Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 45, 5 November 1881 — [Mai ka Peni mai a S. H. Kahukula.] AKEAKAMAI O NA MEA I IKE IA. BUKE I.-MOKUNA I. [ARTICLE]
[Mai ka Peni mai a S. H. Kahukula.]
AKEAKAMAI O NA MEA I IKE IA.
BUKE I.-MOKUNA I.
MEKANIKA. 10-He aha ko ola ole o na me.a kino? Oia ke ano o ka materia i hiki ole ke hoonee aku iaia ibo ; a i na e hoonee ia, aole hiki iaia iho ke hoike i kooa noe ana. Penei-fa) O ka pohaku o' moe w«le ana, aola ooa hele io i Bnei, ke ole ke kahi maa naoa e hoonee īhia, o kona moo mau no īa ma hahi hookahi. f'b). '0 ka maika e olokna ia ana, iua aole e alai ia e na wahi opuupuu iki o ka honua, aole loa e oki ana konu. nee-unn. (c). I na e holo ikaika ku lio, a hooki koko i kona holo an», e lelo no i mua ko kanuka muluna b haule ; no ka mea aolo o hiki iaia ke hooki i kona helo ann. I l~He ahako Kuaniti ? Oia nokn nni poooi o ka materia inaloko o kekahi meakiao, e iknika ai kona nee an», a nie kona noho pna anu, o kona vnve Pehoi-(a). I nn o launa ana keknhi waapa nuku m«luna o ka w»i, ua liiki i ke keiki uuku ke hooooo koke «ku iaia ; do ka mea, uuku ko knaniti, o koua mrtteria, ua mnuan. Akn, i n-\ he uuku ke la e lana huu, aole e Liiki i ke keiki ke hooueo, no ka uui lo» o kona in;iteria, oia kona kuauiti, he imi kn ikaika e lauakila'i, uo le o ke kunūiti (b). Un like u like ke ku»niti o kekahi kiuha wai uuku, a me ka mahu e piha ai ka paule nui. Oa liko ke kuaoiti o ka Boka hooleilei ine ka uluua i piha i ua hulu manu. (c). E liko me ka nui o kn mßteria iloko o kekahi mea kino, pela k» ikniku o kooa uwo i« aua o ka houua. Nolailn, ua una ia ke kuauifci ma ]<a nui o ku ikuika e hoopiha iu'i iuia inai ka honaa oaiii. Ua ratio like ko kuaū!ti me ke kaamaha. 12-He aha ka pukapukn ? He 'lehulehu wwle ua hakaliaka liilii mnWnena 0 tia hunahuua materia o na mea kino a P a n. Ua maopopo le« keia aoo ma ka hua-hua-kai, ma ke akoakoa. ma ka w»bie, aole nae o lakou wale na na mea pukapaka. 0 ke gnla, ka wai, ka hao, ke Eaaua pnkapuka no hoi lakou. ('O' I na e kawili pu ia 66 galaoi wai me 100 galani aleoūol (mea wela o na wai ram«) loaa 162 galani w H ] e no. Malaila n » maopopo, he ujau wahi hakahaka tnawHoua o na huoahuna wni kahi e noho ai kekahi maa huoahnna aleohol. Oa like pu ia me ke kawili pu ana 1 ke kiiih» lu, a me ke kiaha one, aole piha na kiahn elua. Nalowale kekahi one ma ka hakahaka o ka 10. (b). I na e piha pono ke kiaha i ka aieohol, a hooia ka pulupulu aole no ia e haaini aia a nui loa ka pulupulu. (e). I na e kaomi ia ka wai keloawe, iloko o keliahi ipn gula, piula. dala, paha; e puka mai UDii j fl m , iW «ho o ka ili o ua ipu la, ma na puka makalii o ke gula e puku ai. 13-0 ua mea kino n pau, ua hiki do ke kaomi ihoialakou a emiiho ko lukou nuuui a pau, a p,m ke kaomi ana, ua hiki ke hoomohala hon ae, i uui e like me mumua, a noi ae paha, ma ke kaomi ana, ua hoonui ia ua pukapuk» mawaena o na hunnhuua mrtteria, Penei : I—Ua hiki no ke kaomi iho e ka ea iluko o ka ipu me ka panmu, a lilo i omi kiaha ea i hookahi wale 00, « eniiiho pah», a wih'u ke ki o u» ipu la, mohula hon aela ka ea, e lina me mamua. 0 na mea ea, na mea hiki ke kaomi nuiia. 2—He pnakiki ke kuomi an* o aa inea wai; me ke kaomi ikuika (oa nae, ua hiki kB kaomi iho i konn nni. 3—Ma na halo Aupuoi daj«, aa kaomi ia na apnna dula, u me ke gula, a emi iho ka uuunouuoa. 1 na e hoohehee hou ia, a moh«]a kou ne no ka nui. 4-1 „ a e huuiu ka omoki iloko o ko nuku o ka omole, u waiho loihi ia pila, e kaomi ia no ka umoki a emi ko a nui; B ka, i na e hemo'kela uinoki, a mahope hoolua ia i ka wni wela, e mehak hou ae no kona nui e like me mamua. 13 Heaha ka holuholo ? Oiß no ke o na mea kmo i kaomi i Bj n wiji i» paha. e hooikaika ai lakouehoi hou iko lakouano ili mua. Uakapaia he holuholu 'knpono !oa k« like a iika,k& hooikiMka ana ; e mohal* &oo ai me ka it aka i kaomi i a .
(1)—I na e kaomi ia ka ea iloko o kn pnum», ua like kona o ke k»oini aua. Oka mea oi a ka hululiolu, oia no ka ea. (2)—l na e hoopiha ia ke koona mimi o ka puaa i ka ea, a hahau ia kela popo ea i ka hoeoa, ikaika loa koua lele ana. (3) —Pel» no hoi ka laho-lio ; i na e hapala ia ka papa me ke poho, a haiiau ia. ka popo malaila, e ikea ma ka aoao 0 ka popo he wahi poepoe i paapo i ke poho, a i wahi poepoe do kekahi apaua hualala o ka popo i kaoini iho a laumania, I na ikaika ka hahuu ana, o nni ano ka poopoe o ke poho, i n» aole ikaiku, e unku ana kahi poepou keohoo. I dh hahau ia k» popo nilio Elapani, popo hao (steel) paha ikaika lo» koua lel« uua. (4) —Ua akaka ku holuholu ma ko pelu uua oua mea kino. luu e pelu oe i ka pahi-kaUH, e hooikuika lou no iu o pululoi ; pel i ih) lioi ko kakakii i lena in, pela ke Bteol hohilaelu uni ka pahi-polu. Aiu uo hoi iloko ok» watch kekahi steel owili i» 110 holuhulu, uunu no e hooikaika i ka wutch, (5) —'He mea holuholu loa ka wai Peuei: e nkaka'i. I uu e hoopahia oe 1 ka pohaku lahiluhi malnuu 0 ku wai e lele hou aku no ia pohaku ilnua, no luila, na ka holuholu 0 ka wni e p«le i ku pohaku, ko ka pohnko kiioinL ana uiai ia ia. (6 j—lJa huluhoiu na mea a pau. I ka nuua wnle aku i ka poi waiubHt>i, a mo ua inea like, aole holuholu. I na nae e hooakuinni iu, ike iu uo iie wahi holuholu iki ko li«kou a puu. 15—ahiku uvu .tm ? Oi uo ke auo iloko 0 na inea kino a pau, e imi »1 lakou 0 hookokoke «ku kekuhi i kekahi. He niuu iuoa okot> oku uine »na i kupono i kona ano. Penei: Ume Mageueti, ume uilu, ume pipili, uiue lauolio, ume luunu, uiuo kaumuha. (I)—Ume M-geueti. Inu e hookokoko iu ka pauku huo i ke Bteel M.>geueti uu umo luna kekuhi uio kekuhi. (2) —Uuie Uila, I na auai iu kekuhi pauku aniaui i ke siliba, 0 uuie ia uiai ua huluhulu manu ia iu, no ka hoeueu iu io»i e ka uila. (31 —Uma Pipili. Oia ku ikūka e pipili pn ai na huuahuna mnterin, h lilo i mea kiuo. Ina e wawahi oe ika poh«ku, aole e loaa in oe kekahi kui, lopi pnha i hookulkui ia, aole hoi'pilah oloko e pipili ai, DoUila, na uuie ikuikn |na hunahuna materia kekahi i kekahi, nolaila ua pipili. 1 na ua hiki ke hookokoke hou uku iou hanahunu pohaku a pili lou e liUo me maoiua, e pili hou no. («) —1 im e oki oe i kekahi apanu pilali paakiki a moku a hoopili hou oao ka ikaika, e pipili ana no. (e)—l dh oki oe iku h.ho-lio me ka upa, e pipili hou no, ke hoopili ikaika ia. (ij—l na e auai oe ina pauku piulu kepuu (Lead) elnu, a hoopili pu me ka ikaika, e piii do. ' (o)—I na e hoowali ia ka lepo palolo I ninloo e like me ke one, 4 kaomi ikaiku ! loa ia ia lepo wale, e pipili uo a p aa ki-! ki e like me ka pohuku. Ma na mea ooleu, ka hao, ka laau, ku pohaku, ka iwi, ikuika loa ku ume pipili. Aka, ma na me.i wai ua nawaliwali loa ka ume pipili, aneaoe ha ole loa no. (4)—Uiue Lauoho. Oia ka ikaika e pii al oa mea wai inaloko 0 na ohe mukalii, a me ku hakahaka ololi o ku o me pu ana o na ao;m 0 ku ohe. (a)—l na e hooia ba welau 0 ka ohe" auiani makalii loa ilukoo ka wui e ni no kawai u hula i luna aa 0 ka wai niu ke kiuha ; no ka moa ua ume pu uu uO -' ao elua 0 ke kiHhu i ka wai, e kokua pu ! ana. lou makaiii ] 0 « ka ohe, nui I OIJ ka pii aua o ka wai. <ej—l na hookoiuo i a ka wolau 0 ka lopi uwiki kukui iloko 0 ka wai, e pii no ka vii «1, lt , , L na e lewa aku ka weUn oka lopi ma . wuho ae o ke kiuha, 0 kulu aku ka a. mahope pau aku ka waii ke kulu, (o—l na uwi oe i ka lole-wawae i holoi ia, aole no e paa l ott „kn ku w«i No keaha 7 No ka me„, Ud ikrtik(l ika ume ana 0 na Iwkahuka ini,-; ' Q Qa heu 0 ka lole i ka wai, (5) Ume Lanaa. Oi* D0 ka e pu al oa 0 kekahi m ., u mutena ano okoa, a!il 0 i ki Do hookuhi. Penev: (a)-I 01 , e Uwu 0e . Look(ib : bakeke puna C,liforui a , » nioi m.lun-i bukeke wui «laa, e l.ui „ 0 ffie a pan me ka pu D(i , „ n „| oWa j e ka Wai aike ia na hakeke eko)u 0 ka «aloo, holaila, ua n JntJ l aūna k „ £ . ka wm, a hui pu Uua i kioo hookahi. Pa ano hoi ke kan o me ka wahine oko laaa hoopau i« ana i fe e ksu|a h oka mare, aole a De i i# ha ūajfl hoolilo aoa īa laua-i io hookuhi ? Oiu no. Pela nohoi, 0 ka iiai iloko 0 ku aaopopp '"" Wb ' be (4ole ipait,~)