Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 43, 28 ʻOkakopa 1882 — KA HALAWAI MAKAAINANA HUII KA HAIOLELO NAAUAO A HON G. W. Pilipo. Na Hooholo e Hoopau i na KUHINA O KA MOI KU KOMITE UMIKUMAMAKOLU [ARTICLE]

KA HALAWAI MAKAAINANA HUII

KA HAIOLELO NAAUAO A HON G. W. Pilipo.

Na Hooholo e Hoopau i na KUHINA O KA MOI KU KOMITE UMIKUMAMAKOLU

Kawaiuhao, Uet . 231882, hoi a 7:85 p 111 Hahuvai na makuniiianaJHawaii maoli ka aina imv ka Luakiui o Kawaia-! liao. TJa kaheaia ka hoomalu ana o ka halawai e Hon J U Kawaiuui. Ma ke noi a A P Kulaukoa, uu kohoia o Hou ,r U Kawainni i Luna Hoomalu. Ma ke iioi a D Malo ua kolioia o B V? Kawainui i Kakauolelo. Hoakaka mni ka Luna Hoomalu i ke kumu o koia halawai, oia ka noonoo ana no ko kakou Kulana Aupuui e noho nei, a mahope o ka pau ana o kana hoakaka una, ua lawe ae oia ia Hon G Pilipo maluna o ka Awai, a liaawi mai la i keia haiolelo malalo iho nei; E o'u hoa makaainana, ke haiiwi aku nei au i ko'u mnhalo ia oukou, ma ko'u hoohanolianoin ansi mai, e lilo i alakai ao.ua hana a kakou i hele mai nei, maimia oke kahua Ke kulana oke Aupuni. Ke ano o ke aupimi. He aupuni Ku ■ mukanawui; a i hoomaluia e na Mana Nui ekolu. He mau maun kuokoa, a he liko kft muna. Aole loa e hiki i keknhi 0 keia mau manu ke huohuikauia. Ka mana Hooko, oia ko ka Moi. Ka muna Kau Kanawai, oia na 'Lii i koiioia e ka Moi. Na Kuhina no ka lakou mau Oiiiana. Ka poe i kohoia e na makaainaua. Ka īuana Hookolokolo, oia ku numa 1 ka Aha Kiekie, pili i nu uiio kanawai. He maua ka lakou olelo hooholo me he kanawai la. Ho Moi Kmuukanawi. Uakohoia oia a ua hooliikiia, e ma]ama i ke Kuiaukauawai a me na kanawpi. Ka malama ana ike aupuni. Ka hoonohonoho ana i na poo aupuni. A maluna o na poo aupuni ua hewa. Ia lakou ke ao ana ika Moi. Ka hooko ana ina haua pili aupuui. Ka malama ana i nn aupuui a me na mea e ae.

He Laliui Kumukaiuwui kakou. Aia ko kakon kiileana ma keia iialawai ana, ma ka panku -i o ke Kuumkanawai. A ua kalieaia kakou o kuka aiaikai, a o uoonoo no ko kakou mau poiio, a e noaoi aku i ka Moi, a mo ka Aliaolelo, o t>reho i ko kakou man pilikia. Aole ho aiiaolelo i keia tva, a iiolaiia, imua wale uo o ka Moi o noi aku ai kakou no ko kakou niau pilikia. A heaha ia mau pilikia? E hoiko ukn ana au īnalalo o ke kumuliaua a kakou, i akoakoa mai nei ma keia lialawai E na Hawaii Ponoi, a me iia raakauiaka alohaoHawaii. E aha ana oukou? I hele mai iiei oukou e iko i ke aha? Healia ka oukoue makemakenei e ike? Ia oukou e nana aku ai i ko oukou mau Hookele aupuni, e hookokoke aku aua i ko kakou moku uupuiii iluna o na kuaau ina ua hiki aku, a ua hiki paha, a lieaha ka liana kupono ia kakou? E waiho wale aku anei ia lakou pela. Aole. E lalau kakou me ka lokahi e kiola ia lakou, a e lawe īani i ka lioeuli mai ia lakou mai ma o keia halaivai la, a e uonoi aku i ka moL A no, ua hjki mai kakou i kalii o ka niuau a kakou i hele laai nei. Ke ku. lana Aupuni uialalo o ke alakoi ana a ka Aha Kulaina e noh.o nei. 1. He hoolilo nui i ke dala o ka lehulehu. He haua hawawn maoli. He Kaiaiaina naaupo e hoonui ana i na hoolilo, mamua o na mea loaa mai. 0 na loaa i manaoia 51,800,000.00 O na lioolilo ana malalo iho o ka kou mau alakai ana he S 3,563,116.86 E ike auanei kakou ina keia, i ka hiki ole ia lakou e aiakai i ka ahaolelo ma ke ano naauao. A e ike ana no hoi I kakou i ka hiki ole ia lakou ke malama i ka waiwai o ko kakou waihona, a uia-1 laila, e loaa ana ia kakou lie poino nui 1 e liiki ole ai ke hooliolo i ka kakou inau hana. ■A ma keia luuia, ua kuo maoli lakou i ka makemake o na poe s pau e uku uei inaauliau. 2. K e lumai nei lakou i ke aupuni iloko o ka aie nui. Xa ka Aha Kuhina maoli keia hoaie ana no ka Huina he $2,000,000.00 Ke koe noi he huina aie nui i keia wa. he kokoke, he A3OO, 000. He hanaaaauao aneikeia? Aole. 3. Ko lakou liooliio ana i ke ahupuaa o Wailuku no ka Ona īniliona o ke Kulaokaiaaomao. O ke Kuhina Waiwai e u»iio nei, oia ke mea nana ī hookumu "

i kfeia lie\Va. O ka Loio Kuliiuo, he Loib oia no \ia Ona milioua 1«. O ko Kuliiua o ko iia aiua e, oia ka makiialiiiie 0 ke kauawai e hoolilo aua i tia aina la. E na makainaka o'ii, o hiili aku iliopo a o .uana-aku iluua pono o tiu mau aina la. He aiua oia kalii i "hookahe ia ni'ua koko Le nui o-ke kakou inau kn- [ pi\na, o ko Maui a me ko Hawaii. A uo 1 ka uni o ua koa i moko raa ia knna aua, | ua iioopiliaia ko la kaliawui o lao, a nolaila i kapaia ai ia knua o (l Kcpaniwai;" a uo ko ana lioi o na koa o Mimi imua - o na koao Kamekamelia, a lalama aku la lakou i kapali e iini ana ike ola, kapa liou ia ai e Kauwiuipali ka inoa oia kana. Jso keia aina no i kaua ia ai kekah kmia imia aku, a ilaila i luku ia ai m koa kanlana o Kalniiiopuu, oia lioi na koa aiia o kaena ai uo ke koa, ka ikaika a mo ke akanaai; a oia no kona mau koa kini kino. E olelo at- iii, "Inu nku la a'u Alapn i ka wai." Aia iluna o keia aina na iwi o ko kukou mim alii, i kola llina kaulana o Kapola, akn ua lilo ae uoi ia i ka maliliini i nelo i ke alolin ia lakon. Ho waiwai keia i luuwi ia e ka oloio hooholo a ka aha Kiokie o Hei 1864, o hoolilo ana i keia "waiwai o ka Moi Kamehameha V, a mo ka Moi wahine kanemake na Hooilina, a o ko kumukanawui o Aug. 1864, a ma ke kanawai o 1865 īia mea nuiia i omau a paa aku i ua'mau aina noi, i wiiwai no ka noho nlii. Ma ia kanawai i hoike ai o K. V. i kona manao, o hoolilo loa ann i na aiua o ka Moi, no ke ola a nie ka hanohano o ka noho alii, a ua lioole lo.a oia, aolo e pili keia niau wahvoi ina o kona uiau Hooilina no kona inau waiwai poiioi, ke ole oia he Hooiliua nona no ka noho alii, a ua hoomnhi loa ia no ua wai- > ni la, aole loa e hooliloia. Mc ka ike o keia aha kuhina i keia mau mea i hana ia, ua alakai kalohe Ukou i ko kakou īnau waha olelo e kue i keia īnau mea i hoopaa ia. Aia ma ka hale noho o ke kuhiiia o na aina e ke keena i kuka iu ai keia hana kuniakaia; malaila na kuliina oiia, a malnila na olelo hooliiki e kokua ana i keia hana. Ua kaka\i ia na ae. A-ine keia i ' hana ai ko kakou aha kuhina i keia inea ino; oia lioi, ua hoolilo ia keia wai--1 wai ms ka paa a me ka hoololi ole ia o kela kanawai aua aina o K. V. a me ' kela olelo hooholo a ka aha Kiekie. A ua alakai kaiohe lakon i ko kakou Moi 1 e apouo i keia hann. Mn keia, e hoike aku keia halawui i ko lakou hoahewa ikaikn me ka lokalii i keia aha kuhina. 1 Ua kaili mai lakou i kauwahi o īia haua malalo o ka aha kiekie. Oiai, aole i hiki ia l&kou ke alakai ma ka aoao pololei i ka ahaolelo ma keia hana kue i ka maluhia a me ua kuhikuhi ana a ke Kumukanawai. A ina keia, e ]ioaku ai, i ke ano nawaliwali o ka alia kuhina; a me ka hemahema ma ka malama ole i ka pono a me ka maemae o ko kakou Kuinukauawai. He poino nui ia e hiki ai i ka poe noouoo niaikai ke ike :io keiamea. A ina īiohoi kakou i nana aku i na hana liaawi aina ia Wailuku, ua palua a oi aku ko lakou keakea ana i ka alia kiekie no kona kuleana no koia hana, Hookahi mea a'u i koe. E hoike aku keia halawai me ka iuanao lokahi, ma ka nonoi ana aku i ke alii ka moi, e ho~ opau i keia alia kuhina; oiai, o na ano kanaka a pau maloko o keia aupuiii, aole o lakou hiliuai iki i keia alia kuhina, a he poino nui e loau mai ana ia kakon ma keia hope akn, ke lioomau ia lakou. Ke hui pu mai iiei ma keia kue aha kuhiua ana ko kakou poe kuonoouo a e hapainei i neihana nui e hooopouiaikai nei i ka aiua; a he pono ke lokahi kakou me lokou. Mahope iho o kapau aua, ua holuhelu mai ke Kakauolelo i na Olelo Hooholo i hoomakaukau muaia malalo iho nei. Oiai, o na Kuhina o ka Moi i keia wa, uia ko lakou uhauha ana i na elala o ka lehulehu, ka ike ole ma ka hoopouopono ana i ha hana o ke aupuni, ka hoolilo walo ana aku i ku Aiua Lei Alii o i Ty"aiiulai,_ka lumai ana i ka Aina iloko 0 ka aie, ka lawe anai ka niana hookohu Lunakaiiawai Apana mai ka Aha Kie-! kie aku a me ka haam ana i na oihana 1 ka poe i punahele ia lakou, ua lilo ia i kiuuu e pau ai ka mahalo a me ka hiiinai o na Bno kanaka a pau o ko ka Moi mau makaainana ia lakou, a ke waiho nei ke aupum ma ke kae o ua pilikia a me na poino o na keakea kuwahoia mai, a ua ahu wale hoi ka Moi no na paheneheneia mai, nolaila; E Hooholoia —- O ka hoomauia ima 0 keia mati kanaka mu ua hana o ke auipimi, he meaiaekeakea mai aiika hoi mua o ka aina, e keakea mai ai i ua po|iio o nn makaninana a ke kokua n ke aupuni. E Hoohoioia— Ke uoiia aku nei ke Alii ka Moi, e hoopau aku i keia Aha Kuhina. E Hoohoioia— E hoounaia aku 1 kope oiaio o kein mau Olelo Hooholo

i ke Alii ka Moi iur o kokahi Komito kupono la. Ē Hooholoia— E kauohaia aku ko Eakauolelo e liooima aku i ko uaooo keia halairai i na nupepa a pau. i'lea pau aiia oka ke Kakauolelo heluhelu aua i na Olelo Hooliolo, aa lawo ka Halu'wai a noonoo ina Olelo Uooholo ma ke noi a D Malo. Kauiailio mai o D Malo ina ka aoao kue i kekalii ]iapß o ka olelo hooholo, a ahowa nae i m kuliina no ke leuai ia una o ke nhupuaa o Waihiku. Kaiuailio uiai hoi o J K Hununu nui ka aoao o kapao loa i ka olelo hooholo « o apouo iinu i im. kuhiuu. Eainailio īnai o Kahikina Kolokonu jna ka aoao kuo i ka oleloi Hooholo, u o mahalo ana .uuo ia Hon, 6. W. Pilipo oia hookahi ko kanaka iiaauao il'-'ko o ko kakou aupuni nei, aka, mui hahui nao kakou i kuuu nuu\ olelo. Ku ao la ka moa Hauohuno \ ii. Kaai a helo mai la mai ku ao:io mahope loa mai oke keona, a ma ku uouo o ka nohooko Kakauolelo,nhaiolelo uuii la mu ka iwao e apouo iuiu i ko Uikou aha K\iliina, a ahewu iku aliu Kuhinu niua, a maka pau una oke kaimiiho unu, ua kauoha ae oia i ka poe pili kuhiua o puka iwalio, a ia wa no i hualelo inui tii lakou, he uuku walo no, u koe iho la ka hapa nui, a nu lakou i liooholo i īia hana. Ma ke noi u S Hookano, ua helvhelu 1 pakaliiia ua Olelo Hoohoholo, a liooholo loa ia me ke kue ole ia. ' Ma ke noi a Kahikina Kelekoua, uu koho ka Imna Hooiualu i na inoa malalo iho nei i Koinite nan.a e lawe aku i keia mau Olelo Hooliolo ike alii ka Moi—oia keia: Hon. G. W. Pilipn, Hon. Jab. Keau, A. P. Kalaukoa, D. W. Aiwohi, B. W. Kawaiuui, Mr. Waiwaiole, H. G.Ti'eadway, W. K. CaBtlo, 5.8.D010, J. O. Carter, Hemy Waloihouae, B. F. Dilliugliam a me N. B. Emei'Hon. Ma ko noi u A. P. Kalaukou, uu hoopnneo ia ka lialawai. B. W. Kuwainui. Kakauolelu.