manao no na nanaina ano e a mo ko kulana oia aupuni, a oiai konā mau makā o halo ana, ua ike aku la oia i kekahi iuau liua ohia koleawe elua e kau mai ana. No ka nui makemake loa oua Wakawaka noi i keia mau Uua oMa "uolailH, \ia kii aku la oia a uhaki raai la ia laua aika wa i haki mai ai ua lohe aku !. keia he ieo nanahe, i ka pane ana 'mni me he la aia i kahi mamao loa, u he elua mea nui iloko ou" Iko ia 110i loh« v ana i» ka 100, ua uana ae la keia mao a maanei e 'like no me ke ano o ka poe aihue. aka, aole a ianei mea i ike aku ai o keia kmnu laau wale 110, auo ia luea n:i paue ae la oia. ,0 ka leo ka v u e lohe noi. aole uae au i ike i kona auo, iua ho wahino 1 aikane ia na'u, a ina he kau'e, o ka'u kane ka hoi ia.
Me keia mau huaolelo ana e kamaiiip uei, ua ike. aku la oia i kokahi kino waliine i ka maalo ai;a ao niahope oua kuiniilaau la, a pano mni ]a ia ionei, aloha oe o WakawaliS*Kuu aikane a panai alin 1r no hhi keia i ko aloha. Mah')pe. iho oka luua mau kukai olelo ana, im pane aku la u;i, wahine nei me ka olelo ana akn, e lilo ana oe i kumu laau ke hiki mai ia manawa. a <;> kena mau hua'ohia, i halo nani nona na waihoolu ohife\i, a nalo aku la ua wahinē nei . v
No ka nalo ana aku o ua wahine nei ua huli aku la no hoi keia iioi ana no ko ia nei aupuni rne ku nalu ana iloko ona no na mea e pili ana iaia, aka, aole hae he maopopo, no ka mea, ua uhi mai la ka mana o kela kupua. Ika hala ana o kekahi mau maliina o ko Wakawaka noho ana, ua ike iho la oia ike auo e o kpna kino, a nui mai la hoi'kona opn, a pane ae la oia, 0 keia ka paha ka mea nui iloko o'u e. hanau ann ka wau. I lrst maopopo ana ia ianei ia mea, ahiki'Loi ika mauawa o ka lianau ua lianau aku la oia he elua kaikamahine nani a kapa aku la oia i ko laua nian inoa ma ka inoa hui, "Na hua ohia kelēawe o Aimiona," no ka mea, ua loaa laua ia'u ma lee aupuni Aimiona. O keia keleahi lalani e kau ae la ma ke poo oko kakou nanea, "Na hua ohia Keleawe o Aimiona, oia ka mea 1 hoike i.i, aka, he kino kanāka nae ka io mnoli. O keia no l:jt inoa-a ko laua makuahine i hea mau ai ia laua ahiki iko laua nui ana, alea, na kekahi noonoo ano © i hoololi ae i ka manao o ko laua makuahine, a kapa pakahi aku la oia iko laua mau inoa o Keahialoa ko ka mua a o Aimiona ka muli. Mamuli oko Wakawaka kapa ana aku i keia niau inoa, nolaila, uā lilo ae la kipo i-kumu laau, a o na Ima ohia Keleawe lioi i hale nani nona na waihoolim eliiku a kakou i ike aenei, aoko ko ana iho la hoi ia oka mea ī wanana ia, a lie kokua nui hoi oia ma na mea a pau e hiki ana iaia.
Nolaila, ena makamaka lielulielu, 1 ēia o Wakawaka 3 ma kona kino kumu : laaa i keia manawa, a oia lioi ke kumu ' laau i hoi.ke ia aku nei irt oukou eku | ana maniua oka liālē, a o keia ae la ■ kahi moolelo pokole no ka lilo ana o Wakawak i kumu laau. E waiho iho kakou ike kamailio ana no Wakawaka a me kana mau'kaikamahine, qiai ua makaukau lakou no .ke kue ana aku ia Piuke, a e kamai--110 hou ae kakou no Piuke a me kana 111 lele pehea aku nei la oia. Ika hoi hou ana ae oka Piuke ili lele a e like mē koha ano mau, ua pau ae la kona ano pihoihoi nō kona pilikia, a lana mai la kona manao no kona palekana. Mahope iho oka hoi ana aku oka Ilio Leiua Hiu no ke aupuni Muliwai Make, a e pii mau ana lioi ka ikaika o ka wela oke alii ina manawa a pau me ka maopopo 010 nao iaia oke kumu o ko ahi. Iloko oia manawa i wohe ae ai ua Piuk<? nei i kaiia uauku iwi kupanaha, ka' mea lioi i makana ia mai o kona hoaloha Lola. Me ua pauku iwi la e paa ana im kona lima, a hoohilli nku la i kana ui e iele ma kahi nka makani epa mai ana. Oiai keia i liiki aku ai ma kahi ana i manao ai ua kupono ia no kana hana, nolaiia, hoomaka iho la oia o koekoe iua pauku iwi la ct like mo ka mea a k">na hoaloha i kuliikuhi mai ai. Ika munawa a ua Piuke nei e koekoe ana, ua puehu aku la na lumahuiin o ua i\vi la \ ke puhi ia e ka makani. ai kn ni.'u>:uv:t i loaa uo ai lakou i ka ula oke nhi. n:a lilo koke ao 1a hkou he man kulu pakaua huihui e hiolo makawalu ana iloko oua ahi la, a ur hlo ia he n\ea nana o hoomi aku ni i ka ī': uka o nhi. M» * <hi a na huuahuna oka iwt i lele aka ai, «a emi ka iknika oke ahi aka a6le i hooki iho o Piuko j kana Imua ahiki wale no ika oiui !<>a »na o ke ahi. 1 ka iko a«a nab o Piuko i ka omi o ko ahi, a ua kupono hoi iaia no ke kou\o ana aku iloko, !a !nanaAv*a uo i hoohuli ao «i oia i ka lelo aua o kana ilt lole no loko o ke aupuni Koalīia'oa.
Oiai o Piuke e kunpau ana i ka ma- j ma lelo o kana ili lole, ano kekahi' mau miūulo pokole mahope iho, ua ' hālawai aku la oia iie im kiai manu o ■ ke aupuni Keahialon. j Iloko o;keia manawa, ua lioopuni in | ae la keia me ko lakou jnanao e hopu I pio iaia nei, aka aole nao e liiki, no ka t mea, ua like ka ili lelo me he lua alii la e lele ana ika le»va, a o huai ana } hoi na punohu uwahi ma kona mau | aoao a pau. "* ' ; No keia mea kupanaha, aole e hiki | ia lakou ke liookokoke mai, no ka-niea,; i ka maiiawa ~e pili māirTu"ō kekahi! mea ma ka aoao oua ili.la, hemea j nmopopo e līlo no oia i luahi na ua ili ; la. < Ho nui na maim kiai i hoao e hopu ! aku ika ili lele, aka ua pau waleno! lakou a j)au ika poino, aua lioī aku o Aeko mu ko koena o kona niau j koa. 1 la Aeko ma no i liiki aku ai, ua hiki« aku lu no o Piuke me- kana ili 1010, a 1 mamua ae o ko komo ana aku o Aekoj iloko o kona home, aa paa aku la oia, ika hopu ia e Piuko mo kana ili lele. Ika paa anao Aoko ia Piuke, ua j pane aku la oia, e ka manu, heaha kau . huaolelo kupono e hiki ai ia'u ko ho-1 opakele aku ia oo? j Ia manawa i pane mai ai ua Aekcv, nei, ina oo e hoopakele ia'u, alaila e' J hoike no au ia oe i na mea a pau loa o i keia aupuni. Ika lohe ana o Piuke i keia olelo aka manu, ua pane la, ua Piuke hei, aolo o hiki ia'u ke aio aku i kau mau olelo. ' 1 la manawa, ua pane aku la ua wahjj Aeko nei, ua hiki ia'u ke hooia afeu ihiij nao oe o ae mai ana. Ua hiki ia'u ke ae aku ina he kou manao, wahi aua Piuko nei if i') ne aku r>i/ >]
0 ka mea pono wale uo a kaua e hana ai, a e liilinai ai hoi kekalii 'maluna o kekahi, o ka hoohui mua ia kaua a lilo i hookahi ma ke ano i mau aikane aloha, a o ka kaua mau mea a pau e hana ai, e liana ka\ia 110 ka make a me ke ola. \ • Ina hoi noii ; ka poino, e kokua 110 au ma ka mea i liilei ia'u, a ina hoi no'u lea poino, e kokua mai oe ia'u, a pela a uanei kaua e pono ai, 'wahi a ua Aeko nei i pane aku ai, 1 ka lohe ana o Piuke i keja mau olelo a Aoko, ua loli ae la kona manno a kauolia ihb la i kana ili lele e hookuu ae i ka paa ana i ka manu, a ina oia o hoao e mahukd, a kue mai palia alaila e lawe koke i kona ola nie ke kali ole 110 kekahi lioopakele hou ana aku. Iloko 110 o ia mauawa i hemo aku ai 0 Aeko mai na umii paa ana a ka ili | lele, a aole hoi oia i hoao aku e mahu-' ka, a aole no lioi kue mai, aka ua hoao oia e liooko pono i kana inau mea i olelo ai. Mahope iho o ka hemo ana ao o ua Aoko nei. ia manawa no i huli mai ai ua Aeko nei a pane inai la, e kuu hoa'loha Piuke, e lialiai mai mahop'e o'u. I ko Piuke lohe aiia i 'kona inoa niai ka manu niai, ua lilo ia he mea kaliaha loa i kona' manao, a wahi ana iloko iho ona, he mea kupanaha loa keiii i kou noonoii ana, o ko'u inoa ua loaa 1 kela mana, a pehoa la oia i ike ai, ua mua paha, a i ole un lohe paha. * Me keia mau huailolo ua Piuke nei i pane ae ai iloko iht> ona a hahai aku la nmhopo ka manu. I ka liianu iio i kaha aku a.i ma |ona ala holo, oin no ka manawa a IHuke i nkali aku ai inahope, a aole no ! hoi i upu iho, noho ann laua noi iloko o kekahi Ana i iuaop<»[>o 010 koua ;d\o, a malaila huia noi i 'noho iho ai. Naua ao la keia mu ui\ j>aia o ua Ana la, a he nam ik> v hiki 010 ia ianei ke lioomaopopo, a nie Sio \nca la u» oi ae ka naui o keia maiuua o ko Ana o kona hoalolui Lekeona. Oiai laua nei e noUo ana, ua puno mai !a ka luanu, o koia ilio la ka homo o kou hoaloha !i x i, ka inoa i m)ho loihi no ua kouetuvia i hala, «ob make wak s ?\ku no lioi koo, oia ka ō halawai ana kaua, a ua pom-ūk;vi 1 nao au īua o 'ko kaua lilo ana i niani hoaloha maikai, e l ;ke hoi tuo kou ro>4 ; ho lioaloha ana mo ka lio l.ekivna. * j
la manawa i pane aku ■ ai o Piuke i ke ano hounaloiialo, alaila, ko ma--1 nao nei oe owaii o ! Aoko Eleele, ka ' inea nnna i hopu pio ia Lekeona, a r*sioho malalo o kona inalu, : Aolo pela. nkn, "o'oo no o Piuke, ka I moopuna t.) Helohlona o ko aupuni PaHiaohao, wahi aua Aoko uei i pane laku ai. A pehoa i maopopo ai ia oo owauo Piuke ka mooi>una Helohlona? wahi a ua Piuke nei i ninau aku ai , lUa 1< liu au i kou , kulana a mo kou uniau ano a uau mai ka men. a.n i olelniiinai nei, a o ua n'.ea la, aole ia lie mea i»o aku, aka !"> io ia uo'u. t . I hai aku au ia oe e kuu s hoaloha, ' owau kekahi o kona 'mau kokua ikaika ! loa, aka mamuli o kana mau hana ino '* ' ' '' i '• haalele aku au iaia a huli mai la ,uu no ko'u walii e pono ai,, a oia keia i-a'u e uohos=nei. ■: - v . [ CJa kau ka weli oko makou nei. au|ipuni oiai oe e maalo ae ana maluna o lio Lokoona, wiahi aua Aeko nei Kipaii-e.ae.ai. Mahope iho o ka j!)au a,na o ka Aeko ana. ua pane aku la o Pinke, mn olelo ana aku owai kou inoa? jf Aeko ko'u iuoa, wahi a, ka mami nnii ai. 3ohe ana o i ka iuu» o ka ua lilo ia i niea , maikai i ko ia wai|maiiao, a akahi no hoi a loaa ia inoa o kona hoaloha. fe':3plike ine ke ano mau ina mea a PPa alakai aku.o Aeko e liooma-:-i kona hoaloha iloko o-kona lia- • B|gJipi»komo iaua nei e makaikai i na a pau, aua hana ia me ke ia wale no, a komo aleu la laua o o ka rumi aiiia. ua noj i koipo f k"o ai. leuni Aoko nei no elua manawa,
a aoie no lioi i emo iho. iialulu ana elua manu me. ke, pakaukau i luluu pono i na mea ai. ; la manawu i liuli ae ai ua Aeko nei a pane aku la ia Piuke, e nolio kaua e ai a maona, alaila hele aku no ka kaua huakai. i 14 la manawa i noho iho ai laua nei e ai, a iloko o ko lauii manawa e ai ana, ua pane mai la o Aeko, o keia ilio la ka'u mau kuene hoolohe loa, ana lawa hoi ia laua ka hana ana ina niea ■ a pau. . - . >j Ia wa no hoi i pano aku ai ua IMuke. nei, o kau ka hoi lie olnia kuke, o ka'u; he hookaln wale'no, a ua hiki nae ke hoo>lako i na mea a pau au e make-' make ai. i j Mahope iho o ka| pau ana o ka laua neil|llkia ana, ua nalo aku la hoi ua mau hianu nei, a noho iho la hoi laua nei me ka hooluolu ana''no kekahi nmnawa. : j - . || Oiāi laua nei e nanea ana. ua pane ; aku la o Piuke. i| ka ninau ana aku, aia ka hoi i hea kahi o kou haku e noho nei? i la manawa i pane aku ai ua Aeko nei, aolie kaiia i kokoke aku. aka e liii ki aku ana kaua ia walii. | Aole au e alakai |koko aku ana ia oej no ia wahi mamim kou lohe e ana i ka nidolelo o koia a maopopei ia 00, alaila, holo a|cu kaua no kahi a\i e manao nui nei. j
la manawa i pano hou aku ;\r na Aeko nei, o kun lioalolia, o ka haku kn moa nona keia aupnni a kana f noh«> noi, lie waMno ia, akai kok »nanawa| wa iliiho nialuiiā o knna mau knika* mahiiie elua. ! O keia aupuni ho naui amo k;i i» i kni, aua hana ia hbi iu>* kokahi mnu luma ehiki ai i kokahi poe Ktt iko o ua anpuni n< i k«M*,v j j O nan;» koia 'nun» kaik»j-j maliikie, aolo i mao.v|v lVu ka mnkua- ! kano, no ka maknuMne, ua Klo oia i' kumu Inau nui, a o wa kumu Uau 'īi ka ittiwv Mim o luH iualuinahi ana i ka hale i» wa «m haku la j 1 O ka halo oua iunu ui !a, ;\ia ko k\i j ala hvn*un o kokahi nwliwaī īiona ki x\tii aliali luaikai, a o kahiko ana ul» halo 1a \uo ua wail' ooluu like 010 a ur» !iko n\o ko an aonuo ko nana aku, ' n h'o ku inaoli «o ika i>vv!tihi ko iki v aku 00-, wah"? n m \oko nW o !\ahaji ana.; ■ ! ":