Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 43, 23 October 1886 — AHAOLELO O 1886 [ARTICLE]

AHAOLELO O 1886

La Haua 127, Oct. 11, 1880. ilalav.6Ī ka liale Ika wa i lawa ai na hoa. N« Kipikoua j hoolauua mai i ka Kuliina hou imuao ka Hnlō Ahaolelo loamuli o ko ka Aha Kuhina mua hoihoi aua aku i ko lakou inau hooko» hu tuo ka lokahi, u īua ia hoihoi aua, ua oluolu i ke La ka Moi ko koho ana i Aha Kuhiua hou no kona aupuni. He elua o un ]joa hou o ka Aha Kuhiua h<; mau koonimaua i kauiaaina ia oukou, a ua oluolu i ka Moi ka hoomau aua mai ia maua iloko o ka Aha Kuhina, a oiai eia i na la hope o ke kau, ke manaolaua nei au e hooko pono ia na haawina dala a koia Hale i hookaawale ai no na hana likeolenk* ke anoi^akiko. Ka Dole ma ka aoao oka Ilale i haa"*vi mai i na olela lu')Ci]ana ; na hoa 11 ou 0 ka Aha Kuhina, peuei: MahopB ihoo ka pau ana ona olelo kaukau ake Kuhina Nui ika Poaha Okfltoba 11 ame ka hoikoike ana mai 1 na hoa a pāu o ka Aha Kuhina hou i mua o ka Hnle Ahaolelo, ua ku mai o Mr. 8. I>. Oole, ke alakai oka aono kuokoa, a pane mai.la penei:

Mni ljnawi aku au i ko'n mavt hoomaikai i ke Alii ka Moi.a me keia H;\le Ahaolelo mu kn wae imn a k;i Moi i k« ali/i knliiwa iiou, iu*j Ijh luki ia'u e Uana pela. He elua oca hoa o ka Aha Kahina boa ua kamaaina ia kakou a pau, aka he iuau kanaka lion laua iaa keia ioau kulaūa kiekie a laua 1 ae ai e lawe. Aole keia o ka ,wa e nema aku ai ia laua; no ka aiea aka-hi no laua a kakele ia; aia ma ka Inua mau aupiiui o keia mau la aku, e kanpaoaa ia ai laua; oke Kuhina Waiwai hou, oia no ke Kuhina Waiwai ka Aha Kuhina i pau, aka he mau pule wale no kona hoomaamaa ana; ua ikeia he KANaKA HOOPON T i") OIA A 5rE KE KUPAA Naue ole, No kii mea e pili ana ike

Kuhina o ko na ainae, ā Kuhina Nui ke lawe pu mai nei oia i na hīohiona kanalaa ona aha kuhina i pau, ka lakou inau kumuhana ino, na uhaai, na kuifcahi ole, na hawawa oke aupuni i na makahiki eha i hala a me kona roho ana poo o keia aha kuhina. Ua minamina au iko ka Moi koho nna ika aha kuhina hou, i kona hiki ole ko'hana i ala makamaka hou ma ka ko aupuni mau kumuhana; aua hoopaa oia i keia wae ana i mea e pipili ai na hiohiona ino ona aha kuhina i pau. Ua minamina au i ka olelo ae —-rja ke ano ke ku nei au e hooho ika manao ota hapanui o keia ahaolelo ame ka lahui Hawaii, oka waeia ana Ka Mea Mahaloia W. M. Kipikona i hoa no keia aha kuhina, he nea hookahaha nui ia i ko ka lehulehu manao.

Na Brown i ninau akn i ka luna o Lakaina a me Hilo. ina ua waiko laua iko laua mau noko lunamakaainana o ko laua mau apana naua i koko o like me ke kumukanawai. Pane ka luna o Lakaino, aole oia i makaukau e pane mai ia wa, aka ma ka auina la e koike ia aku ai. Noi o Brown e koomaha ka Hale a noko hou ika kora 1, oiai, aole e kiki ina koa oka Aka Kuhina ke lawe i ko laua kulana kou me ka liaalele mua ole mai i ko laua mau noho lunamakaainana. Hoomaha ka Hale. Hora 1 : 20, akoakoa hou ka Hale. Hoike Komite Kumau. Na Bit)wn ika koike a ke Komite Hookōlokolo no ka koololi o ka paukn 1477 o ke Kivila, ua nana ke komile, a ua ike ke kue kumukanawai, nolaila, *ke noi aku nei e waiko i ka koololi ma papa. Aj>ono ia ka koike. Nana no, no ka hoopii e hoonoa i ke koko ia «na oE. Kekoa, ua nana ke komite a na hooholo he mea pono e apono ia aku keia hoopii aua kakahnka ka noko o Pana. Noi o Dlckey e apono i ka koike a ke komiie. '' Na Keau e waiko ika lioike ma ka

T Kakina e kakau i na ao mo nn hoole uo ka waiho ika hoike nia ka papa, He 17 ma ka wai!io ika īioīk m& kft pap») a H waie no kue, Olelo Hooholo me ua IMla. Na Kipikona he olelo hoohoio, e koho ia ekolū komile e hoike ak« i ka J£oi ua makaukau keia ITm uo ka hoo pau aoa i kana mau hnmi. Hoohoioiw, a koho ka noho ia Knlun, Knunp.mniio a me Bash i komite. K» Kalua he oleio hooholo o kauolia ma ike Kakauolelo e Iwike ak« i na apana o liahainw ame Hilo, on h»ka-! haka ka noho oi» «ir« apaua uia o ka hookiekie ia ana a© o kolana mau luna i mau Kuhina no ke a«pani, a e koho Ikoa Uua i mau !uua »o Saun.

IPakui ai<>i o Kakina i ka ole!o hooholo, v ka 'ipana o Puua kekalii e hoike i» aku aa Lakahaka kona noho. Hanle. lieluiieia mai ka Maheleulelu iku pa!apa!a a ka lana o Hiloa me L&haina no ko laua waiho ana i ko lauamau noho, mamuli o ko laua hookiekie ia ana i mau iioa no ka Aha Kuhina, Hooholo ia kaolelo hooholoaKalua. Na Likikini he olelo hooholo e kauoLa ana i ko Kuhina Kalaiaina e hoouna pakalii ia i kopo ona * Kanaw!\i i apono ia eka Moi ai" pai buko ia ma na olelo elua ina hoa. Hooholoia. Na Palohau he olelo hooholo e noi aua i kaMoi ame ka Aha Kukamalu e hookuu ia a e hoihoi !a na poho liivila oka poe i nhewa ia ma na hihia KaraimB, a e loaa ia lakou mai Hawaii a Kauai.

Noi o Keau e hooholo ia ka ōlelo hoohoJo. Noi o Dūle e hoopanee loa ika olēlo hooholo. Hoohokia. Na Hana o ka la, Heluheln ekolu ana i ke kanawni e hookuu ana ina auhau pilikino ame lewa o na mai lepera 0 Kalawao. Pukui mai o Kakino, o na mai lepera yu keknhi ma Kalaupapa. Hoololi o Palohau, o na mai lepera a pau e noho aaa ma na apana a pau. I Haule.

Hoohoholo ia ka bi!a me ka hoololi a Kakina. Heluhelu ekolu ia ke kanawai no na moni, a hooholo loa ia. Heluhelu ekolu ia ka bila e papa ana i ke Kuhina Kalaiaina 1 ka hoolilo waiwai ponoi a i knleana hoi ke aupnni. Noi ke Kuhina Kalaiaina Aholo e hoopanee ka bila. Hooholoia. Heluhelu elua ia ke kanawai no ka hooawaawa 1 kekahī man mea iilu.u ka aina i bia. Noonoo pakahiia no pauku. Hoololi mai oKikal a i ka pauku mua, i 10 makahiki ka loihi; na Dole i 15 makahlki. Holo ka 15 naakahiki.

Hooholo ia ka pauleu me. ka hoololi. Pauku 2. Uoololi mai o Keau i Sl5O o ke]a ame keia makahiki, 11010 ka hoololi a me ka pauku. * Hooholo loa ia kaoauku 3 me 4. Pauku 5. Hoololi ia ilO degere ka ilinika. Hooholoia 'ka hōololi me ka pauku. Hooholo loa'ia ka pauku Gmeka 7. Hooholo ia ke_poo a me na olelo hooia. Haawiia ka bila e kakau poepoe a helahelu ekolu i ka la apopo. Ma ke noi, ua hoopanee ka Hale a noho hou i ka hora 10 apopo.

La Hana 128, Oct. 15, 188G. Halawai ka Hale e like me ka m&u. Hoike Komite Mau. Na Kikaha i hoike mai, ua pau i ka hooponopono ia ke kanawai e hookuu ana i na auhau oilikino a me lewa maluna ona lepera o Kalawao ame Kalaupapa, ame ke kanawai e pili ana i ha aila mahu pahu.. Kapae ia na rula, a noi mai ka Loio Kuhina e waiho ia iwaena o na liana b ka la, ka bila no ka lioolilo ana aku i kekahi apana aina aupuni i ka Bihopa o 01ba. Aponoia. Hoike Komite Wae. Na Aholo, no ka uku o na luna o ka Hale, e like me ka olelo hooholo i waīho ia mai e Kaikela, oia he §12 o ka la no ke Kakauolelo, a he $12 hoi no ka Maheleolelo. no ka Elele $4. 50, a no ka Malama Hale he $4; e loaa ia lakou keia uku no na la hana i noho ai ka Hale, a oia ka ke komite e ak'i nei o hooholo ia. Apono īa ka hoike.

Na ke Komite Kakau Poepoe, ua pau i ke kakau poepoe ia ke kanawni no ka bana ana i ka bia m.iīoko oka apana o Ilonolulu.

Na Kalua i hoike mai, un oluolu i ke Alii ka Moi e liookuu ika Hale i ka bora 11 pouoi o ka la npopo, Okatoba 16. Apono ia ka hoike a hookuu ia ke komite.

Na Kipikona, ua kakau inoa ka Moi i kekaki mau bila lehulehu, a elua i hooleia, oia ka bila e hookuu ana i na makua mea keiki toai ka auliau ne o na kula knmumua haole, a i m > ke kuni ana i na hololiolona opiopio. Naka Peresulena i waiho mai he palapala mai ia E. Kekoa mai, e hoakaka ana 110 ka palapnlu lioopii e pili ana a e lioike ana aole i hana ke koiuite hookolokolo 1 ka mea e pili ana i kona hihia, a oia kana e noi noi ana e hoopanee loa i ka hoopii a ka apana o Puna e pili aua iaia, a ua hala ole oia. WaiUo ia ka palapala ma ka papa. Noi o Kakina, e waiho ia īwneua o na hana o ka la ka hoike n ke komite iiookolokolo i waiho ia ma ka papa. Haule. Na Hana o ka la, Noi o Kikaha e kooliolo loa ia' ka bi!a no ka alekokola i noi ia ai e kapai hou ia ka noonoo ana, Hookoloia, Heiukelu ekoiu ia ke kanawai uo ka koawaawa ana i u» mea nlu i bia. | Hoekolo loa ia ka bila me ka koololi.' | Noi o Lilikalani, e kakau poepoe ia ke kakawai e hooioli ana i ka pauku 198 O' ke Kivila e pili ana i ka Makeke i%*a e Uelukelu ekolu ia i keia auina la. K«i>ae ia na rula a kapai ia ka uoonoo nna i ka bila maluna ae. Helukelu eiua ia ke kanawai e koo« lilo aua i kekaki apmu aiua i ka Bikopa oUlba, Hoomaka ka Ilnlo hera 12 awakea.

Hora 2 *. 2s, akoakoa liou ka Hale. Helgh9]n ia ka hoike aka hapa nuī 0 iie komite no ka t>ila» Me ka nana oie ia oka hoike aka hapa uuku, ua apono ia ka hoike a ka hapanui a haawi ia ka bila e kakau poepoe a hoihoi koke mai imua o ka Halo. Ka heluhelu elua ana i ka bila e haikala ai ike Kuhina Waiwai no ka huina 101,843 14. Hoolhoioia, a haawi no ke kakau poopoe a hbihoi koke mai 1 ka Hale uo ka heluhelu ekolu ana. Kapae ia ua rula a hoike mai ke Komite Kakau Poepoe, ua pau i ke kakau poepoe ia ka bila a huikala ai i ke Kuna Waiwai. Kapae ia ua rula a heluhelu ia ka bila ma ke poo, a hooholo loa ia. Kapae ia na rula, a hoike mai o Aholo no ka bila e pai>a ana i ka ho-a ana i na pipi ma ko alnnui o Moanalua ua noonoo ke komile a 1 aole olelo hoohulu i loaa. nolaila ke lioihoi ia aku nei ka bila i i.a hale.

Noi o Keau e lilo ka bila i hana n» ka ha!e ia wa. Aponoia. Naua mai no e hoilik ia aku ka bila iaia, Aponoia. Heluhelu elua ia ke kanawai 110 na aila mahn pahu. Hoopaaee loa ia, Noi'o Kaulukon e hapai ia ae ke kauuv. :ii no ka hana an#i ka alekohola mp keia aupuni i hana na ka Hale i keia v,a Noi o Kalua o na kanawai a pau ma ke pakaukau'O ko Kakauolelo e waiho ia ma ka papa, koo na kanawai i haawi ia e kakau poepoe. Haule. ______ " Noi o Keau e hapai ia ae ke kanawai e hoololi ana ika pauku 198 o ke Kiyila īio ka Makeke Pa i hana na ka Hale. Aponoia.

Kapaeia na rala a waiho mai o Kaunamano he olelu hooholo, e hoopau ke Kakauolelo i kana mau hana a pau iloko o kanaono la. Hoololi mai o Kalua i kanaha la, a o Paehaole i kanakolu la. Haule ke 60 a me 30 la, a hooholoia ke 40. Hooholoia ka olelo hooholo me ka hoololi. Kapae ia na rula, a hoikp mai ke Komite Kakau Poepoe, ua pau ike kakau poepoe ia ka bila no ka hoolilo ana aku i kekahi apana aina i ka Bihopa o Olba. Heluhelu ekolu ia ka bila ma ke poo ma ke kapae ia ana o na rula a hooholo loa ia. ' Ma ke noi, ua hoopanee ka Hsle noLo hou i ka hora 9 apopo. _- —

La Hana 129, Oct. 16, 1886. Halawai ka Hale ika hora 9 :30 a. m. a hoomaka na hana e like me ka maa. Hoike mai ke Knhina o ko na ; ama »a apono a kakau inoa ke Alii ka Moi i keia muu bilakiapawai malalo iho: B hoohoihoi ana i ka Poi Kalo Pa- | laoa a me ka.hoouna ana aku i waho. I iioololi ana ika Pauku 517 o ka mokuna 15 o ke Kivila, © pili ais& i na dote mahina ona waiona. • E kaawi anai ka mana i ka Luna Dute N«i e ae aku i ka unuhi ana i ka alakohola mai ka Hale Date aku, ma kekahi mau mea. E hookuu ana i na auhau pili kiuo o kekahi poe a me na auhau waīwai lewa o ko Kalawao a me Kalaupapa poe.

E hoolpli ana īka mokuna 11 ona kanawai o 1880, e pili ana i na apana knla a me na apana hookolokolo. E hoololi ana ika Pauka 32 o ka mokona 44 ona kannwai o 1882, e pili ana i ka liopu ana i na waioii:'. 33 iiuikala ana i k© Kuhina Wai\Yai o ke aupnni. E laikioi ana ika hoawaawa wie £a hana i na waiona ma Honolulu. E hoomana ana ī Kuhiua Kalaiaina e hookuu i ka EiUopa o 01ba i kekahi apana aina i pan, ia e lakou. E papa ana i na ke&kea ia o na alanui o Houoluiu, Lahaina, Waiiuku. Kahului a me Hilo.

E hooioli aua ike kanawai i kapaia he kanawai e hoohuihui a e hoololi ai ike kanawai e pili i na auhau kuloko, i aponoia i A,ugate 7,1882. E hooponopono ai ika hookomo a me ke kuai ana ika opiujr)a iloko o keia anpuni. Ua hooie ka Moi i ke kakau ipoa ana i keia mau bil& inalalo iho: E hoololi «oa i im Pauku i, 6, 8 ā pie oke Kivila, e pilī ana i m banekarupe. E hoololi an» i Pauku '218, o ke Kmla, e pili ana i na hale paahao, na hale la\tehala a me «a. hale hoopololei. I E hoololi ana i ka Pauku 1053 obe Kivila. papa aua i na !{opo i kau ol»» ia ke ana kupono. E papa anai ko Kuhina Waiwai aole e aku i na uku o hh luijr «upoei i feaawale aku uiawaho uku o keia aupuni, ! E hooioihi aku aim i kawauawa ō na Kouusiuft Paleua Ama, E kukulu i Papa o m Kojoit>iua Alanui a uio ka lioakaka 1 ka lakou mauhaua. j E piii aua i ka waiwai oua wahino maro. i Noi o Mr, l)ole» t{j koho ia ke Komisiiia o īui Ktra:o> ai Koho Balota,

hoike mai i keia kau aūaolelo aku. feoho ka uolio ia W. E. Kakel% F. H. Hayselden a me J. E. Baßh. Waiho mai o Kaanamaoo Le olelo "hooholo e mahalo ar»a i ka Peresuloua. Ma ke kapae ia aoa o na rolā, wa helalielu mai o Mr. Dole Le pii lehulehu mai Lihue mai, he 30, Bame 34 iuoa e kue ana ika hoomahuahua ana ina auhau. "Waiho ia ma ka papa. Waiho mai o Mr. Kaunamano he j olelo hooholo e hilinai ana i ka Alia Kuhina. Kue mai o Mr. Dole me ka olelo, aole keia he wa.e hoike ai i ka hilinai, oiai he Aha Kuhina hou loa £eia i ike ole ia ka lakou mau hana. Olelo mai o Mr. Kakina, nole halo i koia wa, no kn mea aohe lawa o na hoa. I Nolaila ma ko noi a Kakina, ua hoo-' maha ka lialo a ka hdra 10 : 55. Ika hora 10 : 55 a. m. akoakoa hou ka hale o kali no ka hele mai o ka Moi e hookun i ka Ahaolelo. Ka. Haiolelo Alīl Mahope iho oka hora 11 awakea o ka Poaono i h6la, ua hookuu aku ka Moi i ka Ahaolelo hookaumaha me ka haiolelo malalo īho:

E na 'īAi n me len Poeikohoia,: I lea fau ana okeia Kau Ahaolelo loihi tne ka nni ona hana, he mea hanoli la'itka hoomaikai ana'ku iaoakou no na komuhana leholehu i hooholoia e ookou, he mau mea hoi A'u i haawi ai i Ko'u hoapono ana. Ke hooaiaopopo nei Au~ he iehulehu o keia mau kumuhana, he taau mea ano nui e pili aūa i ka hooia ana aku ike kūlana olakino a me ka naaoao, ka holomoa oka oihana kalepa, na hana hou ame ka mahiāi, ame ka pomaikai o Ko'u lahui kanaka. Mawaena o keia mau mea, he mau kumuhana kekahi nanae hoomaopopo pono i kekahi roau ninau i kuka loihi ia ; a ke manaolananei Au, o ka hopena oka oukou mau noonoo ana, e lilo ana ia i mea e hol&ahuapaa ia ai ka holomua o ka aina 3 malalo o na hooponopono oiaio a aloha aina aoa, .

Ke haawi aku nei Au i Ko'u mao hoomaikai, no na haawinaaoukou i hooholo lokomaikai ai no ka Ohana Alii a no ka lawelawe a hookele ana i Ko'u Aupuni, a no ka hooholomua ana i ka waiwai o ka aina. Ke manaoio nei Au, mamnli ona loaa mau oka aina, me ka hooi ia akn ma o na Kanawai i hoohe.o ia e onkou, me ka huina o ka aie a oakou i ae iho nei, uh lawa ia e hiki ai i Ko'u man Kuhiua naka hooko piha ana'ku i na hana no ka holomua"āmē"ka pomaikai ī līōikē" ia maloko oke Kanawai ona Haawina i hookaawale ia, ile ima hauoli la'u ko oukou hoolako ana i na kuuiuhanu e hiki ai i Ko'u mau Kuhina l<e hooko aku i na inea l£hulehu e pili ana i ka lawelawe ana i ke Aupuni; na mea hoi A'n i waiho akn ai imiia o oukou i ka wehe ana o keia Kau. 0 kela mahele nui o ke Kulanakauhale Alii nei i halawai mai ai me ka poino nui iloko o ka malama o Ap|Hla i hala, mamuli o ka oukou m; u mea i hooholo ai oa mahelehele hpuia ia wahi me ka nana pooo ia o na mea pili i ka malatna ana ike ola ame ka palei ana'ku ika hoea hou ana mai o ahi, ka mea hoi nāna i hoolilo i mea ole.

Ua hoomakaukau naauao oukou i na kumu e hiki ai k* lawolawe ia ke kumu hana o ke a'o ame ke kokua ana'ku i na lehulehu oka Polunes;a e paa nei i ko lakou kuokoa o lahui hookkhi me ka Hawaii. Ua loaa la'u «a manaolana maopopo, mamuli o ko onkou lokomaikai, e loaa ana i kela poeko lakon kulana kahuapaa, make kukulu ana mawaeha o lakou i mau Aopuni kuokoa a me na hooponopono kanawai hilioii e loaa ana he pono no lakou iho.

O ka baawina kokpa a oukon i hooholo iho nei no ka Oihana Hpoholo Mokuahi Moana, he uiea iae loaa mai aina launa pinepine ana m.e Amerika, a he mea nui hoi ma oa mea e pili aua i na poao kalepa ame mahiai o ka aina nei. Ona kmnuhana e ae no ka hooholomua ika Oihana kalepa a me ka Oihana Moku kalepa Moana i hooholo ia e oukou, he mau kumu waiwai nunao mau aku ana. O na pilikia o ka aina ma na mea pili kuloko no na launa ame na lawelawe aua e pili ana i na moku, na hauoli Au i ka olelo ae, ua loaa ka noonoo pono ia ma o ouieou l». Ua hauoli au i ka hoomaopooo ana, ua hoolako iwno oakou ma ke Kanawai i rift mea o hiki ai ke hooponopono hou ia ka Oihana Ivoa o ke Aupuni. Ma Ra nana a hoomnopo|X> i»na ina me» a pau i haaaw iloko o keia Kau Ahaoielo, ua hiki la'u, me ke kanalua ole, ke haawi aku la oukon i'na hoomano na hopena oka oukou mau hana, me ka haawl akn i na mahalo no ka ookon man noonoo akahele a knio i kau 1 akn uialana ona kumuhana ano r.ui a onkou i kahea ia ai e noonoo. Ke pulo nei Ao © malama ka Mea Maua Loa ia oukou lloko o Kona Mana Hoano. mi ■Lii a ine ia P<xilxsiOi« : 1 Ke kukaia aku nei Au ua hookuu ia ku Ahaolelo o ISS6. |

I keia Poakahi ae, e aoho ai ka hihia hoopii poho a ka Hnl Hooholo Mokn o ka Pakipika ika o»a ok» mokn kuna Meiwahine no ke poho ana o Kimo Pelekane. aka na hoopii poho mal nei no hoi ka ona oka "Moiwahine 4 ** i «a h«i la no na lilo oka hana hon ia ana iho nei o na mokn knna la.