Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 30, 24 Iulai 1886 — Ke Komite Ahaolelo ma Kalawao! NA HEWA O KA PAPA OLA! HOOKAHI LEO HOOHO! E Pau o W. M. Kipikona! E KOHO IA O WAILA I PRESIDENA [ARTICLE]

Ke Komite Ahaolelo ma Kalawao!

NA HEWA O KA PAPA OLA!

HOOKAHI LEO HOOHO!

E Pau o W. M. Kipikona!

E KOHO IA O WAILA I PRESIDENA

Ua Lohea ka Leo Uwe a Pun<!

kekalii mea kakan kuikawa. Mahope iho o ka hora 9 ; 30 P. M. o ka Poalima, lulai 10, ua lawe aku ka mokuahi Likeh'ke, ka makana mnnawatea a ke Alii Waila, i ke Komite a ka ahaolelo 1 koho ai e hoio aku e makaikai, a e nowelo i na hoohalahala lehulehu a na mai o Kalawao i ka Papa Ola e noho poo ia nei e W. M, Kipikona, no lakou na inoa na Mea Hanohano J. K. Kaunamano, «T. Kauhane, A, P. Paehaole, E. K, Lilikalani a me J. K. Nahale. ' " Ua ukali aku ma keia huakai, ka Peresidena o ka Papa Ola Kipikona, ke Kupakako Papa Ola Hendvy, ke Komisina Beritauin J, H. Wodehouse, ke Komisina Farani H. Feer, Na alii ahaolelo Dominitv Cleghorn, Wilder a aio J. H. S. Maiiin, Na ' lunamakaainana, Kaiua, Kakina, Kikila Palaunu, Kalekika, Kaukau, Baker, Hikikina a me Palohau. Na luua ahaolelo, W. L. Wilikoki, Rev. J. Waiamau a me R. Kalanipoo. Na Kauka, Jno. Brodie, i Bailey, Curtis a me Cr tdook, T>ihop Willia a me Eev. A. Maekiniosh. Na kakau nupepa o ke Gazetto, Bulletin a me Advertiser. Na makaikai, J. W. Smith, H, Waterhouse, A. Rosa, Levi Drew. J. Eikikina, M. Ko**, D. Manuia a me keknhi poe e ae a ri* a ke 59, h Laka na ale o ka moana, konane ka, maliina a kalae ko ka lani, Nui a la>va ; n& mea ai i hoomakaukauEa e ke AHi opu lokomaikai no kana mau malihin* i **|kk< make" a pau. Ma ka hora 1 kakahiaka, ku aku la j ka Likelike Kalaupapa. He'*a 71 koke no, pae aku la ke kemiie i ke awa'

a e momalu mai anana inakaainana ma ka aina. , T7a hoohiwahiwaia mai ke alaiīui kahi a hele aku &i n:ai ke awe. pae o K&laupapa mp na lau nahelehele, a ua kukaln pn ia he mau pio i hoohiwahiwaia oe na welii o ke kuahiwi, a ua kahakahaia nt huaolelo maluna iho, "Aloha onkou" ! I ke komite i kokoke aku ai ma knhi 0 na mai 3 haiamu mai ana, ua lawe ne la o Hon. K. Kannamauo nra ke ano he lanahe-omalu no ke Komite a hoikeike aku lu ia iakou. Mai Kalaupapa, ua av.iwi ke komile e hol<j no Kaiawao, a hele loa i kahi o ka wai i h<)omoeia mai ai. , Ma Kalawao, ua haiolelo o Kipikona imua o na mai, aka aolie oholiiaia mai, no ka mea, aa hēle a piha ka Ina o ka inaina ina kana mau hana oka Papa Ola e iawelaweia nei. Mahope o ka hoi a&a m&i o ke Komile mai ka nana aha i ka wai, ua noho ka aha niele o kō Koraite maloko o kekahi Halemai ma Kalawno. Ua noho pn ma keia aha, ke Komiwina Beritania, a me Farani, a ua mn^e' o uiaeawaloaiu. ua olelo ike. O ka hoike nui ma ka aoao o na mni 1 koho ai e waiho mai i na hoohalahala a me ko l&kou manao imua o ke komite oia o N. B Kamae. Hoike q Kaiua.e.—l. B hoopau i ka Papa Ola o Kipikona, a e koho i Papa Ola hon, no ka mea, na keia Papa 01 a ke knmu o ko makon pilikia. Mai ka manawa mai i noho PereBidena ai o Kipikona, ho elaa wale no ona ikeia aaa mai lanei. He mau leta lehulehu ka makou i hoouna akti ai iaia, aohe paneia mai.. 2 He makehiake makou i moknahi holoholo mau mawaena o makou. 3 Ma ka hoonohoia ana o lt. W. Meyer. i agena no ka Papa Ola, a mamuli o ke kauoha a ka Pereeidena Ola iaia, ua make aku Ia kekahi maa ola. 4 O ka hoonohoia ana o Meyer, oiai elua ona haku, ua hoounaia mai na pipi wiwi na makou e ai. „5 Ma ka la 30 o lune, ua hele aku au i pipi na'q mē ke ninau aku ina he pipi maikai, a ua paneia mai he pipi ikaika. Ninau liou au, ehia paona o keia pipi ? He 308 paona ka ayeriga, a o ka emi loa he 197 paona. Ina e hala ana he pule hon, alaila e emi hou ana na paona. O n& pipi mai'-Hawaii mai, he 698 paona, a o ka haahaa he 400, 6 No ke pai ai e haawiia Hei he 21 paona no'ka mai o ka pule, aohe lawa. Ua īawa wale no ia no ka 4 a e 5 paha la. A ua makemakeia e hoopii ae 130 paona pai ai no ka pule a ka mai hookahi. No ka ai hanai—oiai, he 1 pai ai ka haawina a kela a me keia mai o ka pule, aka ina i makemakeia e waiho akn ke pai ai, alaila e lawe ina ke dala. Ua kamailio aku makou ia Meyer e lawe ma ke daia a e waihoaku ke pai, i hiki aike kuai i na meae ae, aka ua kauohaia mai e hele i ka halekuai. 7 O ka haawina aila, kop.a, paakai, ma ka I a e kauohaia mai p? e haawi —ka iwi o na pahu kainnno ina e noiia aku, aole e haawi wale ia mai, aia no he kuai aku ho 50 kenota. O ka makomake e haawi ia mai, a pela na īwi o na tim aila e haawi wale mai. 8 No na hale leta. He olua hale leta maanoi, a i ka wa b hoounaia aku ai na leta, aole e loaa mai na pane. Mahea la kahi o nalowale ai ? 9 No na sopa. He elua kanaka hookahi auka. Aka ma Kakaako, hookahi no kanaka hookahi auka. 10 I paipu wai mai Kalawao ahiki i Kalaupapa, i loaa ona wai no makou. Ua hoolimalimaia hoi kekahi kanaka e ka Papa Ola, he $12.00 no ka malama, o kii i ka ukana a ka Papa, a i makemake na maii wai, oleloia mai īa, aia a uku aku i hookahi dala, alaila loaa maikawai Ina e lawe ma ka laiki a berena paha, alaila aole pai ai. (Pane 0 Kipikona, aohe he sopa o Kakaako, na aa Yirīgim e hana mailoko mai o ka aila.) 11 1 kauka noho paa maanei oia o Kauka M. Goto. O kela kauka mamua, e hoopau, no ka mea, aohe noho paa, he 3 la o ka mahipa & ma ka makahiki maa wale no kona noho anamai, aka mahope mai nei ua hele kela. 12 I luna Nui no maanei, a mai keia wahi aku i Honolula, aole e like me*ko Meyer noho ana aia i kahi e. 13 No ka wahie, oia mea pilikia no ia, he 7 paona na ka mea hookahi, a ma ma ke dala maoli, he $3.50. 14 Aohe o makou makemake i ka poi pa laoa. 1S No ka laiki, aohe maikai ua puln i ke kai, a o ka berena he maikai 1 kahi wa, a he hohono elelu i kekahi wa. A na Kipikona i hoouna mai ke!aberena. A i kahi wa, komo ka iole iloko a hanau na keiki. A no ke k a &* walē o Meyer ma kahi e, ua ike ole ia. 16 O na mai aohe kokaa, he pilikia loa. Kaomi no na wawae i ka io pipi, a okioki na lima mnumuu, oki loa kahi io pipi ī ke koko, He 227 hale na na mai pOnoi no i kuknlu, a he 109 a 119 paha, na ka Papa Ola. O na mai e ana me ka poa ola, he pilikia ka p6e ola. 17 I elua hale iole pipi, hookahi ma Kalawao, a liookahi ma Kalaupapa, no ka mea he piiikia. 1$ E hoopaaia na leta a makou maanei, a weheia ma Honolulu, no ka mea aohe hiki pono o na leta a makou. 19 Ē hoomnemae maikai ia ke awa pae, no ka mea, he pilikia nm malai!», 20 Ē noiia kekain hapa o ka aina o Bihopa i aina wahie no makou, oiai he pilikia ■ okoa ia o niakou. 21 No ka make ana o na mai. Ina he wahī dala ka ia mai, pono iho la, O na mai dala ole, aohe pono aia he lako ia mai, alaila o ka waiwai iho la no ka uku o ka poe nana e kanu. Nolaila, na ka Papa i Ola e kanu ka poe make a nalo. He kanaka ua »ake rae a'u kaln i noho ai, a wa olelo an e hele aku i ka Papa Ola e kanu, aka makau kela, a olelo au e waiho iaia pela. ** No ka lauia. Ua nui ka rama i uio niai maanei i ka wa koho ba!ota. He 0 pahu i inuia ē ka poe koho, He kapu loa ka rama aole komo mai, aka hoouna. ia mai nae kela mau pahu rama e Kipikona raa, 23 No na auhan ilio, ua he| hu:\ iw un ilio a «a inai. [Maanei, u|

ui &6 la na t:ō *komite i ke anaina, lie oiaio anei ka<A nei i koike aenei. Alai!g, na hooho !ite mai Ta na kanaka, lie oiaio ! he oiaio ! J Kelemaoa, Hoike 2—No ka Laukipila. No ka po© kokoke e make, waihoia akn la i kan wahi bale me ka ole ia, a liele aka la i kalii !a ua m&ke. Noka poe nawaliwaliloa, epono ehookaawaleia ae mai ka nolio pu ana me ka poe ikaika. Ka nui o kahi ai e liaawiia mai ia makou, he 3 paina ai no ka la. Ina ninau maikalana/ heaha ka makemake, ina paha he laiki, a pela aku. Tna 3 mea makemake, ma ka lioiko aku a ka luna, ho 10 poe makemake I laiki. No ka lole. Ina ne poe make* make i wahi lole hou a noi aku, aole e loaā mai ana. (Ninauia ke anaina no kaoiaio, hooho līke mai lakon, he oiaio !) . . Eope (k), Hoike 3—No ka lawe oka !nna i na paona laiki he 56 a hanai i ka moa. Uft haawiia he 70 paona, ano na }ole o ka poe make ua laweia o kn'luna aihaawi aku la no kahi poo ana i makomake ai, a noha no hoi kalii. No ke Kauka nupuni, nohe maikai. Ma kahi mau mea maikai do, aka o kona noho paa ole mai ka maikui ole nui. (Nlnania ke anaina a hoohoia mai, he oiaio !) . J,ohn Kahauloa, Hoike 4—No ka ia, h'e 3 paona samano noka pule, akā makomake makou 16 paona. īna he pipi il4 paoha io me ka iwi. Pela me ko. hipa. Mamua he 7 paona pipi. He makemake makou i bipi. O na ukana a makou e hoounaia mai nei, hepono na ka papa ola e uku ka ukana, ona wahi o na io pipi a makou e okiokiia nei, malaila no p lieluia ai. Oka haawina dala lole o ka makahiki, he $6,00 wale no. Hookahi no wahi huluhulu paa. I $16.00 ka lawao ka makahiki. Kaapuni (k).—O ka haawiaa dala o; ka makahiki, ma ke elala maoli e liaawi; ia mai ai, no kft mea ina ma ka pepa, 1 alaila oka hele wale no e ohi i na~ waiwal oka halekuai. Na ka JPeresidena oka Pāpa i kauolia pela. No ka hoohana wale ia o na kokua ma na hana ano ole, oiai hoi ina e lioohanaia ma ke kii wahie, alaila maikai loa. (I ka ninaīiia ana oke anaiua, ua hooho mai lakou, pololei !) Kailikaea k, Hoike s—No na keikikane he_2B a me na kaikamahine 9 e noho nei me Damien, ua uku hoomau ia na kaikamahine, koe na keikikane. 1 paona hou mai na makou. Kiha, liuna Hs!era&i—he hoiko pale. No ka oleloia i kuu malama ole ina roās koko'ke he> mau hoiko ko'a 0 Pamien a meka poe malalo o'n. No ka papaia o na mai ika hanai. moa a puaa, no ka hanaiiao ka ai i na holoholona, ka haawi wale ona mai ika ai i na po& e ae mawaho aku o keia pa, oia ke kumu oko lakou kamailio ana ia'u. . No ke kuka- Ua lawe mai aui ke kuka a haawi i kekahi mai, ano ke kupono ole, ua olelo mai. kela, o ko'u mau kuka elua, nona ia, a o kona no'u. No. aa lole i oleioia iho nei ua lawe au nō'u, aohe oiaio. E nana ia Kolemann 1 noho īho noi, ua uhiia ika Io!»i na'u a.ku, Na ka lumi maluna ae o'u i kauoha mai o papa aku aole e hanai puaa na mai, no mea makemako lakou e nui na pai. ai iai lakou a koe haawi i na holoholona a me na makamaka. No ka uku oka poe nana i malama, he $1. no ka mahina. OUamien ko'u hoike no ko'u malama ika poe nawaliwali. Ma ka hora 12 oka po, e hele ana au i kahi o T)amien e hal aku no ka nawaliwali oka mea mai. Ina paha makaala ole au, pehea la e hiki ai ia Damien ke hele mai e ukiona i uameala. Eia hoi, ua papa loa au ia lakou, aole e hula, aole pili waiwai. Kiha, knhea hou ia. No ka pipi wiwi. He oiaio no, he wiwi, aka eia ko'u manao, e hoouna ia mai i 700 a 500 paha pipi, i mau pipi maikai hoi kekahi, alaila eai makou ina pipi momona. Kanoealii, hoike pale—No ke kanu ana ika poe make, ua hoolimalimaia lie kanaka e kanu ika poe make ma ka Haukipila, aole i ka poe mawaho. Aka ma i hai ia mai ia'u ka poe makamaka ole, alaila lua ua kokuaia no. A no ke kahu kaa i oleloia iho nei, he oiaio no, he f 12.00 kona uku malama, aka ua nui aku _kana A ina ua makemake kahi poe i wai, a wahie paha, aole he kuleana oke kahu kaa e hana mamuli o kona makemake, ke ole e loaa aku ke kauoha mai a'u aku, Ina no e hele mai kekahi poe pilikia, alaila e kokua aku no. I ko'a manao,o ka mokuahi ka mea e hoopauia ai kekahi mau pilikia, no ka mea, he hiki ke holo mai aku ma Kalaupapa. He wiwi io no ka pipi e oleloia nei, aka he hiki no nae ke ai. Aohe maopopo ia'u ke kumukuai, No ka laiki ame ka berena, he oiaio no he ino kekahi ho|u 2o ka laiki, a pnlu io no ike kai i kahi wa, a ua waeia no hoi ka mea ino, a o ka mea maikai kai haawiia. Elua ano berena, he Oregon a he Medium. O ka medinm he maikai ia. No na paona ai no'u iho hē iawa no au i ka pule, aka no! kahi poe, ua lawa ole, O ka*n noi ī l:a Peresidena a mo ke Komiie, o ka bexena he 7 paona, ua lawa ole kela, i 9 paona ka lawa. No ke da!a pepa S6 00, uaoiaio no, ma ka waiwai halekuai e ohiia ai. He pono no paha. Damien—-No ka malamaia ana oka poe nawaliwali, ua mahalo no au. Kanoealii- -No ke kauka Morita, he maikai no, koe wale no ke ano o na kanaka Hawaii he manao no i nakahuna Hawaii. T ka pau ana o na h&na niele a na komite. ua awiwi aku h\ ka hapa nui 1 ka hoi me kn manao hoi e halaw&i hou ana me ko Kalaupapa poe mai, eia ka auanei e nanai poopuu loa ana no iluna o k* moku. A ia makou e huli hoi aua. ua lohe ?a aku la na lēo uluaoa o uaoi&ima Kalau papa e kaliea inai ana, "o hoi oukou e ke a iloko o ka ahaolelo. e hod pau aku k Kipikona, a e h> mai īa Waiia i Pegestdena no ka Paoa Ola. liora 12v> r, st,, lulai 17, liaalele ia Kalaupapa, a ku maHouolului hor a C l\M