Ko Hawaii Pae Aina, Volume IV, Number 43, 22 October 1881 — KA MOOLELO O KA IKE ALII MA PUKOO, MOLOKAI. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO O KA IKE ALII MA PUKOO, MOLOKAI.

I ka panee ana mai o Lehua i ka wehewehe ana o kaiao, e auku mai aaa kona ihu lipilipi iwaena o ka moana o Maui a me Molokai, e hookulana uialie ia ana e na ale hulilua 0 Puilolo, i nana aku ka huna, e pulelo ana ka Hae Kalaunu i ka welelau manani: puoho like mai la na leo hauoli 0 na makaainana i lniki mua mai i ka wa poniponi wale o kakahiakanui; "Eia ka Moiwahine, ka Emepera 0 na Kai Ewalu, ke Kahu o ke Aupuni 0 Ivo Hawuii Paeaina ! Alolia wale ! Eia na makaainauu puni alii la 0 olua. E wiki a kau i ku huelopoki 0 E Jones ! A kuu iho ko hae alii, alaila, hoike aku ko aloha 0 na makaainanu 0 olua i ke kuni o na puknniahi kukui i hana loea ia e ko makou keiki Akeakamai nui wule oia 0 Mr. Kipi. A pae mui oe i kahuone, kau oe i ke kau huki a na makaainana 0 olua, a hiki aku ma kahi oEJones, ko Pelekane keiki hulneueu malaila os 0 hoonunea iho ui a puu ae ka pouiuniu moku, nlaila, poha inai kou leo aloha makaainana. Aloha ino." I ke ku ana 0 Lehua ina ke awa o Pukoo ma ka hora 6 a m. a oi aku 0 ka la 16 o Sept nei, uu pili koke aku la ko Kou)ite kii Alii ika moku—S K Kupiheu a o E Jones maluna 0 na waapa huelopoki' I ka wa i kau iho ai ka Moiwahine ke Kahu Aupuni iluna 0 ka waapa o E Jones, a kuu ia īho ia ka Hae Kalannu ilalo, ia wa no i nakolo mai ai ke kani 0 na pnkiiniuhi aloha alii he 21 a ko Molokai mau makaainana, oia hoi. he mau puuku luuu kukui nuuui he 21, ua wiliia a puka maluna 0 ka aoao he ewalu iūiha ka hohonu, a ua hookomoia mekegiaßa pauda he 4 iniha ka loihi. I huli aku ka hana a nana pono ihope o na makaainana i ka wa i kuni mai ai kela mau pukuniahi, puehu liilii ana na mamala o ua mau pu nei i kahi e, oiai na makaainana 0 haiamu una i ka lae kahakai mo ho nnna kolea la, do ke kali ana i ka Moiwahiue ke Kahu Aupuni i ka pae mai i ka aekai o Alaapapn. I ka pae ana mai 0 ka Moiwahine me kuna

kauo kn Moa Hanohano J 0 DoiuiiiiSj ko Alii Kiaainn o kft īuokupuni o Maui, mo konu pokii Aliiwahine Likeliko a me ka Mea Ilauohano J Kapena, ka Luna Leta Nui o ko Aupuni Huwaii, a mo na ukali o ka Moiwahine; puiwa ana i ka huro a ke keiki leo nni o na Honouli ma oin o K Kaulana, ke Koniite Nni o ka linio ana i kn Moiwahino. E hoiko ana i ka olioli ma ke ano haole o na raakaainana o Molokai no ko lakou mau Alii hanau a Alii Kiaaina hoi.

Ekolu buro ana ia manawa a kau ae la ka Moiwahine, kona Aliiwahine, ka Mea Hanohuno J 0 Dominis maluna o ke kaa, a kauo aku Ia na makaainana ina kekabi kaula loihi i hoopaaia mamua o ke kaa, a ma na laau kolo no hoi kekahi. Eia na mea e pili kokoke ana i ke kaa, Hon. S K Kupihea, D Kaopeahina, J Nazareta, J W M Poohea, W A 7iTukatnana. Mr. Kamauu, Mr. Kipi, D Kailua, a o na makai kauwai, o kahi mau niakaainana no hoi, a pau o ka loa o ke kaula. Hanohano ka Moiwahine ia Molokai ! Eo hoi ia Molokai, i l<e kaa huki a na niakaainana ! 1 ku hiki pono ana o ka Moiwahine tno kana kano a me kona pokii Alii ma ka hale noho o E Jones, liupai nialie ia iho 3a oia a hookuu ia ilalo, ia wa, hoopuka mai la ka Moiwahine i kona leo aloha makaainana, aloha oukou na niakaainana o maua ma Molokai nei. Ia wa no ilohe'a pono ia'ku ai kaleo ikuwa o na makaainana e [>oha pono mai ana iloko o ka malu lau laau—Aloha, aloha 06 eke Alii! Ia wa no, haawi niai la ka Moiwahine i koua pulima palupalu lahilahi Alii, i hoopeia i ke ala o ka waiala a ka haole, i hoomoamoa ia hoi e kona mau makua Alii i hala e aku, e lulu lima pu me kona mau makaaiaana. Nani no ka aloha o ke Alii i ko laoa maa makaainana o Molokai—a no ka nui no hoi o na makaainana, ua hoomaha ka lulu lima ana. I ke kuu ana iho o ka nae o ke Alii, ku mai ]a oia nia ka lanai o ka hale ma ka noao komohana, poha maikai mai la kona leo Alii, pu-a mai la ka nani o kona mau papalina Alii, ia wa no i ku like ai na mnkaainana īluna e hoolohe i ka haiolelo Alii a ka Moiwahine, a eia kana haiolelo alii malalo nei:

"E na Makaainana o mana rae kuu kaikunane, fea ruea i hele aku nei e itui i ka pono a me ka pomaikai no kakou no kona rtiau makaainana o kona Aupuni, aole no ba niea hookahī, aka, no kakou a puu loa.

E na makamaka, na makaainana, ua hele mai au me kuu kaikaina a me kuu kane e halawai pu kakou. He mea nui ):a kuu kaikunune i waiho iho ai ia'u, a ua helo aku oia e halawai me na kanaka 0 ko na aioa e. Ua ike paha kukou ma na nupepa, ua ike mai na aupuni nui iaia, a ua apo aloha mai lakou iaia, na poo aupuni & me ka poe koikoi o ka aina Lve kau mai nei ko lakou mau maka no kakou, a o kakou ko lakou puu hoomaha. Nolaila, e noho kakou ma ka lokahi o na manao, i hookahi hoi puuwai e na makaainanu. He nui kuu aloha ia oukou e na makaainana o maua me kuu kaikunane. Ma ka mokupnni o Ilawaii a'u i kipa aku nei, na ike au i ku pilikia o kahi poe ma Hilo, pela no lioi e hele aua au e iUe i na inakaainana o maua i hookaawaleia ma Kalawao no ka mai pake." Hoomaha ka haiolelo a ka Moiwahine tne ka haloiloi o na waimaka no kona aloha i na makaainana. Puiwa hou makou i ke Komite leo nui e hipa, hipa, huro ana, ekolu inānawa. E hoonanea ana no ia la i ka hoolohe i ka haiolelo alii, e like n»e l;a poe ohua e hilinai aoa 1 ka palekai o ka moku, puiwa i ka nui o ka leo. Makaala no hoi ia Komite i kana oihana hoopniwa I 1 ka noho ana iho o ke AHi ilalo -o koua noho, na panai koke ia mai la -ka haiolelo a ke Al!i e Hon. J Nazareta, ke Komite haiolelo ma ka aoao o na. makaainana; a penei kana: - "E ke Alii, e Lilinonalaoi: Ua hiki kino mai nei oe a me kou kaikaina Alii, a me kau kane io makou nei, a me kou mau ukali alii a pau 'o halawai pu me ko olua mau,makaainana o Molokai nei. Ko haawi aku nei makou i ko naakou aloha alii nou, uia ko makou Uiki kiuo

nnn niai nei a halawai pn nle oe ina keia wahi i keia la maikai, a I» haawi pn aku nei hoi i ke aloha no kou pokii Alii a me kau liaue, a mo kou mau ukali Alii a pau i hiki pu mai mo oo i keia la, a ko kalokolo ao noi makou ia ia la, E ola ! li ola ! E ola na Moi o Hawaii i ke Akua Oiaio."

I hoomalia iho lea hana, puiwa hoi makou i keia keiki maanei aku o ko makou alo oia o D Kalauokalaoi, i ka hipu, hipa, huro ana. Lilo hoi ka hana a ua Komite la ia manawa, oia o E Kaulana, he hiamoe paha.

I ka pau ana o na huro ma ka aoao o na imkaainana, panai mai la ka Hon. J M JTapena i kekahi mapuna wai o ka haiolelo Alii; i ka hoolohe ana aka o na makaainana, a me ka'u koho, ua ]ike me ka waipuna a me na vrai eli o Makiki ma ka puipuai mau i kela amo ana keia auio ana a ka maka, eia kana haiolelo Alii:

"Ua hiki mai nei ke Aliiwahine, a o makou pu kahi e ike ia oukou, a e hoike aku ia ia oukou i ka hana a ko kakou Moi i helo oku nei e imi i pono no kakou no kona mau makaainana, e like mo kona inii ana i pono a i pomaikai no kakou ma ka makahiki ]874 i hala. Ke ike nei kakou i ka pomaikai o ka poe mikiala ma ka hana; ke ohi hopuku nei na kanaka Hawaii a me na Pake o Kina me na kopala ia e kope nei i ka waiwai. Eia ka hewa, i kuu wa e noho makua ana no oukou uiamua aku nei, he nui kanaka o Molokai nei, i keia la hoi, ua le-i Kohala i ka nuku na konaka.

I ka wa i hele aku nei o ka Moi e huli i pomaikai hou no kakou, ua piha kakou i na manao na-mu-na-wa mahope nei.

Ua oleloia iho nei e kahi poe, na hele ko kakou Moie kuai i ko kakou Aupuni. I kona lohe ana i kēia hauwalaau, na telegarapa koke oia i kona Kuhina Noho ma Wasinetona, Ua hookokaia na. manao ohi-kui a ka poe na-mu-na-wa, &c. ~vl' ka hoomaha ana iho a ua keiki la, puoho mai la na leo huro o na makaainana, oia no ka nalu kaikoo e poi ana i kumu pali la, ka wawalo i na kumu pepeiao o ka Moiwahine a me kona mau ukali alii a pau. Hoomaha iki a paina maloko o ka rurai ai o kela hoy Beretane EJones. Ua hoolako mua iar na mea e olu iho ai ka nae o ka houpo lewalewa a me ke poluea moku, a ua olu ka putf i ka wai a ka naulu. Eia ka poe i hoomanao ika malama alii: S K Kupihea amo D Kaopeahina, 1 puaa; J Na2arefca, J W M Poohea, a me W A Kukamanana, 1 puaa. He maa puaa liilii kahi i hoolakoia no ka wa paiua. Na E Jones kahi mau puaa, ehia la ka nni, aole i hoikeia mai i ke kakau moolelo oka la. Aole i heluia na mea ai e ae, a me na makaaa ii na makaaiuana ma ko lakou mau lima.

Eia hoi kekahi, i ka wa a ka Alii e hoonanea ana nia ka lanai o ka liale i ka hiki ana iuka, lohe'a aku !a ka leo o na manu Oo hulu melemele o Halawa s tnele ana i ka leo himeni o ka Lahai Hawaii. Ia kJfmrhoi i ko'uko'n iho ai a hoohone aoa hoi ka lao ona kahuli leo lea a me na Pupukanioe o Kamalo Plaee, i na Leo tuole a ua haku mele alii la Liliuokalani a roe ke īnele a ka haku pokii alii i haku ai i ke ao o na lani a me ke mele ake Keiki Alii i make aku nei Leleiohoku. Hookahi no ke nieie pu ana mai oua mau haku aiele la uia ua kahuli o Kamalo. Ku no i ke anoano a me ka eehia na leo mele i tnele ia ma ia la. Haalele ka huakai Alii a kau hou ma ke kaa, a hoi aku no Lehua o Kaiawao ka ihu. Mo ke aloha pumehana makou e puana ae nei: " Aloha na Alii!"' "J W M Poohea, Kakau Moolelo Alii-o ka La. » Hala kb Aloha.—Ma ko po Poaha o ka pule i kunewa ue, maloko o ka pa o Aliiolani Llale, ua uaake aku la iloko o ka walohia, i ko 35 o na makahiki, o' W Pnhoklila, kekahi 0 na Elele o ko Keena Kilaiaiua. Muhope o kona kaa mni loihi ana. 0. Kona Hawaii kona - Ua waiho iho maliope nei i ka~ wahiue ; a ine; na hoa paau» o u» hule kilo aupuui la. Nohia' wulē !