Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 8, 23 Pepeluali 1889 — Olelo Hoolaha Hou. E wehe ia na na pepa hookupu a hiki i Mar 15, '89 o Hui Alahao o Oahu a me Aina. (KAUPALENAIA) HOOHUI IA MALALO O NA KANAWAI O KE AUPUNI HAWAII. o KUMU WAIWAI, 700,000 DALA. O ka hoopuka mua ana e uhiia no e Ka waiwai holookoa o ka Hui me 5 mile Hao a me na Lako. o $5,250 Mahele ma ka $100 O KA MAHELE. [ARTICLE]

Olelo Hoolaha Hou.

E wehe ia na na pepa hookupu a hiki i Mar 15, '89 o Hui Alahao o Oahu a me Aina. (KAUPALENAIA) HOOHUI IA MALALO O NA KANAWAI O KE AUPUNI HAWAII. o KUMU WAIWAI, 700,000 DALA. O ka hoopuka mua ana e uhiia no e Ka waiwai holookoa o ka Hui me 5 mile Hao a me na Lako. o $5,250 Mahele ma ka $100 O KA MAHELE.

Epaa ia 110 ke Knmu Waiwai o"na Lala o ka Hui a hiki i ka wa e liookaa ia ai kekalii liapa o na Bona. Ua lioolala pu ka Uwi e lioopuka i §800,000 Bona Bia ka 7 pa-keiieta uku panee o ka makahiki ma ka iioopaa aina i ua waiwai a pau a me na hoōliana ana a ka Hui. Ke waiho ia nei na Bona no ko ka lelmlehu kuai mai, ma ka waiwai' io o 825» $100, $500, $1000. O na ilala e hookupuia mai ana, e hookaa ia penei: Jie 20 liapa-haneri i ka wa e noi īa ai, a o ke koena ma na manawa hookaa like peuei: Ma Aperila 1, Mei 1, lune 1 a rae lulai 1, 1889. Ua hoolala pu o hoopuka i ua Boua Hoaie ma na Papa penei: A, B me C, ■o ka huina o na papa pakahi, he $100,000. Papa A, e hookaa ia e like me ka makemake o ka Hui i kela a me keia wa mahope iho o elua makahiki. Papa B, e liookaa ia e iike nie ka makemake o ka hui maliope ilio o elia makahiki, a maloko hoi'o umi maknliiki. Papa C, e hookaa ia e'like me ka makemake o ka hui mahope iho o eono makahiki a maloko hoi o umi makahiki. E hoomaka ia ka helu ana o ka ukupanee mai na la aku o na hookaa ana ma na manawa, a e uku ia ma ka la mua o lanuaii a ma ka la mua o lulai o kela a me keia makahiki. MLONA O Ki HUI: Hon. W. E. Castle Peresidena Hon. J. I. Dowsett Hope Peresi(lena Mua Hon. W. C. Wi)der Hope Peresideiia Alua Geo. C. Williams Kakauolelo Hon. M. P. Bobinson Puuku Hon. W. F. Allen Luua Hooia Papa Alakaī. S. C. Alleu. It. Lewers. T. li. Walker, E LOAA_NA I'EPA KAKAU INOA. Ma na hale Banako o Biliopa &Co. Claus Spreckels <fcCo., a ma ke keena oiliana o ka hui ma ka hale iluna o ka hale uiuihepa ma Waik&i iho o Kuapapanui, Alanui Kalepa, kahi e loaa ai o ka Puuku a o ke Kakauolelo palia 0 ka liui uo ka olii ana i na dala e uku ia aku ana a c liaawi mai ai i na palapaia hookaa, mawaena o na hora 9 a me 12 am, n mai ka hora 1 a hiki i ka hora 4 pm, o ua la a pau, koe ka la Sabati. 0 na palapala pai hakaliaka i hoopukaia e ka Kui. no ka houluulu ana i hui, uo l;\kou na lala o īuakoiuake ana e hookupu no m\ Bona e hookaaia ana- e ka Hni ma ka aina i ka wa ē paa ai ko alahao, he pono ia lakou ke hoomaopopo, o ua palapala pai hakahaka la na ke Kakauolelo e kakau oia o Mr. Geo. C. Williams, a naua e kau i ka helu. O ka poe e paa ana i na papa inoa 110 ka imi ana i ka poe liookupu e hui iloko o na huij e hoihoi ae lakou ia mau papainoa i ka Puuku mahope koke o ka pau aūa, a i ka wa e loaa niai ai, e hoike koko aku ka Puuku i ka poe kakau ino:\ o kipa mai i ko Keona oihana o ka Hui a e hookaa i Uuiua uku mua. O ka poe kakau inoa i hookaa ole niamua aeo ka la 15 o Maraki 1889, e lioopauia. O ka poe kakau inoa ma na Bona e luxipaa ai. e kaa ana ia lakou ka mua o ka wno ann 1 na aina kuai a hoolimalima palia, NA UOOI.ALA HANa. 1 a kukulu ia k< ia hui no ka hoomoe aua i Alanuihao uiawaenā o ke kulauakauhalo o llonolulu a iito ka Apaua o Ewh, ma ka-mokupuni o OaUu, a e hoo loilii aku i ke Alahao e liko me ko la* kou makemake ma na wnhi e no o ka īnokupuui. itm ke komohana homa paha o na kakai mauiia o Koolau, a ma ko komohana paha, o Hoiiō'ahi. o han«

in laina a paa, me na pono a mē na pomaikai i liaaM'iin e ke Kanawai Knika- [ \va o 1888 ia 13, F. Dillingham me na pono kaoleoa e liooliolo i alanui Kaa ! Ahi a mau alanni palia- no ke Alahao o Ewa, no ka inanawa lie iwakalna niakuhiki, a iloko o ia maiiawa, o na waiwai a pau i kupono 110 ka hoomoe ana, malama aiia a hooliana ana paha ho ia alanui a mau alanui, e liookuu ia mai na a\ihau aupimi aku, Eia malalo iho nei ka waiwai 6 lilo akn ana i lioopaa uo ka hōopūka, ana ma ka moraki mua no na Bona īie fSOO,OOCri£a nui. " " . ■ .^ 7 '",' ■■ He nmikumamalima niile waea me 30 paona alaliao kila, na oliia moe olokea 'a me i-• lako hana helu eleahi, I: m», elua kaa ahi Amen'ka a me umikumamaivt'a kaa. Aole lioi e emi malalo o eono inau wahi liookio a me na hale kaa; na pono alaliole no ke alahao; kanakolu mile waea e pa ai i ko ala; 2,010 eka aina ponoi maikai; 18,000 eka aina e paa nei i.ka hoolimalima no ka manawa kokoko lie iwakalua makahiki i koe; ]ie l)> mile waea hou loa e hoopuni ai ika aina maluna; 1000 poo pipi; 50 lio e holo jiei maluna o kela aina; a me ka mokiiahi ';Ewa." AINA.

0 ka aina ponoi o ba Hui, aīa ia ke huli pono la ko ālo i ko alanui aupuni uo ka mile a me hapa ka loihi o fea moe aDa. O ka Hale Hookolokolo o Ēwa, eia ko ku neinaalana o keia aiua. O ka āina hoolimalima, ifs ke pili la meka aina ponoi o ka Hai, a ke moo la mauka a makai o ke alanui no okola mile ka loa— ho mamao e like inai Punahou mai «hiki i ke Kula Kamahameha. O keia āina maikai e kahelahela nei ka moe aua a s kiei aku la i ke awa lau o Ewa, oiai o kona kapakat aku, he mau minuie pokole wale no ke hele w.".wae aku mai kahi aku e manao ia eei e okioki 1 na pa aino. E hoolako ia aku aaa ka wai aniani e like me ka n'm a ke aupuni e hoolako nfei. E hoakeaia aku ana na alanui—aole e emi malalo o kanawalu kapuai ke akea, a malia pahrs e oi aku ana kekahi mau alanui 1 kā haneri kapuai ke akea. E moe aku ana ke alahao ma kahi kokoke loa ia mua ponoi o ka aina. loa e kuai ia ana ka hapalua o keia aiua uo ka hapalua īho malalo o ke kumukuai 0 na aina ma Kulaokahua ] kuai ia ai he mau makahiki loihi i haln, oiai aohe 1 nui ke dala iloko nei o ka nina ia wa, alaila ua like na daia e Io»a mai ana ma ke kuai ana i kb aiua me na dala i aie ia.ma na bona. Aole nae makou e ake aku ana i keia mea i keia wr. He hana puka anei ke alaha ;f Eia malalo iho na loaa halihali ukana ke hoike ia aku nei: Laiki e hooulu ja nei ma Ewa, like me 0000 tona ī ka makahiki make 51.25 oketona $7,500. Mai na aliui maia mai he 60.000 e noho naana ia nei e Hou. M. P. Robinaon, ma ba 10 keneta o ka ahui 6,000. Na ukana huikau 2.500. Na ukana mai Honoluln aku 6,000 tona paha 4,000Na ohua—Uahoikeiamai makou e SĪDg Chong & Co. a me kekahi poe e ae, eia he 1000 poe hooulu laiki ma Ewa, e he le anā i Honolula i hoo kahi la o ka pule ma ka averiga a puui ka maka hiki—ina e hiki ana lakou ke heie a hoi no ka $1, alaila ua like me 852,000 i ka makahiki. Alaila ke lawe nei makou.i ka hapalua o ka iakou koho 26,000. Aia iie 2000 poee et.tna Ewa, e hele ana paha hookahi laoka malama " "" ma ka $1, like me $24,000. E lawe ana makou i ka hapalua o ia 12,000. Ke koho ia uei he 25,000 kanaka ma Honolnlu, e lawe ana makou luh ka averiga o ka holo ana. Ug elua ka omkahiki no hookahi kaoaka o ka papa 1, 2 a me 3, he 50,000 raa ke §1.25, alaila 02,500 Na poe kaahele o na tnokupimi e mai a me kuwaho, he 10,000 paha ma ke $1,25 pakalii 12,500 Huiua loaa nui § 133,000 Aole makou i helu pu «ku tiei i uh ukana e loaa akn ana mn ke alamii, aka he nui no o ia atio e loaa nna, a e hoi otna. uahna sc «na ia i na huahelu uialuua ae iloko o ka .uiakahiki. Me he mea la e kaūalua aua paha kt> kahi no ka nut loa o keia mau hun helu, ska no ko lakoa hoohlo nui ole paha īa i ka noouoo ma aka ke lawe mai nei makou i keia papa he iq malalo, iwai na hoouohouoho oua i hilinai ia ma na alahao i ho!o ia ma Amerika, i hookalnm i« malona o ka keloua kanaka ma ka mih» hookahi, a e ike oukou i ka «pooo i« o ka mnkou kō ho maluuH l'a lawe ift keik mai ka Buke mai i kapaia "The EoouoaiioThōory of \viiy i e A. M« Woiljngton, Papn 22, uoao 90. j "Papa hehv lo«s m» ko t>oo o kn Uihui a ka inilo uo ua mokusin« pakahi kaokoa o 1881'' Ho loihi hm ka P«ps ilelu ke l«we taa na niokanm.'i Hoko» ( aka ohweana makon ma k« hapiii o>hl w;\ hoskeia mni ka sveriga ē ka inea kakau penoi: I

1 [Nu ka Mi!<: Ka Loaa [ i Alaliao. |No ka No ka poo o ' i Mi](!-.Naka- mila ;ts la* ; [Knea naka al'li'o naka !•'Ka iHukuaiiia.lini'iii«i' 111 o.i• (i.'iO §fU2O' SJ».IO ;Na Mokuaf«si \Vereuii 1 s.*K) 775 14.0001 »BJ>O 2?» Hokuaina Ut'iua 25 7 ' liHI 4.&f«0! 5.20 Na Mokuaina Kom. Ak ! (1.90 ! :?5L U.520 ; 17 «0 KaMoknalua Koi)! iii'! i\.l3. lit.it 31K I» i l'i.lO .N» Mokuaina Pakipika ISI.O . 261 7.500 , 23.15 No Auwīika iiui aiian • 29.0 . 461 . 7.0011 ' 14&50 Aole he mea e kanalun in ni ina ho mokunioa hookahi kekahi o Amei'ie» Huipuis kahi o ua kao&ka, e like roe ka nui qna lahui o ia mokuaina, i 01 aeko lakōa holo nna e like me ko na [ kauaka o keia pae moka, ma i like na mea lako i loaa ia kakou e iike ls me koiakou, Aka keĪāīwe nel oaakou i ko uiakoa aiakai mai ko oa mokaaina hema mHi o America Huipiiia, kahi i noho is ena poe ililiuoe o īia haole a rae na paele. E ike ia auanei, ua mahelehele like ia na alahao raa kahi o 682 kane, wahiue a mo ua kamalii no ka mile aianui hookahi, e uku ana )akou ina ioaa ina liui nlahao ma ka i5.20 no ke poo o ka lahui holookoa. Ina e hooholo ia ana he ālaliao umikumamalima mile ka loa e pau auaoei ma keia aoao o ka mokupuui kokoke e 2000 kannka i ka uliie hookahi. a he mea maikai uo kakilu ke olelo, ua hiki ia knkou ke holoholo idh ia alahele a nie ia hoouaninani e like me ka poe "keokeo oki loa" a me na paele o ka Uema lua 6"&e~nr"a"ūa keiīi"," ataila e hoonui ia 3000 me £.j 20 a e paka mai auaaei lia Jōaa he 515U,000 ao ka makahiki—au e ike īho ai, ua oi aku na ' lona mamua o ka makou i koho ai maluua ae, ho 623.000, a aole hoi i helu, ia na poe makaikai a i ole ia na poe paha oua mokmpuui e mai. Ina aole oukou i maopopo ma ka inakou mau ; koho mua aenei o na loaa, a ke nianno la no p.iha ua kiekie loa īa kobo ana «laila koho iho i ka hapiiluH oiahe $06. 500 ;ki loaa a pau. i

NA HOOLIī.O. O C. H. Khug«), kokaui o na anaaina alahao ak«qi«i loBi ua hoohouohono iho oia i na hlo o ka hooh&oa | ana, me ke koaio j)u o na lilo 6 ke ala, īia kan, a uu hookomo pa ma ia koho ana Ina lilo ;na ua huahelu kiekie ma keia aioa, me ke komo pu o kf\ lanahu ma ka $15 o kē tona a ua hooholo ua hiki ko hoohauai» ke * iuhao iaa ka Ekolu holo apa oka ' r no 365 la i ka maki|ihiki, iū-" §2.000 aoi iki oka ipalama, j olelo ae palia i §25.000 na lilo no ka maknhiki, E hui i i uku pioee; 0 nrt bona ma ka 7 ken' la no §300.000 ioaa he $21,000 uku j .oee, al&ila hui a pau, hiki i ka $10,000 no ka aia kahiki. Malia puha o olelo mai oukou uuku loa. na lilo. illaila e pakui mai oe ke oluolu i 50 hapa hanen o na lilo 1 koho ia, alaila e ana i ke $58,000 pa lilp, koe uao lio SS,OOO o na loaa maīiopo o fe£oki ana 1 na lilo ine ke akahel(?i waiioko mai c> na loaa a pau ma ka liapalij# Oiai apho a makou waiwai e hftāwi aku ai no ke kuai o na bona wb!© no, aka e ikeia no he hoopukapuka makepono no ka poe akahole. Ke hoolala nei ka ilui no ka aina ī make make ia e kuai a e p.oolimalima paha, e ana a okioki no ka niākaukau e leuai aka ina i makomake ia, ma ka mauawa e paa al ke alahao. Oka poe uuku o ke dala a i makemtjike e hoopukapuka ma ka ainn, ke makemake nei makou a noi aku, e mai lakou no ka bona, me na hooia a ka Hui e haawiia iiei, o ua mau bona |la ē ohiia e ka Hui aiii ka waiwai io no ka hookaa ana ma ka aina, hoohmalima, na holoholona ola, a waiwai e ae o ka Hui i loaa no ke kuai. hui me ka uku panee eko koke naai ana e maluna o uamau bou& la i ka e haawiia aku ai i ka Hui iio ke kuai. O ka nui o na apana ama e mahelehele ia aku ai e oi ajia paha paamua o ka 1.000; oka nni 0| ka apana, ma ke 75x200 kapuai, oia paha 15.000 kapuai kuea pakahi. Oke kumukuai, mai ka $100 a pii aku,o ka ftpana, e like me ke kulaaa oka aina. pka hookaa ana he maalahi loa, malia paha aole e oi aku mamua o ka hapakolu ma ke dala maoli, oke koena il<bko o elua a eliuia makahiki, me ka uku panee he 7 keueta oka makahiki- j Oka poe e kuai ajan i ka aioa mai ka Bui«ku,e loaa aua ia lakou i\a palapala holo kaa alii mau ma na uku kuikawa, ka mea a njiakou e mauao uei e pau pouo aua me ka hoohalahala ole. Ua pau i ke> ana ia ke »!» e moe ai ke alahao a hiki i ka Hale Hookolokolo 0 Ewa. TJa pau kekahi hapa oka bona i kn lawe i«, o ka aelike no ka hoomoe n ,nie ka ana ike alah«o mawaeha o'ka Hoi n me Mrß. F. Dile kakau keike ia aua, a oia ka wa e onou ai ka hoo|iolo aua i ka haūa 1 uuia uo ka awiwi aua e paa. * O ua kope uo ka Hoolala Hau-i a me ke auo o ka palapala noi uo na Bona, e loaa no taa un BinsK.i i hoikeia mamiia amake Keeua o ka'Hai. H.uiolulu, Peliei'aii'i, 1881). K-13 ANO O KA rAL\rAt,.V NOl NA iiO.NA. | v f 1880. | 1» G. C. Williauitk Esqr, ; K.akauololo Ilui Ala|iao a uie Aiua, ! Aloha: Ke uiakinuake uoi au o kuai i n» lSoua o Uou 11 ui e like lue ua olelo hv>aka ka ma ka ookou lloolnla, i knkHu ia Hv»uolalu, PelnH'u-o'i, 1889, pouoi: Huiuf»dsl:\ i m'ik Muake in o uka $ B hoopukMa uh na Pap i $ j " K.e ano o uh Boua i mak^make i« s $ !\*» hoouua pu i?ii uei u»alok4 o keia p ilapal lio - oih k • iwnkiilua htp > hauei'i v huiua hookaa tuoa e nh> uu» ko knhikuhi. ! Ko» <<! »50, j X. U Ona ho!o nua a Wsu o kaknu i'i i ko Kakn'iololo oka ll|īi, oi* o Mr. (,»o \O. \Vti!«ms, lN!m Mta \UU \>B. ! I F*bBdloi ]