Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 44, 4 Nowemapa 1882 — (Make Pepa panai mai a "Pao Aina," Oct. 31, 1882 mai) Pane a ke Kuhina Kipikona I ke Komite Umikumamakolu Ka Pane a ka Pae Aina I KE KUHINA KIPIKONA! [ARTICLE]

(Make Pepa panai mai a "Pao Aina," Oct. 31, 1882 mai)

Pane a ke Kuhina Kipikona I ke Komite Umikumamakolu

Ka Pane a ka Pae Aina I KE KUHINA KIPIKONA!

Ko kouoia nei makou, o hoopuka aku i koia nupepa manuahi, i ike o ai ko uiakou poo heluhelu mwmua o ku hiki ana aku o na lono e ae, i ka pane a ka uha kuhina a me ko makou wohewehe maoli ana i ko ano o na kumu hoohnlahala. | Pane a ke Kuhina Kipikonn, J KKENA OIHAN'A 0 KO NA AINA E, Honololu, Ocatoba 28, 1882. 1 ka Hon. G. W. Pilipo, Hon. J. Keau, Mr. W. I\. Castle, a me kekalii poo e ae. E na Keonimaua, Mnmuli o ko kauoha a ke Alii ka Moi, uu loaa ia'u ka hanohano o ka pauo aua aku ia oukou. O oukou, ma ko oukou uno Komite, uu waiho ue imua o ke AUi ka Moi he kopo o leekahi uiau olelo hooholo e hoiko ana i ka hoahewa i ko ka Moi muu Kuhina; ho mau mea hoi ia i olelo wale ia na kekahi i»e kupono i koho ba-lot-a i hooholo maloko o ka luakini o Kawaiahao, ma ka po o ka la 23 o Ok'itobn, Ma ko'u pane ana aku no ko'u mau hoa a me a'u pu, ua ili maluna o'u ka hanoliano o ka hoiko ana aku, lie mea ua makou i mauao a i mahalo nui no ke kulana makaala o ko ka Moi mau makaainana ma na hooponopono aupuni, o kiai makUukau ana a kuo aku ī na lawelawe kupono ole ma ka hookele uun V uIIIUUH 0 Ea leliuieliu. J\'ll ia ano makaala e kokua i ka hookaliua ana i ke kulana maikai maloko o na liooponopono ana o ke aupuni. Aka, o keia mau hoomakakiu ana, lio mea pono e hoohana ia me ke akahele loama ko kiai ana i ko ke aupuni hookple ia ano. He mea kupono ole ka lawe anamai i na ahewa kiunuole i nelei ke kahua, a hoalainai i na paio kue; e like la hoi me keia; aole loa lie kupono o ke kau ia ana aku o ka liopena o ka ka Ahaolelo mau liana maluna o na Lunn uui o ke aupuni Maloko o na olelo hooholo a oukou i apono ai, ua ahewaia kO ka Moi mau Kuhiua no ka hooholo ia ana o ke Kanawai Hoaie; no ka hoolilo ia ana o ko kuleana maluna o kekalii o na aina Lei Alii ia hai; a no ka hoolilo ia ana o kn mana nana e hookohu aleu i na Lunakanawai Apana. A oiai, ua lawelawe pu no ko ka Moi mau Kuhina ma keia mau kumuhana ma ko lakou ano ho mau hoa no ka Aliaolelo, aka, o keia mau ahowa, e kau aku no ia īunluna o ka Aliaolelo i pau iho nei; a he elua lala o keia Komito 0 oukou, lie mau hoa no ia uha. O kekahi lala a ko oukou Komite, he Loio Kuhina oia mamua, ua pakui pu ae oia ma kona kakau inoa ana, o hoole ana a liaalolo i kekahi o na kumu kue maloko o ka oukou palapala hoopii, a oia hoi ka hoolilo ana i kekahi apana aina Lei Alii, Na kona ike kanawai me ka hoomaogopo pono 1 keia ninau i hoapono iaia ma kona haalele ana-a kuo ia kumu hoopii; a he kumu kahaha no hoi no ka mea nona ka inoa o kau nei malalo, oiai ua loaa i keia keonimana ka ike kimawai a me ka makaukau mn kona ano he lioa uo loko u ka Ahaolelo mainua, pehea la oia i lioomaopopo ole ai i ko kupono ole o na kumu lioopii e ao a pau, a na ia niea la hoi e ao aku iaia e ana loa i kona inoa mai keiu palapala hoopii kuliina aku. Uapakuipu ia me na kumu hoopii lehuleliu e kue aua i na Kuhina,- a ua ka Ahaoielo wale no ia mau mea a pau —ua olelo pu ka oukou mau olelo hooholo, ua konokono ia lea na Kuhina e hoonoho i na punahelo ma na oihami. Ko hoea mai noi keia kumu hoopii me ua liiona inoino mai ka Luuahoomalu mai o ko oukou Komite, ka Hon. G W Pilipo,—ke alaknia mekahookele nana i lioala ka halawai i kapa wnle ia na ka poe kupono i ko koho balota ka i malama —e koi e hoololi i ua hoo-

īwaopono Aupnui. No ka inen, nn loan aku knlii oihaiia « na apo mni no īa, kn Luua Ilelu o Koliala Aknu, mai koia Ahakuhina akti o 01010 ia i\oi i ka hanwioihaun i na puualu>U\ E na Keouimana, O ka oukou mau kuniu hoopii, aolo i hoiko maopopo mai i kokahi hana a ko ka Moi Alia Kuhina i hwolawo maoli ai. Aole koia he mau kumu kahua kupono no ka hoopii aua ina Kuliina, Ua pili wnlo no komau niea i na ninau kulana o ko ke Aupuni kahua, a me ho la he haua kupono ift no ko kukakuka ana o kekahi Ahaolelo o hiki mai aua, aka, no keia inanan-a, lio ouou kalahea walo aku uo ia maloko o ko ka Moi mau noonoo ana. Me ka mahalo 1 Waltbr M. Giesoi> Kuhina Nui. [Pane a m Hoahanau Kawuinui. ] Malalo iho uoi, e hoakaka ana makou i ka manao o na kuinu hoohalahala a ke Koinito i waiho aku ai i mua o ka īnoi ma ko aho he pano i ua olelo palo a ko kuliina o ko na aina o o ko ka moi aupuni. A maia hoakaka ana, e hookuu ana makou na kal&hui o kaupaona. Aka no makou iho, he leumu kupono na ka leliulehu e hoohalaliala ai, ka li. lo ana na ka poe liewa ponoi e palo niai i niua o ka lahui ma na kumu lioohululinla i waihoia aku i mua o ka moi, uo kn, īuea, aolo palia he mea liewa o ae mai i leona liewa i mua o na aha hookolokolo o ko ao nei, koe paha kekahi poe iluku loa i ae maoli īuai i na hewa i mna o ua aha. Aole paha kakou e manao o lakou nei kekahi oia poe. No keia moa ke kuuhihi nei na kuhinn maluna o ka aliaolelo na liewa a pau aka aha kuhina e hana nei. He pee keia a ka aha kuliina malalo o ke koloka o ka peepee akua e hoonalonalo ai, aole nae e nalo, mo iuea lie peopee akua na "kamalii puakai ole.' atA UHAŪHA ,DAxj.-x „ 1 [, , rr, r LEHU. Hb " Ma ka pane a Hk Ex. AY. M. Kipikona maluna ae i ke Komite. Umikumamakolu o na makaainana o Honolulu, ua hoonele oia no ka ekemu ana no keia kumu, aka aole o kona ekemu 010 ana, oia na mea e paa ai ko makou' waha. E hooinaopopo ko makou poe lieluhelu, o keia kumu, oia kekalii o na kumu ikaika e hookahuli ana i ko lakou noho kuhina ana, a e liiki ole ai hoi ke aponoia ko lakou noho luiia aupuni ana. No ka mea, ma na olelo a keia aha kuliiua i mua o ka ahaolelo, ua kukala ao lakou me ka leo nui, "aole loa e hooliloia kokahi elala o ke. aupuni me ka ae ole o ka ahaololo." A ma kekahi la no hoi, ua pnoho ue kekahi o ua mau kuhina uei me ka i ana; "ke liele aku nei makou i ka hoemi lilo una." Eia ka makou, pohea ka $ 14, 300 i hoolilo waleia i na uku eemoku o na wahine Pukiki, me ka paa o ka aelike me na poe mahiko, o uku lakou i ka hapalua o na eemoku o na waliiue Pukiki, i hookoia 110 lioi e keia mau kuhina malunn o na eemoku waliine Pukiki o ka niokuahi Momweh, aihooleia iho nei hoi e lakou maluna o na woliine Pukiki o ka Ilr/»fa, no ka mnuiiu ekaeka lio lioomaliuiali aku i ua poe maliiko i oluolu mai ia lakou? Pehea ka $ 5,000 ika īniaiona aku ))iū i lapana e liolo la/ Hoahu ke kuleana e lawo ai i leeia pr.u dala mailoko ae o ka haawina hoopae lima liana/ Aole anei he luuiwina i hookaawaleia no ua Elolo i ko naninae? Heaha ka mea {awe ole niai ia haawina ae? He neo anei noia haawina i ko dala ole, a o ka haawina lioopae limo luma !;a mea elala. Ua noi aku ka ahahui Hoolako a Hoolawa Lima Hana i ke aupuni Hawaii o liookohuia mai o Mr. S. T. Alexander i Elele huli lima liana i lapana malalo oko ia hui mau lilo ponoi nie iee elala 010 mai a ke aupuni e uku ai, aka.hooleia mai nae, a o ka. hopena ko uhaulia wale iala ke la puu elak me ko akaka ole o koua lewalewa iho. Pehea kela kuai iuawai eli o Waikiki nona ke kumukuai lie 0,500 i makana waleia aku la ma ka ]Jono ole? No liai ka aina, uo liai ka wai, a o kahi hea la o ka wai kai lilo mai i ko aupuni, ano ka uianawa liea la. 3 x\.ole anei keia ho mau hano hoomaknmaka

wali> no nti kci!\ mau knhin» >> ulwuha noi i kt* tlulrt o ku lahui/ ko la mau ilala he «3,000 a keu o ka bil;j kikoo t\ llwffiiung &Co. i ko aupuni no ka ><21,000 i liooomiouiiia mni aliiki i ka 818,000. Nawai aku la koln nt!tu ilala kru:' Xa na kuliiua pouoi auoi/ Nokt> aupuni auoi ? No keaha ka mea hoopololei 010 a i ka 818, 000 walo no « Jloffuuug kC<>. n kikoo aku ai i ko keoua waiwui/ Heaha ka nui o ua lilo 110 ko alanui ka;i. hao e 11100 nei niai Manamana ahiki i liamoiliili; Heaha ka uku Koniibina o ko Kuhina lialaiaina no ka liaawi ana i ke kuai i kola hui kalepa, toe ka hoolaha ole a ko kumukuai erui? Eliia pahu rama e paneeia nei i ke kuhiua no koia mnnawalea io hui kalepa? Auhea ka like o keia mau hana a na kuhiua me na olelo a lakou i mua o ka almolelo e i ann, "aole loa e hooliloia keknhi tlala o ko aupuui me ka ae ole o ka ahaolelo." Aolo auei e hiki i ka lahui ke knpa aku, he aha kuhina hoopuuipuni loa keia o Hawaii noi. KA HAWAWA 1 KA lIOOKELE ANA 1 NA HANAOKE AUPUNI 1 ko makou hooni'iopopo aua, o koia ka aha kuhiua hawawa loa o ko ka moi aha kuhino, no ka mea, mnhopo koke o ko lakou kohoia ana i mau kuhiua i ka la 20 o Mei i hala, ua hookohuia o His E.\. W. M. Kipikona i Peretji.leua no ka Papa Ola a me kaua mau lala i makomako ai. Ma ke kanawai, aia iloko 0 ku ahakukamalu e kohoia ai na lala o ka Papa Ola, eia uae, ma ka Kipikona hookele ana he koho lalau e mamua, a he mau pule e hala mahope o ka hookohuia aua, alaila noi mai e hookohu aku iaia i Peresideua a me nu lala n ka Papa Ola. Ma kela hana ana a Kipikona, ua alakai hewa oia i ka moi, a ua haule hoi kaua hoohiki iiia ka oihana. Ke hoike mai noi koua j uiiiu i ka io ole, a okona poo hoi i ka 1010 ole. lvA . . AINA LEI ALII O WAILUKL U ' A O kein ke kumu kukonukouu loa o ko leeia aha kuhina howa, a oiai ua wehewehe iiui ia keia kumu e ka laliui makee aiua, me k;t lohe ole ia o ka leo hoapouo ma ka aoao Imawi aiua, mai na makaaiuana mai, koe wale no ka poe hoopilimeaai luuamakaainaua, nolaila, he mea pouo e pane pokole makou peuei: inahe kuleaun maopopo ko II Keelikolaui maluua o na aiua lei alii, heaha ka mea lawe mai e haua kanawai a na ka hale ahaolelo e haawi i kona aiua? O ke kumukauawai hea ko Hawaii nei e ku nei, ko Kamehamelia v. paliu, a i ole ia ko Kameliameha 111. paha? lua o ko Kamehamelia v, ulaila ur hnna kauawaiia na aina Lei Alii e Kumehamehii v. malalo o koua kuimikauawai, a he kanawai hoi kona e ku uei aole i lioololiia a e hooLimalimaia a 01 aku mamua o kanakolu makahiki. O uu kanawai noi, aolei hoopauia aole no lioi i hoololiia a hana hou ia i kanawai maluna o kekahi kanawai. I ka wa no lioi i make kauoha ole ai o Kamehameha IV, ua hele pololei no na aina Lei Alii ia Ilamehameha V, aole i kue a koi iki o M. Kekuanaoa i kona mahele o keia mau aina lei alii ahiki iJīona nmke ana īuamua o ko Kamehameha V make ana. Eia no lioi kekahi, i ko Kamehameha lIT inake ana, tiaiiku ka lahui i kona mau aie a me na lilo sf kona hoolewaia ana, a heoha ko hui uku panai no kona waihona i hookaaia no ka aie o kona moi, eia walo no o keia mau aina lei alii, i mau aina no ka lianohano o ke kalaunu. 'A maleo o Kamehamelia IV a me V. a uie Luualilo 1. ua uku mau ka lahni no ko lakou mau lilo hoolewa. lua aola makou i kuhihowa, ua ukuka lahui mai ka 517,000 a i ka 21,000 dila no na hoolewao na moi pakahi i mako. A o ]ia mea a makou i kue loa ai, oia no ku. ninau ole ia nna o ko kakou alia kiekie no keia mea ano nui, oia ke • aho o ko kakou noho alii. Ina ma keia hana ana a ka ahaolelo, ua loaa io ia R. Keelikolani lie kuleana hapalua, alaila aole ia he moa e neleai ka wahine mare"a ka moi Kamehameha IV e ola noi, ka moiwahinp kane make Emma Kaleleonalnni i kona kuleana hapalua. No ka nJea, o ka uku e ukuia nei iaia e ka ahaolelo, no koua kuleiua hapakohi kelao ka waiwai o kaua kaue. O ka waiwaihea la keia? O ka waiwāi paha ma ka inoa moi wale no o kaua kane, a o leeia mau aina alii paha? Ina no keia mau aina lei alii, alaila, aolō i kupouo iki, uo ka niea, ho hapalua kona kuleana io iloko o ka waiwai o kana kaua i make kauoha ole. Mamuli o keia hoenioni ana a kn ahaknhma pili wale ma-

Jalo o ko kauakn dalti, i kokna pu ia mai e īia lana makaainana poo liakaliaka, e ano o aua ke kulaua o na ama lel aIU, a e lielo loa aku ana palia auanoi i ka nel . 010 oka nolio alii. k I na e manao ia o \V ailuku wulo uo ka hapalua o ne ama lei alu a pau, alaila o kekahi hapa 1 koo no ko kuleana aku i koe ia R. Keelikolam. He mea nui keial Aole īio hoi i lawoia niai kela haaw i ama ina ke ano maikai o na kuhina, aka mo ka pupnahulu maoli a me ka hoomannialiia o na lunajnakaainana ma na paina awakea ma na hale o na kuhina. a ma na ahaaina akea lehulehu, amana onou oiliaoa aupuni no hoi; mo ka noonoo pono ole ia a lilo aku la! Na ue, kuhma keia biia. KA LUMAI ANA I KA AINA ILO KOOKAAIE. E hoomanao ka lahui, o na kuhinao ka moi, o ia no n lalakai o nahana hoo- • ? °v-1 au P un V Na lakon no i hoolala i ka bila haawina 120 na lilo manunnuu wale a oke aupuai na makahiki e! 1 . e hele aku nei. a liooia īho la ia bila haawiua a wplLlo mai la i mua o ka ahaolelo o hooholo aku ia mau haawina. E nana ikes 00 000 no na puali makai kuikawa ma na moknpnni, na lako pukuniahi he 820000, ka halealii monimoni elala, a me na haawiua lehulehu e aku aolo e pau ke helu aku. Nawai i hookumu i keia mau haawma? Na na kuhina no a he pili wale aku no ka na lunamakaainana malalo o ke alakai ana a keia mau kuhina puka lua, Oka manao oka poe hookele aupuni naauao iomaoli, o kalakou mau hana e lawelawe ai no ke aupnni ho haua kuio maoli e lia ana no ka pono.o ka aina ame ka lahui. Aka, ko hooili nei keia aha kuhina poo olohaka maluna o ka ahaolelo ka hewa, Ēai eo, ua hoomakaukau keia aha kuhina i na niea maikai, eia ka he mea ino wale no, a me ko keia aha kuhina ,ike no he hewa, he uhauha, he hoopioloke noouoo, koho no nae na lima ia mau haawina a pau ka bila. Ke mauao nei makoa, aohe keia he wa na ka aha kuhina e kauhihi ai i na hewa o ka lakou man hoolala hana aua maluna o ka ahaolelo. No ko lakou ike anei, ua kaawale ka aha olelo mai ia lakou aku i kuhikuhi aku ai ka liewa i na lunamakaainana? Aole! He hilahila loa kela kumu pala He pale kela na ka "ia i make i ka'hola" KA LAWE IA ANA O jKA MANA APONO HOOKOHU LŪNAKAJU He oiaio loa, ua laweia keia mana mai ka mana hookolokolo aku e ke kanawai o 1882 nei. Ua mahalo makou i ko ke kuhina loio ku hookahi ana aku e kue ikeia kanawai a hiki i kawa a kona mau hoa kuhina i haalele mai aiiaia a puhee aku la i waho o ke keena ahaolelo ma kona heluhelu alua. Oka oihana lunakanawai, aia no malalo o ka hooponopono ana o ka mana liookolokolo, kekahi o na mana nui ekolu i hookaaWaleia e ke kiimukanawai, aka o ka oihana kiaaina, ua hamau ko kakou kumukanawai no ia oihana. Eia ria9, ua hoihoiia aku la ka apono ana a me ka hookohu ana Hi-.iluna o ke kiaaina. He oiaio, na ka ahaolelu keia kanawai hope i hooholo, aka he mana no nae i na kuliina ke hele aku e keakea i ke kakau ana o ko ka moi pulima maluna o iakanawai, ke ike lakou he mea hewa ia. Ua hana anei keia aha kuhina ia mea ma ka aoao keakea aku? Aole. Ua hookuu wale aku lakou i ka moi oia wale. Ama ia" haua ole ana, ua hewa loa ne kuhina. KA HOOKOHU ANA I NA PUNAHELE. He mea oiaio keia.ke hoomaopopoia kona ano. Ona lunamakaainana a pan i hanai ai ia e keia aha kuhina, a hewa ka waha, ua hoi aku lakou me na awei awe o na oilaaiia papalua a papakolu. I I na makahiki mamua, he luna kuokoa o J. Kauai a me Palohau, aka i koia kau rni.aolelo, he pio laua na ka hoopilimeaa me ka hoomahualiua liloo keaupuI ni. O Kaiūukou hoi, he lunahoomalu oiu no ke komite hoopiipū haawina, a o na luna aku i koe i motio ia e ka hoopilimeaai, he mau lima olohani like ma ka aoao o na huawina hoomahuahua n na kuhina i alakai ai. I ka wa i lilo ai o Kipikona i kuliiua, ua hookohu kokeia o Kikaha i kakauololo no ka Papa Ola, a ua hoopiiia kona uku mai ka $300 o kamakahiki i na kakauolelo mua a i ka $ 1800 i keip hunona ake kuhina. Oka nku mākahiki keia o ua paaua o ke aūpuni e nolio nei mai ka hora 9a. m. a i ka hora 4 p. m. oka la. A o kekahi poe, ho emi iho malalo o keia. Ke hele no o Kikaha i o a i anei, a o kekahi mau luna aupimi e ae e noho paa nei i ka hana, ua emi iho malalo o kona. E nana i ka luna wai o Honolulu, ke kakau. olelo Aulel, na lunakanawai apana, na luna makai a me kekahipoe luna anpuni e- ae, ua emi loa koiakou uku niamua o ko.keiapunahelo. E nana houae kakou i keialiana i b< puna Uele. Ua hooholoia te ka ahaolelo. lie ? 6 000 no ka hoonui a me ka hobmaemae anai ka haiemai pupule;. aka iue ka hoolaha ole ia ma ke akea a na ka inea emi o ke koho ana e lilo ai, Aia haawi īn'alu ia ak\x la ia haua i ke kaikuaana o uo ka $ 5 800.