Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 47, 20 Nowemapa 1886 — KA MAKAHIKI IUBILE O KA MOI [ARTICLE]

KA MAKAHIKI IUBILE O KA MOI

E lilo ana ka la 16 o Novemaba 1886 ka la hoi i puni ai ka Iubile o ka Moi KALAKAUA hanau ana, i la e kahakaha ia ai ma ka moolelo o Hawaii nei.

He mau la mamua ae o ka hiki ana mai o keia la, ua hakinua e mai la na makana a na apana o na mokupuni mawaho aku o Oahu nei, e like la me ka maa o na kanaka Hawaii, ma na la hanau o ko lakou mau Aliiaimoku, a ua hookio ia ma kahi i hoana okoa ia no ia mau mea, malalo o ka hooponopono maiau ana a ka Ilamuku o ka la Hon. Jno. A. Cummins.

A ma na mokuahi holo pili aina no hoi mamua o ka la hanau, i pau mai ai i ka unuia na Kiaaina, na lunakanawai kaapuni, na Lunakanawai Hoomalu a Apana, na Luna Makai a me na Hope, na Luna Helu a me na Luna Ohi Auhau, na Luna Alanui, a me ka poe no a pau i hooulumahiehieia e ke aloha alii e kiai ana iloko o ko lakou mau puuwai. KE AHIAHI MAMUA O KA LA HANAU. I ka hora 6 molehulehu o ka la 15 o Novemaba, ua k[illegible]i ae la ka Hui Nihoa, malalo o ka noho poo kino ana o ka Hooilina Kalauau, e pahola aku i ka lakou wahi kanaenae me ka makana pu, imua o ke Alii ka Moi, ma ka Haleahi, a na ka Hon. J. M. Kapena i waiho aku i keia kanaenae penei: "E KA HAKU LANI WOHI:—Ma ka inoa o ka Nihoa, e hoomanaoia kela huakai i ka la o lalo e. Ano, ua oluolu ia poe a pau i hele ai ia huakai, ka haawi ana aku ia Oe i keia makana. "He makana na lakou iloko o ko lakou haahaa a me ko lakou oluolu ka hoomanao ana aku ia Oe, e ka Haku Lani Wohi, e oluolu oe e ae mai o lawe aku i ka makou wahi mea iki nei. "Ano, e maliu ia mai e ko makou Lani Wohi e, ka lawe aa aku i ka makou wahi mea iki, a aia i kela wa keia wa Au e Kalani e naue ai, ke poloai aku nei makou, mai hoopoina hoi Oe i ka Nihoa a me ka lakou wahi makana. "He wahi mea iki keia aka, he nui ia ia lakou e Kalani, Kou apono ana i ka lawe aku. "E ola ka Moi i ke Akua!"

I ke kuu ana iho o ke kanaenae, ua paneeia aku la ka makana, he umeke kou poi kii kalaunu. A i ke kuene pono ana ae o na hoa o ka hui Nihoa a ikeia mai la ke Kama Alii e ku ana imua o na Moi, ua haawi aku la oia i ke aloha rula haole he kunou haahaa ana imua o na Moi, alaila ua apo puili mai la ke Kaikunane Moi a me kana Kuini me ke aloha i maa i ka Hawaii. A i ka mao ana ae o na puili aloha ana, ua loheia aku la ka leo nahenahe o ke Kaikuahine Alii i ka pahola ana aku i kana kanaenae, ma ke ahiahi o ko ka Moi la hanau penei:

"E KA MOI, KA MAKUA:—He uuku ka makana, aka he mea nui nae iloko o ko makou mau puuwai. E like me ka nui o ko makou aloha i ke Alii, pela no ka nui a me ka hiwahiwa o ka makana ia makou. Eia na kanaka, o makou, Nou, ka makou mau pua, a o ka lakou aku, Nou a pau. I ka leo Alii a pane mai, ilaila makou, ina he make, ilaila no makou." I ke oki ana o ke kanaenae leo nahenahe, ua pakui aku la ka Moi, penei: "Me ka naau i piha i ka hauoli, ke apo nei Au a lawe mai i ka oukou makana. E na Nihoa, e hoomau aku i ka oukou mau hana maikai, a e hoonipaa hoi i ke aloha Alii iloko o ko oukou mau puuwai. Aloha oukou." I ka pau ana o keia, hookuuia na hana, a ua hoohala ia ka manawa no na hoonanea himeni a me na kukai aloha ana mawaena o kela a me keia hoa. Mamuli o ke ano hakumakuma o na ao o ka lewa a me na ilihune [illegible]a liilii, i kukai ia mai e na kikiao makani kololio, ua kapaeia kekahi mau hoolala hana i manao ia no ia ahiahi. KA WEHE ANA PAWA O KA LA HANAU. I ke kulu aumoe, a i ole ia, i ka wehe ana pawa, a i ole ia, i ka hora 12 aumoe, ma ka helu ana a na poe like ole, ua kanike mai la na bele o ke kulanakauhale, ua lapalapa mai la na puu ahi o luna o Puowina a me ko na puu malalo iho o ke alo a me kekahi mau mea e ae i hoolalaia no ia wa. Ua hapalua hora paha ka loihi o ka wa i kani ai na bele, a ua ao ka po i na puu ahi lalani o Puowina. O keia ka hoomaka ana o ka la hanau o ke 'Lii ka Moi.

KA HUAKAI IKE ALII A NA MAKAI. Mamua ae o ka hora 6 o ke kakahiaka nui, ua hoonohonoho ia ae ka huakai makai ma ke alo iho o Kuapapanui e kapena W. H. Tell. A i ka makaukau ana, ua lawe ae la ka Ilamuku a me kona hope, na luna makai o Hawaii a me Kauai, a me na hope makai lehulehu o ne mokupuni i ko lakou mau wahi, a kai aku la ka huakai i alakai ia e ka puali puhi o Keoneula. Ua hui iloko o keia huakai, na makai kumau a me kauwai o Honolulu nei a me ko na apana e ae o keia mokupuni, no lakou a pau ka huina he 123 a me 21 poe puhi ohe. Ua kai ka huakai a mamua iho o ke alapii nui ma ka aoao makai o o ka Halealii ku ka laina. Ikeia aku la ka Moi a me ka Moiwahine, i hoohanohanoia e ka Haku Puuku, ka ukali o ke Kiaaina o Oahu a me ka Puuku o na puali koa.

Alaila, ua hele mai la ka Ilamuku a imua o na Moi, kunou aku la a heluhelu i ka olelo hoomaikai malalo iho: I ke Alii ka MOI. E ka Makua:—Owau ke kamailio aku no ka Puali Makai o ke Aupuni i hele mai nei ma keia makahiki hou kaulana o Kou la hanau, e hoike aku i ko makou aloha alii, a e makana aku hoi ia Oe i mau mohai o ke aloha a me ka manao pili paa i Kou kino Alii. Ua hauoli makou i ka ike ana aku iloko Ou e ke Alii, he Makua a he Hoa 'loha e hoomanao ana i ka pomaikai o ka mea haahaa loa o Kou lahui. O makou na Luna a me na kanaka o Kou Puali Makai, ua hauoli i ka ike iho o makou pu kekahi i kaana iloko o o na malama oluolu a maluhia ia ana e ko makou Alii, ka Mea hoi nana i hoomaopopo i ka makou mau lawelawe ana a me ka hoomahuahua ana ae i na mea e pono ai keia ola ana. No na haawina pomaikai mai a Oe mai e ke Alii a ia makou, ke hoomaikai aku nei makou me na naau aloha, a ina e like me ko makou ike iho, ua hooko pono ia na hana i na manawa i hala ae, ke manaolana nei makou, me na hooikaika hou ana a me ka ike e loaa mai ana, e hiki ai ia makou ma keia mua aku e hoomahuahua hou aku ai me ka holopono i ka maluhia o Kou Aupuni, a e malama hoi me na manao aloha alii i hoonui ia i ka hanohano a me ka ihiihi o Kou Noho Kalaunu. E ka Makua, oiai ua hoohanohano ia au me ka hana nui a koikoi o ka Ilamuku o ke Aupuni, ua hoopiha ia au aole me na manao o ka hanohano a me ka pomaikai o ka oihana, aka no ka manawa pono i loaa mai iaʻu e kokua aku ai ma ka hooni paa ana ma ke kukulu a me ka hooponopono hou ana o ka Oihana Makai, no ka nani a me ka holomua o Kou Aupuni a me ka pomaikai hoi o ko kakou one kulaiwi. E ae mai ia'u e i ae no'u iho a me na hoa o ka Puali Makai, o na manao aloha alii i ko makou Moi a me ka hoomau ana aku ika noho'na kuokoa o Kou aina, oia na rula e hoohoihoi ai i ka makou mau hana, ma ke ano he kanaka no ka lehulehu, e hooikaika ana e hooholomua i ka pono kiekie o Kou lahui. Ke pule nei makou i ka Mea Manaloa e hoomau aku i ke ola makamae Ou e ke Alii a loihi maluna o keia honua, loihi ma ka noho alii ana iloko o ka maluhia a me ka pomaikai maluna o ka lahui Hawaii; a e haawi mai hoi ia Hawaii i kulana kiekie a hanohano iwaena o na lahui naauao o ka honua nei. E ola ka Moi i ke Akua.

I ka pau ana o ka olelo hoomaikai i ka heluhelu, ua pane pokole mai la ke Alii ka Moi me na huaolelo kupono, Alaila, ua paneeia aku la ka makana a ka puali makai, oia he buke hoahu dala hale leta he $570 ka waiwai o loko. Mahope aku o keia anaina ike alii, a paewa iki ma ka manawa o ka papa kuhikuhi, ka ike a me na hoomaikai a na Kuhina, na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, na Kiaaina, na Alii Ahaolelo, na Hoa o ka Ahakukamalu a me na Hoa o ka Ahaolelo.

Mawaena o ka hora 10 a me ka 11 awakea, ua kai mai na hui wahine o Honolulu nei e noho poo nui ia ana e ka Hooilina o ke Kalaunu, mai Wasinetona Hale mai ma Alanui Beritania. Ka Hui Hoonaauao Mahele II, e alakai ia ana e ke Kama'lii Wahine Poomaikalani, a i pohaiia na aoao o kona kaa e na kahili eha, a he mau umeke laau pakahi ka makana; Ka Hui Hookuonoono aku a ke Kama'lii Wahine Kaiulani me kona mau kahili eha me ka makana he mau umeke laau pakahi; ka Hui Hoonaauao Mahele I a ke Kamaalii Wahine Likelike me kona mau kahili eha, me ka makana he mau umeke laau pakahi; ka Hui Nihoa a ka Hooilina o ke Aupuni me kona mau kahili eha, me ka makana he hookahi umeke laau nui me ka huina lehulehu o na umeke laau liilii. I ka hiki ana o ke poo o keia huakai ma ke alapii akea o mua o ka Halealii, ua mahele ae la na laina a na Hui mua, [illegible] aku

la ka Hooilina Moi me ka Hui Nihoa mawaena a kaa aku la ia lakou ka ike e i ka Moi a me kana Kuini. A pela aku ka nee ana a pau na hui. Ma ka hora 11:30 A. M., ua ae ia na Komisina Beritania, Farani, Potugala a me Iapana e haawi aku i ko lakou mau hoomaikai i ka Moi. Mahope iho o ka hora 12, ua hoomaha ka ike alii ana no hookahi hora. Hora 1 P. M., ua wehe hou ia ka ike alii e ka Ahahui Hooulu Lahui a ka Moiwahine, mai Honuakaha ka maki ana mai, malalo o na hooponopono ana a Hon. Edward K. Lilikalani, a e paa lima pakahi ia ana na kahili i hiki aku i ke 124 ka nui; ka ahahui hooulu lahui o Kaumakapili me 26 kahili; ka ekalesia o Kaumakapili, me ka lakou makana he umeke laau nui he $75 ka waiwai io; ka ahahui Y. M. C. A. o Kaumakapili, me 2 baibala haole; ka ekalesia o Kaneohe me ka baibala a me 1 buke himeni; ka ekalesia o Kawaiahao a me ka ahahui opiopio, me 2 baibala; na kahu ekalesia o ka Pae aina me 1 baibala e hii ia ana e Rev. J. B. Hana ike; na hoaaina o Iwilei me 1 baibala. Mahope aku o keia au hui o J. H. Kanepuu, me ke ko aki loihi e paa ana me he pahu hae la; ka puali kinai ahi helu 4 me 2 kahili palapalai; ke kula o Kahehuna, me ka pika waiho pua kala; ka hui o ka makeke me ka lakou umeke laau nui, i hoopuni ia e na hoku ehiku a i kauia na huaolelo, "Hui Kuai Iʻa."

Hora 3 p. m. hookuuia ka lehulehu o na waihooluu like ole me ka lakou mau makana like ole.

NA MAKANA E AE. Na ka Moiwahine, he pakaukau laau me ka huewai nuku loihi i waena konu, a e hoopuni ia ana e na lako laau mea ai Hawaii; na ka Hooilina Moi, he umeke laau; na Pomaikalani, he pakau kau laau me na lako, pa laau, umeke a me na pono Hawaii. Na Kipikona, he elua mnu niho elepani; ka Aholo a me kana wahine he umeke laau pakahi. Hon S G Wilder, he umeke laau. Hon J. W. Kalua a me Hon E. Lilikalani a me ka laua mau wahine, he umeke laau pakahi. Hon S. W. Kaai, he umeke. Oihana Leta, he pahu waiho Kikali ka he $150, ka waiwai io. Puali puhi Ohe, he umeke laau i hoohiwahiwaia me na kii ekolu o ka Mehameha ma na ku a me na kii e hoopuni ana ia waho o ka umeke, me hookahi buke "Mele Hawaii." Kulanui o Lahainaluna, he pakau kau, pahu aniani waiho buke a me hookahi makana nona ka waiwai io he $156.00 Kahehuna, he pika kala waiho pua. Pohukaina, he puna palaoa me ke o palaoa. Na na kumukula Enelani o Kaneohe a me Waiahole, he pahu koa huina ha i okomoia me na ano laau Hawaii lehu lehu. Na Makawao Maui, he 3 pohaku lepo palolo. Na na pake o Honolulu, he hae silika i kinohinohiia me ke gula, he kalaunu iwaena, me na hua lole veleweta i kakauia. Na ka Bihopa o Honolulu a me kana wahine, he huewai aniani me 2 kiaha aniani. Na makana a na luna me na Kauka o ka Papa Ola, he kanalima dala paa gula no lakou ka waiwai io a pau he $1,000.

Ka ke Alii Ake, he mau pihi pulima kukui i awiliia me ke gula; na Keoni Kamaki, he pawai holoi Kala, i kaha kahaia me ke kalaunu, a me hookahi kapa silika; he uhi kaa lio me ke kalaunu o waena ka Mrs G. C. Beckley; he moena pawehe o Niihau, ka Geo. C. Beckley. G. W. A. Hapai, he umeke laau. Jno. Kalama, hookahi lau olona. Mrs. J. Kalama, he kapa hulu moa ulahiwa. J. Kaluhi, he kapa apana me ke kalaunu iwaena. Mr a me Mrs J. P. Kama, he umeke laau pakahi. S. Kahoohalahala, he koi pohaku me ka ulumaika. J. Amara, he umeke laau a me ka laau kauwila hooholo. L. K. Halualani, he umeke laau. J. F. Brown, he Index Atlas. J. S. Webb, he mea kau kiaha me 3 kiaha kala. J. S. Emerson, he umeke pohue i kakau ia. B. Whitney, he kookoo kumu gula. J. U. Kawainui, he umeke laau. Mr. a me Mrs. S. K. Mahoe, he umeke laau pakahi. S. K. Hui Kuhia, he umeke laau. S. K. Lelhuaikekai, he umeke laau. Kalua, he umeke laau. Quong Sam Kee, he umeke laau. Henry de Fries a me ka wahine, he umeke laau a me 3 kahili iwi koo o ka manu oo. Miss Fanny Markham, he umeke laau. S. H. Meekapu, he umeke laau.

G. West, he Britieh yachsmen Portrait groups. E. R. Hendry, he gold stand. C. Turney, he kii lua pele o Halemaumau. Maria Kahai, he 5 kahili. Mr a me Mrs J. Liwai, he papale pakahi. Hon. A. N. Tripp, he 2 umeke ea me ke kalaunu gula ma ka aoao. Hon F H Hayselden, he lei kukui. Hon D. Kahanu, he kuina kapa paʻupaʻu. Hon. W. D. Alekanedero, ke kii o Iesu i ka wa i laweia ai e kau i ke kea. Na na luna a me na paahana o ka Oihana Dute, he kookoo kauwila me ke kaau gula. Ua hoomanawanui na Moi i keia la, i ko laua ku loihi ana e hoomaikai aku

i ka poe a pau i kipa mai e pahola i ko lakou mau hoomaikai i ka Moi nona ka la hauau. KA HUAKAI KUIKUI. I ka po nei, ma kahi a ma ka manawa i hoolahaia, ua akoakoa ae ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu ma ke Kuea o ka Helu 2. Ma ka hola 7 a me hapa ponoi, ua kai ka huakai e like me ka papa kuhikuhi, a komo iloko o ka pa alii, a mamua iho o ke alapii makai, ua ku iho ka huakai a haawi he ekolu huro, oiai ka moi e ku kali mai ana. Alaila ua keehi ae la ka Luna Nui i mua, a heluhelu aku la he haiolelo hoomaikai i ka Moi. A i ka pau ana, ua oluolu ka Moi e pane pokole mai me na huaolelo kupono a eehia no keia hookahakaha kuikui. Pau keia, hoi ka Puali. Maikai no ka huakai kuikui o ka po, a o ka ua wale no ka mea nana i oki pu mai. MEA KAKAU.