Ko Hawaii Pae Aina, Volume VIII, Number 3, 17 Ianuali 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE LAU OLIVA. Ka mea nana ka Poka Daimana o na MAUNA HELANI! Ka Olai i hoi o ke Aupuni Sisiliana [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

HE MOOLELO KAAO NO KE KOA OPIOPIO WIWO OLE LAU OLIVA.

Ka mea nana ka Poka Daimana o na MAUNA HELANI!

Ka Olai i hoi o ke Aupuni Sisiliana

IH 4 kl LAKOI E ka'ukoe hele iiei ma ke kula ma ko alauui e hiki i Helani malalo o na alakai ana Lio, e liele ana laa na kula palae pii ana ixsā ua pun. a e ihoana fi\vn r twn, na hiki aku 1a lāhon ma au o ka Manna Mahoe i ka wa i ahiahi oiai lakou malails. f ua ru la ua Ilio ia a ms ke kau walu pohaku e kau aua i ke kuiunpali ai la u;t liio uei i W»pi- n nnua maluna o ko k. .k: wie kalii kaiie, hvHMiiniīīu .• < \ ! iun, nn iake i» Inua ni.i ,i k.i llio o In, hole !ikvi in laua tnn m kn pu n iuHikiihi ku ae I» ua IHo noi I a kaouii aku k kona mau waowao {ke kio pohaku e kuuokuuou ana |K>oikekeiki Lau OMva hoomauao ia, o ka puka paha leoia knhi a ke . l kuhikuhi ia mai ai ia'n lawe ae \ ta Kamale a kike aku la eko-1 jpnwu, lie «akeke a he uiua ana. pajir.a ui wahi ki > pohaku '!a iloko a |iia tuai «!*:•. he w;.hi ;>nkr- • 0 lakeu. e uo kau i kali iho uei, no ka mes ; ki īuua mai kou kahoaka ia'u neī, 'm ka ,ieo o kekahi raea i pane mai i aahu ia hoi me ka aahu &o i?u;ka hiuuhinu o ke auo Mone|>ulo'Q ia hoi meka uhimaka silika lahe keokeo, lalau ae la ua keiki ka palapala luvmsik:vi i kahi inaaie ona, a haawiakula ma ka līma Adera. ea naih a ke ao holookv\i i alo. l»a hamama ka puka no kou komo Qa oho palanehe ole aku la ka kajūv Oiiva komo ana iloko, o ka wa 1 hoi hou mai ai ke pani paa aua ika. ua oki oe i kahi makuakane Bei, e hamo wale ana no mawaho £&&ku la ia me ka ikaika me ka maiieuio hou aku aua la ka puka, he mahiuu aku, ua hoopiha loa ia |p ua walii taata ia i ko kaumaha n nalo hikiwawe ana o kana keiki || o keia wahi me kona mauao kufera. oia la kekahi e komo • pn ana E, eia ka auanei aole. Oit.ī oia e Khele ana mawaho me ka uwe uv.i, Sjlopopo mai la 110 i ke keiki eia |& wahi luaui iloko o ke kulana knmi. E hemo hou ana anei ka puka i lioomama aku ai au i ka naau |»aha o ka mea e kanikau nei mawahi a Lau Oliva i paue ae ai i SSoneka Adera, llkou makemake ke hookoia,.no ka j|ft> oe ka haku o keia wahi, a he wale iho no ko'u. laia i kikeke wl i ka puka no ekolu manawa, ua (§1 mai la ka puka nona. Mai hookaBaia kou naau no'u e kuu makua «, e w r aiho ia'u maanei no kekahi pwa, a e huli Hoi aku no ko kaua K aloha, a e hui hou aku no kaua ||ibpe. wahi a Lau Oliva i pane aku nai kahi makuakane e hiolo maka|#anaua "wainaoaa ke kehau." Pau hoi ke kaumaha nui, a ke huli pa ua wahi makuakane ala me na ■fcftka malalo o na alakai ana a ka Hoko o ka poeleele, a na paa }jou Ha ka puka. HlLau Oliva a me ka Monka Adera |Kele nei no ke Kumulaau Mamalu 9peha na mea a pau, ua ikeia aku Wm, «h holoholona e moe ana ilalo ■k īūhhu hoi ua hoaluulu ae la laHk pau ia lakou 'iu ma kekahi aoao an kau malie ana i kakaLi, 7C ( - h<> m.r-a a!a, ua kapao ia j>au h i k<- kaj/U a ke khh ! ■pi aua k<s auoaiio (-/-.hik. tua!uftB ! u*ea & p&«, < kū'n pau «iāi »Ija '

hoi na Makaikuwaa i ko lakou mala malama mai na paia pali mai. Oiai laua i kokoke aku ai ma kahi o ke Kumulaau Mamalu, na haawi ae Ia ka Moneka Adera he wahi leo kāni kapalili me he aro hokio ala, me he mea ala paha e i aku asta, eia ka Lani akahi no ka hiki. Ia manawa ua lohe ia aku la hoi na manu e hookuu pau mai ana hoi i ko lakou mau kileo kapi ma ke mele ana a ua lohe pu ia aku la no hoi na holoholona e uwo aealala ana elike me ka haawina i loaa ia lakou, ua wawalo ae la na paia o Helani mekeia 'mnu 1e.% a ua piha pu hoi ka lewa mo na leo kupinai, a ua hiki hoi ke leheia i kai o ko kulanakauhāle, pii pu ae la lioi kn malanmlama o na Māknikuwan i ka lewa, a lie mea hoi na ka poe e nana mai ana e olelo iho ai na pau nn mauīiu Malioe i ke ahi, eia ka auanei o ka īlaku nona ia mau kualono. Ua hoohalaia e ka kakou Lau OHva ia po holookaa, ma kona hoolohe ana i ke olioli a ua kupa oia uka. be keu aka r, kr, nanea. Oisi ka Moneka Adera e h;x':karr; ana i kekahi pilā nui i hniia un ano leo a pau iloko, e like me ka nui o na nianu malalo o ua knmul»«m al.n. a i ka wa e hookani ia «i ua pila ala, e kani mai no auanei ka manu nona ia io.\ a pola ae ana in iimnn me kona hv, a ho ku hoi i ka eehia ke hooiaia e naua ana i ka ka Moiu\n ninu hanA, ua moni i* eia ns mea a p.nu. O ka ]oo o kn Moneka ua like no ia me ka leo o na manu, a o kon» mau hoa Laihai olelo iho la no ia oia uka, a e ola aua,kela mea keia mea nona iho, a ua uoho iho la ka kakou ī.au Oii\a ma na paia o Hekni no keeahi manawa, \ia lawe ne īaoia i m mea <* j-,av. malalo o kana aUloai atio, he hiki iaiu ko himeni a ko kamaiīio hoi i ka olelo a ua manu a nie na holohoīona. E *aihe iki kakou i ko kamnilio ana no Lau Oliva oiai oia e hookamaaina aua me na kupa o ia uka waokele, a e huli ae kakou e nana no kahi makuakane a me ka ilio e naku hele ala 5 ta pouli. Oiai laua me ka ilio mr» ke alanui, imua a i hope kahi mauao, aiwa loa aku hoi ka hiki ana i kauhale, hui pu aku Ia hoi me kshi luahine, he paiauma k.n hana, he mau hora ia uo ke kupilikii a me ke kaumaha, ua uhaiaholo ia e laua ia koena po a hiki i ke ao ana a ma ko awakea o ua la ala, ua hiki mai la ka ilio i mua o laua me kekahi lau laau ma kona waha mai Helani mai i kakauia hoi me kekahi mau hua palapala, a e heluhelnia penei: "E hauoli no'u'" Lau 01iva. I bo laua ike aua i keia mau huaolelo, ua hoomamaia ko laua naau kaii* maha, a e loaa mau mai ana he mau lono ia laua mai ka ilio mai uo na mea e pili ana no ko Lau 01iva noho ana ma Helani, a pela no hoi laua i panai Ua hala ae la na lā' malie, a ke omaka mai la hoi na la ino, a ke iko ia aku la hoi na g&o omamalu hakumakuma eleele o ka manao kipi e pahola ae ana maluua o ka noho alii a me ke auj>uni holookoa. Heaha koia ? wahi a ka ninau. "He nene kaua" wahi a ka alihikaua i paue ae ai imua o ka Moiwahine Ka nanionapua. O ka mea i kuluma a i m?a mau imua ou,~ a i kamaaina hoi ma na kuono a me na poopōo o kou Halealii nei, oia kai ku iluna a i liona lima e kue mai ia oe, oia no ke Kauna Biudala, aia oia ke hoomoane mai la maluna o na puu o Mesina, me kona puali kaua nui hewahewa, a i makaukau hoi e lele kaua mai maluna o kākou i na manawa a pau, e ku wale aku anei kakou e nana wale me ka ae ! ana aku iaia, e hooko mai ia i kona mau ! manao ino maluna o kakou! Aole loa pela, e Mr Alihikaua, e hana aku i ka mea e hiki e pale no kakou iho. Ua haawi koke ia ae Ia he kuahaua alii, a ua makaukau hoi na puali kaua aupuni a me na puali kuikawa, e ku aua hoi kela a me keia mea me ka makaukau.no ka wa e lele kaua ia mai ai, a o kahi makuakane hookama hol I o Lau 01iva, oia kekahi i komo pu ilo- ! ko o keia hoomakaukau kaua ana, oiai j he wahi kon oiaio oīa m ka puali kui. f lraw*s. ' O Bia'lala h<t keikī n!n oia, a he ko- ' V'} pilipouo i ka Moiw*hbiē O k+-is ! uī»Um6 oi* wj ke «u-

| puni, akn. malalo o kekahi knm'n, ua ! kau aku la kona mau maka maluua o | ka alihikaua mii me ka inalna piha, no 1 ka mea, ua pinahele oiaio ka aīihikar.a i mua o ka moiwaoine, a he hoft haihai olelo no ke kuluaumoe ma ke ano hoonanea, no ia kumu, ua kuhihewa ua Biudala nei e hana ana ka alihlkaua a me k<% moiwahine i kekahi manao e hoohui ai ia laua iho, a o i'a no hoi ka Biudala i liā mua ai, aka aolē nae oia i ae ia mai e hui pu aku a e hoonanea pu aku hōi me ka moiwahine ma ia "pohai anuhea," na ia mea i hookomo mai i ka inaina wela iloko o |i'ni!a. la, nolaila ua lawe ae la oia he puu iīnla nui mailoko ae o ka walhona anpunl, a me ift puu dala nnl, na hoolimalima aku la oia ho fselnoA nui oka poe knewa aeahnnkne i loaa ole kahī noho ann oke kulanaknuhnle a me kekahi poe e aēj, mawaho, a hoolako aku ?a la lakou me na mea mT» k» a me ka lohe ole ia keia mau hana ana, aka I kona ike ana ua makaukau na mer. a pau, ua lawe ae la ola i na puu o 3Tesina i kahua hoomoana nona, a akahi no a ike ia ne la e kipi ana o la i ke aupuni a me ka nohoaln'. Oiai na aoso elua e kn makaukau ana e kali ana hoi ka aoao aupnoi o ku lele kana ia mai ēna kipi, a ma ke Mimoe 0 kekahi po, oiai ke aliiwaMne okn nnni e hoolei |>an ana i kona malamalama, n,i ike ia aku la «a halo'alo'a a me ke oknku ana ae o na poo o na kipl mawaho oka pa e hoopuni ana Ike kulanakauhale, r e lohe pu ia ako an& tto hoi ka leo nui o BJudaīa e hookiklua ana i kon» mau koa, e pii akn un oko oukon mau ala nlili a e komo aku iloko, a e luku akn ina kon nupiini. a e lawe pfo mai I mn ko oukon n\att limn. t*s hooko aku la kona mau koa ī kana man katioha, aka mamua ae oko Ifikor_ manao ans e holopono lakou makemake, ua ike ia akn la I&kou e hiolo makaWalu ana mai Inna aku o ke kae oka pa, ua loaa pono aku īa lakou i ke One-n a na koa aupuni ekn makaukau ana ina wa a pau, aole uae 1 hookuemi in aku im koa kipi, ua hoomauia ke kaua mawaena o na aoao elua a hiki ike ao a«a, ahe nui wale ona heann e waiho mokaki ann ona aono olnn, ua hooikaika man na koa kipi me ka mar.no e lanakila, aole nae J ko. Ta komo no lakou iloko o ke knlanakanhale no elua a ekolu manawa, aka ua hoopuehuia aku no lakou e na koa aupuni. Ma ke kakahiaka aua ae, ua emi hope aku la na kipi 110 ua pnu o Mesma ai ka nana pono ia aua ona m«ke, Uft like a like na aoao a elua. Ma keia hoouka ana, ua komo no ke auu ina koa aupuni, aia hoi iloko oka poe i hoeha ia o kahi makuakane o Laii Oliva, ua loaa ponoi na mauapaika ana kipī, ua haihai ua au, koe nō nae ke ola, ua hoihoi ia aku la oia no ka Halemai o na koa e lapaauia ai. Ma ka maua o ke aupuni, ua kahea hou ia ae la i puali koa hou, mniloko mai ona ohana oka poe i make ame ka poe e ae e loaa aku ana ina maūa aupuni elike me ka hiki, no ka hoopuipui hou ana āku i-na koa aupuni aua loaa no he mati pani maloko mai ona ohana oka poe i make a i hoehßfo, a he poe e ae kekahi, no ka hoopiha hou ana aku ma ko lakou hakahaka. Ua ninau ia aku la'kahi makuakane o Lau 01iva, ina paha he ohanā kona i mea e ] pani ai ma kona hakahaka, ua hoole mai la kela, owau wale no ame ka'u j wahine, a he keiki ka maua he opio ioa j nae oia no ka nmi makahiki a oi iki ae,! aole nae oia me maua, aia oia ma kahi hiki ole i kekahi poe ke ike aku iaia. O kou wale no ka rumi i koe aole i loaa ke pani ma kou >vahi? "No'u ia rumi, na'u e lawe ika hanohan© o kuu makuakane, a me ka inoa laahia oko kakou aupuni makuahine," wahi a kekahi keiki opio nani oiai oia i komo mai ai iloko o ka rumi. "Auwe, ka nani o na nani. a o ke ola o kuu Uhane." Nani wale ko'u ike ana aku i kou m'au helehelena mamua o ka lawe ia ana aku o ko'a ola no ka pono oko kaua moiwahlne aloha, mai ake e | kwua hts haawiaa ia oe e iike me ko'u i J keia w& oiai oia i hoike aka ai j | kouHM&u i u>vm o b|a hlt;. ) M* k#i* h#)u u e jk* aj Lu KL', Ht»Vr£j,' PtJ Aii t M ' u*t L'jUh >, kt pokjtt 'Ulmana «. k* ' I ihu <Jl3va. mu k« o 8)1411»