Ko Hawaii Pae Aina, Volume X, Number 9, 26 February 1887 — Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA. KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele. [ARTICLE]
Nanea Kamahao Lua Ole NO BIUTE. KE KEIKI HAPA ILIO A HAPA KANAKA.
KA MEA I KAPAIA Ka Olali o na Aupuni Hui o Aeto Eleele.
KA EUEU fiOI HANA I WAWAHI NA PANI — —PAA O ATSA fO. —-1 Unuhiia «o Kq Hawaii Pae A ina. Helu '33. Ae aka la na tii 'a, haki ao !a oia i ēlna hala, a hoo iho ia e like me ke kahikuhi, lilo ae ia oia i matm a lele aku la laua noke aupuui Muliwai Make la laua i hiki aku ni» ike aka ia ua ui la la Piuke, ia wa i hoolai iho ai a haule iho la ilalo, o ka wft no ia i nalo aku ai kona maa eheu, a huī aku la me Piake. ' Mahope o na kukai aloha nua, ninau aka la ka ui īa Piuke; Aia ihea ko kaua kaiknina? Aia i ka aina Āikanaka kahi i noho ai me ke kane, wahi a Piake. Paae aku Ia ka ui, ile makeinako au e ike iaia ke iiiki i kou oluolu ke lawe aku ia'u iluilu. Ua hiki np ia'u ke l,awe aku ia oe a ike iaia iioko o ka mapawa pokole, waiii a ka iiapa iiio. Me keia mau huaolelo, ua hao aku la ka maua o kahi holoholona nana i lawe mai iaia, pupuu hoolei loa noho- ana ua ui lieokeo la ike aapuni aikanaka, a ike īho la me koua knikaiiKi, Noho aku la ka ui puakea mo kona pokii, ua huli hoi mai la ke kuhikuhi puuone Walika i ke aupuni Muliwai Make me kona kahu. E haalele loa jsaua eka mea heluholu i kela maa kaikanaahine, a e nana ae no kaua i ka Hapa Ilio me kona lio Legeona. ~ I ka hiki ana mai o Walika, ua hoeu. koke aku la no ka lio legeona i kona haku no ka iaua huakai, i ka i ana aku. E kuu haku, e hele koke kaua no ke aupuni Kanekila, kah? a kou kaikuahine a me kau wahine e noho mai la, ~e hai aku ia laua, e ana kaua e hana e like me ko kaua makemake, no ka mea, he ekolu wale no mahina i koe maikeia la aku, a hele aku au i ka aoao mau ona mea a pau, a nolaila e awiwi 1-aua i pau pono kou mau hemahema mamua o ka manawa, Ma keia mea ua aku la.o Piuie iua Ho la, aole i hai ia mai ka haina no ka mea, he Jioolele hauli wale iho no kana hana. : A no ka hoike ole mai o ka lio le^eo-1 na, ua ae wale aku la no oia me ka , maopopo ole, a kau ae la oia maluna o | ka lio legeona, a lioomaka aku la i ka | laua huakai. He imo ana ua ka ku ana na kapuai oka lio legeona iua kapakai o Kanekila, a ik§ iho la o Piuke eia ka laua ika pahu hopu oka laua huakai, Ia Piuke i haalele iho ai i kona kaikuahiue ame kaua wahiue, aole uiamuli oka maikai, aka uu ka \tulxu i kona kaikuahine no keWn mea, aka aole u«J)ioy hoikeia ia Ihanao huhu e kona kaikuahioo i kekahi mea okoa aka. - : A oiai o Piuke m» ke alanui, ua hoike aku la kahi ilioLeina Hiu i kona mau haku waliine, e hlki aku ana o Piuke. Ika loha aua oua poe leele la, ua hoopau ia ko lakou kaumaha, a uoho alii iho !a ka hnuoli nialuua o hkou. ' Ia lakou e nauea ana, ku aua o Piuke ma ka puka, ab ko lakou wa no ia: i liui ae ai iloko oka hanoli. tio ka h<ii liou aua lie maka a hje maka, iialioauiai la lakon iaia nei e komo aku iloko, aka hoole aku !a o Piuke NtttaJ£C~hana aku, aolo au o komo akii, uo ka uioa, lie liaua uui ka'u e awiwi uei e pau e mamus o ka manawa, nolaila aole e komo aku: maanei;a hele aku.
Aole hoi pela, wahi a ke alii; e*abo boi komo hale. Ina peia o kuu lio pu oo kekahi, wa>l iīWoke. « Aia no ia <>* m walii, walii a ko lii. Ninau akn 1a oia i konn lio, he umkemake oo e e komo iloko? Paoe aku la ua Legeona !a, 110 ka maoawa wale no, a hele no kaua. Lohe ae la na moa a pau i koia leo kanaka o ka Lsgeona, aohe hoi lae olelo aoa no ĪAoakola, no lfa mēa, ua ike plnepine oia i keia LegeonaIa wa koino aku la o Piake me ua lio la, aia hoi, aole ka halulu, aole ke koekoele o na kapnai, aka, he nehe waie no* kohu kapnai w&wae wahine la, aua nui ka mēā a pāu~ no keia leo' ano e, Komo akula lakou nei, a noho iho la Ha lio nei ma ka aoao o iluna hoi o ka papa hele i uhola ia me ka weleveta, a hoomaka ae la lakou e kamailio - * 0 ke ahi hepauea hoi v i na wa a pau ana e paiie al, no ka lio wale no, oiai he aakemake loa giu e lohe i ke kamail' uh a keia ano holoholona, ao ka mi iiao no hoi ia o na mea a pau e noho aua oka lohe io i keia mea kamahao, Oiai.no lakoa e noho ana, aia hoi', poha aku la ka'leo nanahe o ua Lokeonanei elikeme ka olu i loaa i kona kileo, a ua hoohauoli ia ni mpa a pao ika lohe ana i keia mau olelo, ao ka hope o na"olelo a lakou, oia no ko Piu ke huli ana ae a pane akula peuei: E kuu kaikuahine a me kuu mau wahine, eia au ke Ii«le nei e ieoi i malahia no keia mau Aupuni Hui a pau, ake kauoha aku nei hoi au *ia oukou, e noho oukou me ka maluhia ma keia aupuni ahiki 1 kuu hoi ana mai, » mai hoao kekahi o oukou e haule iloko o na hoowalewale ana, aole hoi e hina iho nō ka hooko ana aku i na hāna ino oka hewa, a eia no hoi ko oakou koku#>o ka I,tio Leimi Hiu,% mai bopohopo, e hele aua au a hoi 'inĀi iloko o ka mahma hookahi. Mai kani uhu oukou a mai makau hou, no ka mea he kokna no ko oukou, a mai hoao ae e imi ia'u, no ka raea, aole au e loaa ia oukou. ia manawa i huli hou ae ai oia a pane aku la i ke alii Lapekela, Eia au ke hele nei, ake waiho nei au ma ka poao o koo iima i ka la&luhia o ka'u mau aloha, ake ka«o]jft nei au ia oe e uialama pono oe ia lakou, mai hoopiliki» 'a mai poina ia lakou i na manawa ai o ka la, e like me ka'u mau hana maikai ia oe, pela hoi oe e hoolohe ai i ka'u, a e kau no auanei kuu inaiaa maluna ou ke hoolohe ole oe, Ia manawa i pane ae ai jia hapauea neī, eke kanaka kupua, e hoolohe no au i kau mau kauoha i na manawa a pau, mai kou wa e hele ai ahiki i kou hoi ana mai, a mai manao oe e kuo aku ana au ia oe, aole pela, a i keia la a iiiau ioa aku, e lilo no oe i keiki na'u. Ika lohe ana o Piuke i keia mau olelo, ua haawi aku la oia i na hooeoaikai ana, ao na tji hoi, aole o lakou makemake e haalele mai oia ia lakou aka he makemake uo lakou e hele pu. Ia manawa i pane aku ai e Piuke, ina bnkou e paaliiki aua e liele pu me a'u, alaila aole oukou he mau io pouoi no'u, a e haalele ia no oukou e, ana 1 oukou e huli j wnkua no oukou, a aole hoi au e ike ia oukou ahiki i kau la hope. Ika le.ho an& o ua Ui i keia mau olelo, ua kanalua mai la ko lakou ma- j uao, a pau ilio la lakou ika nuha me j ka 'pane leo ole, aka aoho aana aku o' ,ua Hapa AUo nei i ko lakou naha mai, no ka oiea, ua rn..jpopo ao iaia e hele ana no oia a hoi mai, nolaila honi pake īakula oia ia l&kou, a haawihol n . ialu lima aloha aua me ka elemakule ame na alii, a puka aka la laoa nei i waho mo koua lio a me WaHka, kau ae la oin malima o kona lio, a h&awi mai la hoi i konn aloha Inaui a mp na ih>o a p&u e naua afeu ana iaiaOiai Ukou e naua uku aua Ina hioua hiehie o ua.Piuke ala, a e noho ana hoi oia malnna o kona lio 4 a e knu ana hoi ns Lekeona neii na killopn ana a koua mau wawae, ahe uina poha ka ka lohulehu e lohe ana oiai oia o kainepu'ana'. If»ko oia wanawa i upiki ae ai ua Pinp uei taa ka aoao o kona lio, aho
uina aua ika honua ka na alii i lohe, a he poha ana i ka lewa, aia hoi ua nalo aku la o Pinke melie makani puahiohio la, a me he uwila i anapu ae ka ks alii elemakule i ike aku ai ina helehelena o Piuke a nalo aku la. Ca noonoo nui ke alii elemakule no ko Piuke aflo, aua koho oia he akua. Makeia wāhi ena hoa helahelu e kakou ike kamailio ana no na Ui a me ke aiii elemakule, oiai he mau hana hoopaoa huakai ka lakou mahopeaku, a e hooipo ae hoi kakou no Pi--«kaA ke ...kilāSp, Wa-' lika, . .. 0 ka aina muakahi a i hiki aku ai, oia ke aupuni o Kamora, e noho hoomalu ia ana hoi e ke alii Pohelaka, he alii pūni kōko~oia, a hē~liā-~ na ino hoi ina makaainana, aole lakou i lflki i ko aupuni a Walika i makemake ai. Ua lohe no ke alii Pohelaka i na e pili ana no Piuke, hoakoakoa ae k»i oia ina koa he lehulehu, me ka manao īna e hiki aku o Piuke a hoopoino iaia, alaila ua makaukau oia, no ke pale.ana aku, aka ht manao kuhihewa ia ona me ka manao paha e lawa iho ka ikaika o Piuke i kona mau vvahi koa omilumilu. Ua hiki aku la o Piuko ma iua auka liula oke ahiahi, a oiai hoi na kunaka e hqi ana no,lco lakou home, ake kiai paa a!a no hoi na koa ika malnhia oka alii ame kana mau wahiue, o Lansela a ino Lowelia, he mau ui nohea laua. la Piuke ma i hiki ai ma ua aina la, ma kekahi aoao mai o ke kulanakauhale, a aole lakou i kipa ae ma kekahi kauhale kamaaina, no ka .mea.ua kau nui loa kona manao no ka hiki i ka hale alii, a o ike hoi ina maka oke alii. Ma ka hora 9 paha o ka po, ua hiki aku la lakou nei mawaho o ka pa alii, a aifu hoi n& koa e hiamoe ana kekahi poe ae ku aua hoi kekahi poe no ko lakou man#iWo, ia manawa i pane iho ai o Piuke i kona lio, 'E komo aaei kakou iloko ? Pano mai la o Walika, E komo kakou. ' la manawa i ae aku ai ka' Lekeono, a lele ae la oia iluna n poholo. aua maloko, ana ka h&lulu oua knpv\ai oua Lekeona nei i hoala aku i na inea a pau e ano hooLo Ja sako\t owai keia ? | Aole nae he pane aku o Piuke, ako j lele nei hoi ka lio Lekeona i o a ianei me he mea la e «hoike ana oia i kojia piha hauoli. Ia manawa, holo aku nei kekahi o na aliikoa, a hoala aku nei i ke alii me kā olelo ana aku, penei: E ke alii, e puka mai oe e nana I keia mea ano e, oia boj he kanaka e noho ana maluna o kona lio keokeo nani, aua lele mai pia mawaho mai p ka pa a eia oia maloko nei, a ua ike no hoi au aole he lio mama ma ko kakou aina nei nana e lele ke kiekie o.keia pa, a ua koho koke mai nei makou, o Piuke paha keia kajnea a kakou i lohe wale ai i na la i hala aeneL ' Ikalohe ana o ke ahi. leleleaela kona oili, a pane mm ls. e lalna aku i na koft, a o pepeln aku laia a niake, a e lnwo mai i kona poo ī mua nei o kuu alo. 1 ka lohe auH o ua aliikoa i keia, puka awiWi aku la I&ua, a kahea aku 1» me na leo oka pīhoihoi, E laina e ua
koa! Ia manawa i iohe akn ai o Piuke i" ka hahikn ona koa me ka uakeke aiia hoi oka lakoa mau mea kaaa, aku &e la lakoa ua ka laina hookahi, a uie na haaolelo e niua« ana m» ko l&kou mau w»hea ke kipi ? I na koa e maknukim ana, aia uo ls6i o Piuke ke hoomakaukau ala noua. ua le!t> iho oia mai !nnn iho o koaa lio, a e ao ana hot k;\ lio E ku oe mai oui iki, a e wlio oe i kaxi M no ua opi C, a e hoolei mn ka nkau, a o oe e Walika .ua ka hema, a maw&ena ikm uo hoi av», a ek« nae olua ka makaukau, aia a lele aua i maa, alaila e hoolei m i kau i!i. a e lele ao hoi oe imakon wah>, n e hana e like me ka | iknika i loaa ia oe. | Ika lohe aus o Walika i keia niau 1ol«tv>» kaUo liekeMQ«u ua lulu koke w U oui koua k\uo laua* 4 loh koke 1m U oU; i Liaua uui* uku īlio Ume ka laakaiikmi,
I ka wa i liapai ao ai n» koa i ka lakou mau pu, a kau mai la lioiikalakou mau pu me ka pololei, aia hoi aa lioopuiwa ia lakou 110 ka uiua e |ua o na kapuai oka lio Lekeoua* a haule iho la ka lakoa piau pa i ka honua. A.ia maaawa pu »o hoi i holapu aku ai ke ahi lalapa oka i!i lekeoua «ua Piuke uei, o lianu aua hoi kona mau alelo oouo iua koa e liko me he puu opala la, a ke iuku nei hoi i;a Liekeonn me ka lioopouopouo ole, a aia hoi o , Walika © alapoho ana iua kauaka a e hoeha aua hoi ia lakou me kona mau I niho ooi ana ole. ■: :/' .. ■ I He mea oiaio, na pan loa na koa o ke alii i kp, uiake, aohe he ahailono, a !ua koe aku nn ni 2me ke alii, iloko nae o is man minute >vnle no ko ke alii ola aQ9. Mahope iho oka ike ana o Walika ua paxt loa na koa ika make, a hooka- " i,Jfcii i koe wahi ana, alaila na ka maina 0 kona puuwai no keia aina, nolaila, ua komo aku la na nei iloko o ka Haleaiii, a na ala ae hoi ke alii, a e nana ana oia ma ka puka aniani no keia mea ano e. _ v la wa no i lalan aku ai ka waha ana oie o Waiika ahukimai la iaia mai ka poli mai o kana «jau wahine aloha, a lilo mui Ja, a pau ae la no i ka ai ia, a huli mai la ua Walika nei hoi, i kahi a Piuko t o ku aku ana me ka piha o kona hauoli hoi kona naau. Hoi mai la ka lio Lekeona a pane aku la ia Walika, heaha koumeaaii ke kanaka? Pane aku la ua Walika nei i ka i ana ; aku penei:... _ 1 He hoomainoino kau, o ka'u hpi he maikai, ai no moni, pepehi no a majke a ai no a moni, patf ka ike ia e īike me kau e waiho mokaki mai la, Jhe ku i ka manaonao ke nana akn. Ia wa, liene iho la ka aka aua poe pepehi kanaka la, a pane ae la o Lekeona ia Piuke penei: E knu haku, e komo aku hoi paha oe iloko iko kakou mau makamaka i hooluoiu iho ai kakon ma ko lauahome i keia po a huli hoi aku kalou no kekahi anpuni e akn ke loaa he wakupono i ka la apopo. Pane aku la o Piake ia Lekeona i ka i ana aku. Heaha ke ano ona kanaka o loko. He wahine. a he kane? He mau wahioie wale no a elua, aohe mea okoa ae, walii lio Lekeona i pane akuai. la wa komo aku la ua Piuke nei, aia hoi ua man ni Iā elua, e uluhia ia ana ,e na manao alolla no ka laua kane, me ka manao oia wale no ka laua ī ike i ka ui. Ia Piuke i komo aku ai, aia hoi na " poeleele ka hale a ku aku Ia keia ma ka puka, a kaliea aku la auhea la kanaka 0 keia hale? la wa lohe aku la ua maū wahine Ia ** 1 keia let>, a holoi awiwl ae la laua i ko laua mau waimaka, a hoomanao ma! la no hoi laua o ka iaua kane no paha, aole paha. Aka pane mai la laua, eia no maua o maua wale no nae, aolie nui aolie lehulehu. Panē nku.la o Piuke, ho-a hoi paha ko olua kukui, i ike ia aku o loko, kahaha e kii ia mai paha auanei maua e pepehi eka lioua, a pau pu tn* kakmi i ka make. Āole, mai makau olua, no ka mea + ua hala aku| nei lakou a koe wale no au. Owiai oe? wahi a ua mau ui la i pane mai ai.
[ Alia i>aha e uiaau. aia s « ke kukui* | alaila uaua aku uaua mai, a uiuau &o iioi ua iko pouv> i ua auo a pau mailuoa alalo. I& wa, pauo aku U k<jkslu wahiue i koua muli» 6 Uole io ao kaua o ho-a i ke kukui, uo ka unia, uialia palialie kaua- , k& maikai uo lioLkela* aolio li&ua iuo wala mai, uo.ka uiea aole uio keia ka poe kololio, ke liel<? mai lakou, aoho k&ui«dlio uiai* o ua liuia uo uiua fee habs mai, a liole 'ua wawae e ake o ka u>aa o kaua uioa i uiakeuiako ai, o keia kauaka ao)e pola, ho holo mai no ka iauoi a kaboa uiai, la wa hooholo iho la kua e haua lo pel#, oia hoi ka W-a aua i ko kukui, h«l* aku U wa maw ui ta a ho-a aku 1& i ko kxik«i a a. Uw akn Uua Uia\a rumi liookipa. * - - '*d f ■ ,i*9
Ka!jea mal 1a oa mau ui la ia Piuke e konao'al a iJofo o ktt rutūi Loofeipa, k«hi a qr mau ui la i liookipa aku ai ia I*i k®. I» wa komo aku la ua Piuke Ia } a ma I» ike mai a ua mau ni la. na !ike tae k# biki aua ae o ka Ja i ke kakahiakn. ka nani mohalia aa Piuke Ia f ke bai e'l* Oft poa 5 ke kula. TJr- paweo, aee hoohai aa mau wabine ala iko Inua ike aDa mai ī keia keikl opio alaua i ike mua ole ai ma ke ao holookoa. Haawi tūai la ua inau wahine la i ke oloha a pauai pu aku la no hoi jkeia, a haawi juai la laua i ka noho ia ianei, a uoiio iho !a keia, la manawa i uiaau mai ai ua mau ui la penei: Mai hoa mai nei oe, aoe anei ka mea aua koa kiai i hele mai nei e haif Ae owau no. Ooe wale uo? walii hou aua mau ui la. Ae, owau wale no, mai luna a lalo, wahi a Piuke. la wa, laoa mai la ka mauao iloko 0 ua mau ui la i ka olelo a na koa kiai, ua koho lakou o Piuke keiala >va uinau hou mai la ua mau ui Ia ma ke ano hoomahioluna ua lia lalo, peuei: Aole anei ooe o Piuke, wahi aua inau wahine ia. E nā ui—owau uo īh e kamailio aku la ia olua, mai manao olua he hoopuuipuui ka'u, i hele mai nei au, e hoolile —i ko onkon noho ana i kmkstri oukoura _ pau Joa, mai ua alii a im makaainana a e kuikahi pu hoi na aupuni n aole hoi e kipi a kaua hoi, a me ka no ho kaee an«, n rae na alii pakaha wale hoi e like me ka olua kane. Oia wale no ka'u uien i hele mai-uei, a ko hai aku uei au i» ulua, ««. maky na koii o uukou u pau lon, am@ ka olua kaue, • Aolo anei ohia e uwe uoua, wahi a Piuke. | Heaha ka inaaa e uwe aku ai iaia] he kanaka maikni no ia, he keu kela a; ke kanaka lapuwalē, uai kana Eā&u: ole-. lo ino nou, a uui uo hoi kona hoopoiuo | 1 ka poe ilihuae a me na poe e ae a pau ; a o maua pu keknhi i hana ia e kela la-"' puwale nui e like me keia, ' Nolaila aoīe maun 0 uwe iaia. eia nae' 0 ke kulu aua o na waiuiaka i ka poeleele e hau'uha'u ai. Pane aku la 0 Piuke, me ka olelo pu aoa aku. Ae, aohe a kakou olelo hou apa eo lakou, no ka mea, ua make aku īa la-1 kou. ; ī) uoi aku ana au ia olua i ko olua oluolu, aole auei olua e olueīu e.moe iho au a me ko'u mau ho» ma ko «»lua home nei no keia koena po ? ama ke kakahiaka o ka !a apopo, e hele aka ai makou no ka makou hana, Pane mai la ua uiau uī la, me ka 1 mai. ~ Auwe! heaha auauei hoi ka hewa, no ka mea, non keia hale i keia wa, a o maua pu hoi kekahi ua lilo ia oe a me keia aupuni holookoa. E kii koke aSu oe i kou mau.hoa, a e hoi mai kakou iloko nei, eia ka hale leo ole, ua makaukau hoi na mea a pau « hiki ai ia inaua ke hookipa mai i kou uiau hoa, j.qa he laueaoi ko lakou heluua. Ia manawa i pane mai ai o Pinke, peuei. Ē kali iki iho hoi ha olua, a a kii au, bo!g lakou he nui, aka elua wale uo 'aua. Manao iho la ua mau ui la, o ua kaikaina paha īa o Piuke, a i ole ia he aikane paha. Eleu ae la ua mau ui la, hooponopono pouo iho la i na noho me ka mauao la hoi he kanaka. Hele aku la o Piuke a hai aku la i kona mau hoahele me keia mau huaolelo: E, auhea olua, e hoi ae kakou i kauhale, ua loaa ka hale, a i hakaiia wale ho & olua. Ae mai la kona mau hoa. ahahaimai la mahope o Piake, a pii hke ūiai la lakou ilunao ke alapii me ka nehe o na wa*'ae, me he wawae kauaka ala no, a komo mua aku la o Piuke, a pa uo ka ninau a na ui peiiei: Auhea īho la ka hoi kou mau hoahele. Pane aku la o Piuke uie ka i aua aku aku peuei: eia hoi la.